Εναλλακτικές εκπαιδευτικές τεχνικές και δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού- Η κινηματογραφική τεχνική του animation στην εκπαίδευση.
Η κινηματογραφική τεχνική του animation στην εκπαίδευση και οι εναλλακτικές εκπαιδευτικές τεχνικές κατά την εφαρμογή και τη δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς Π/θμιας και Δ/θμιας εκπαίδευσης, υπεύθυνους Σχολικών Δραστηριοτήτων, Σχολικούς Συμβούλους, εργαζόμενους σε κυβερνητικούς και μη κυβερνητικούς οργανισμούς που ασχολούνται με εκπαιδευτικά προγράμματα, σε εκπαιδευτές ενηλίκων, φοιτητές και σπουδαστές καθώς και σε κάθε άτομο που επιθυμεί να συμμετέχει σε βιωματική προσέγγιση εκπαιδευτικών ζητημάτων.
Η παράθεση των λόγων του Χαλίλ Γκιμπράν ως ποιητική φράση-κατακλείδα: «Ο αληθινά σοφός δάσκαλος δεν σε προσκαλεί στον οίκο της σοφίας του, αλλά σε οδηγεί στο κατώφλι του δικού σου πνεύματος» μας προσκαλεί να ενσωματώσουμε τις παραπάνω αρχές και μεθόδους στην εκπαιδευτική μας πρακτική ως εκπαιδευτικών αφού πιστεύουμε βαθιά στη ρήση του Μπέρτραντ Ράσελ: «Πιο σημαντική από το πρόγραμμα μαθημάτων είναι η μέθοδος της διδασκαλίας και το πνεύμα μέσα στο οποίο προσφέρεται».
Οι τρόποι τους οποίους θα επιλέξουμε για να ενσωματώσουμε τις παραπάνω αρχές και μεθόδους στην εκπαιδευτική μας πρακτική είναι οι ακόλουθοι:
Ως εκπαιδευτικοί θα πρέπει να έχουμε ως μόνιμο μέλημά μας να διατηρούμε μια φιλελεύθερη στάση απέναντι στους εκπαιδευόμενους-μαθητές, καλλιεργώντας παράλληλα, με τρόπο δημοκρατικό και συμμετοχικό, το ρόλο μας ως συμβούλου και εμψυχωτή. Μέσα σ’ ένα τέτοιο κλίμα σταθερής συμπεριφοράς εκ μέρους του Εκπαιδευτή, οι στόχοι που επικεντρώνονται στο μαθησιακό αντικείμενο, αλλά και οι στόχοι που επικεντρώνονται στην προσωπική εξέλιξη έχουν ελπίδες να πραγματοποιηθούν. Μέσα από επίσημες παρουσιάσεις-εισηγήσεις, διερευνητικές ατομικές ή ομαδικές εργασίες, ασκήσεις προσομοίωσης και αυτοδιερεύνησης, ασκήσεις ελεύθερου συνειρμού και παιχνιδιού ρόλων, ουσιαστικές συζητήσεις για θέματα που άπτονται των εμπειριών και των ενδιαφερόντων των εκπαιδευομένων, η δυναμική της μαθησιακής μας ομάδας ευελπιστούμε να αναπτυχθεί και ν’ αποδώσει εύχυμους «καρπούς».
Αν και οι ρόλοι, που υποθέτουμε και φανταζόμαστε πως αναλαμβάνει να υλοποιήσει ταυτόχρονα ένας εκπαιδευτής-εκπαιδευτικός είναι πολύπλοκοι, παντοειδείς, αλληλοσυμπλεκόμενοι και ενίοτε αλληλοσυγκρουόμενοι, αυτό, ως γεγονός, αποτελεί την πρόκληση να βελτιώνεται κανείς συνεχώς. Ο εκπαιδευτής ειδικός, δότης γνώσεων και πηγών, εξηγητής αποριών, ηγέτης, οργανωτής, δάσκαλος, εμψυχωτής, προστάτης, προεδρεύων, διαιτητής, εξεταστής-αξιολογητής, σύμβουλος-καθοδηγητής αποτελεί το εν δυνάμει πρότυπό μας στο οποίο θα τείνουμε να προσεγγίζουμε με καθημερινή, εναλλακτική προσπάθεια και συνεχή δημιουργικό «πειραματισμό». Αυτή είναι μια υπόσχεση που δίνουμε νοερά στον εαυτό μας κάθε φορά που αναλογιζόμαστε τις ευθύνες μας απέναντι στους εκπαιδευόμενους-μαθητές μας.
Ο σκοπός της εξοικείωσης των κάθε τύπου και ειδικότητας εκπαιδευτικών με τις Εναλλακτικές εκπαιδευτικές τεχνικές, τη δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού και την κινηματογραφική τεχνική του animation στην εκπαίδευση είναι:
Οι συμμετέχοντες να αποκτήσουν γνώσεις, να αναπτύξουν ενδιαφέρον και να διαμορφώσουν θετικές στάσεις στην εφαρμογή ενεργητικών εκπαιδευτικών τεχνικών και τη δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού. Επίσης, να αποκτήσουν ικανότητες που θα τους επιτρέψουν να γίνουν οι ίδιοι δημιουργοί εκπαιδευτικού υλικού και να χρησιμοποιούν με επιτυχία το υλικό και διαφορετικές εκπαιδευτικές τεχνικές:
- στην καθημερινή διδακτική πράξη σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες.
- στην τοπική ιστορία, στη μουσειακή αγωγή, σε σχολικές δραστηριότητες (ΠΕ, Αγωγή Υγείας, Πολιτιστικά, κ.ά.), στην Ευέλικτη Ζώνη κ.ά.
- στην εκπαίδευση ενηλίκων, στη συνεχιζόμενη κατάρτιση και στη μη τυπική εκπαίδευση.
Ενότητες «μαθημάτων»:
- Ενεργητικές εκπαιδευτικές τεχνικές, απαραίτητες στη δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού, π.χ.
- Παιχνίδι ρόλων, Εκπαιδευτικό δράμα, Προσομοίωση και Ηθικό δίλημμα με έμφαση στη διασαφήνιση αξιών
- Συζήτηση σε μικρές ομάδες και στην ολομέλεια, Μελέτη πεδίου, με έμφαση στην εκπαίδευση για την αειφόρο ανάπτυξη, Αντιπαράθεση απόψεων (debate)
- Taking notes, Χαρτογράφηση εννοιών, Εργασία σε ομάδες, Περιβαλλοντικός έλεγχος (audit), Χιονοστιβάδα (snowball)
- Μελέτη περίπτωσης με έμφαση στην ικανότητα λήψης απόφασης, benchmarking
- Καταιγισμός ιδεών με έμφαση στις εποικοδομητικές προσεγγίσεις μάθησης.
- Ανάπτυξη ικανοτήτων επιλογής και συνδυασμού εκπαιδευτικών τεχνικών / Εκπαιδευτικές τεχνικές και προφίλ σύγχρονου εκπαιδευτικού.
Οι παρακάτω Φάσεις ανάπτυξης της ομάδας είναι ενδεικτικές για το ρόλο του εκπαιδευτή ως εμψυχωτή:
1η: Αλληλοσύνδεση, προσανατολισμός, συμβόλαιο
2η: Αποσαφήνιση κανόνων, διαφορετικές απόψεις, επίπεδα κινήτρου και δέσμευσης.
3η: Κρίση: διαφωνίες, αντιπαραθέσεις, φόβος, στενοχώρια, αμφισβήτηση του ρόλου του εκπαιδευτή.
4η: Αξιοποίηση των συναισθημάτων και δυσκολιών, αναθέρμανση του ενδιαφέροντος, συμβόλαιο σε νέα βάση.
5η: Νέο πλησίασμα των μελών, ευφορία, εμπιστοσύνη, οικειότητα, έντονο «εμείς».
6η: Επίτευξη ενός πρώτου επιπέδου των στόχων.
Ορισμένοι απ’ τους παρακάτω Ρόλους στην ομάδα συνδέονται με το συγκεκριμένο περιστατικό:
Ο ηγέτης του έργου: συνήθως ο εκπαιδευτής με συμμάχους τα μέλη που προσανατολίζονται προς το έργο και προσφέρουν γνώσεις.
Ο ειδικός: έχει θεωρητικές γνώσεις ή πλούσια εμπειρία.
Ο αξιολογητής: προσέχει εάν το έργο και πόσο προχωράει στον προβλεπόμενο χρόνο.
Ο συνεχώς ερωτών: δίνει το βήμα στον εκπαιδευτή παρατείνοντας την εισήγηση (ανάγκη να διατηρηθεί η ομάδα στην παραδοσιακή μορφή).
Το συγκινησιακό βαρόμετρο: ανάγκη για έκφραση συναισθήματος (γκρίνια ή παράπονο).
Ο γελωτοποιός: με το γέλιο συνδέονται τα μέλη και έρχονται κοντά, ξεκουράζει.
Ο εμψυχωτής: λειτουργεί εξισσοροπητικά.
Ο αμφισβητίας: ανάγκη για αυτόνομη και δημιουργική ανάπτυξη, αλλαγή, ανεξαρτητοποίηση.
Ο ιδιαίτερος: δρα με προσανατολισμό πιο ατομικό και αναρωτιέται ποιο είναι το νόημα αυτού που κάνουμε.
Ο αποδιοπομπαίος: ανάγκη για απορρόφηση συγκινησιακής φόρτισης και αποδοχή της αδυναμίας.
Είναι χρήσιμοι όλοι οι ρόλοι. Δυσλειτουργούν μόνο όταν παγιώνονται σε κάποια πρόσωπα ή όταν δεν αξιοποιούνται, αλλά αποσιωπούνται ή θεωρούνται ενόχληση.
- (βλ. αναλυτικά «Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας, Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Εκπαιδευτών, Εκπαιδευτικό Υλικό για τους Εκπαιδευτές Θεωρητικής Κατάρτισης, Τόμος Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ΕΚΕΠΙΣ, κεφάλαιο 10, ενότητα 3.1.6., ενότητα 3.1.7., 3.5., ενότητες 5 και 6, ενότητα 11).
Από το Εκπαιδευτικό μας έργο σ’ αυτές τις Ενότητες θα οφείλαμε να αυτοαξιολογήσουμε τα παρακάτω σημεία, με βάση τους ακόλουθους άξονες αυτοαξιολόγησης:
Ως προς το σχεδιασμό της αξιολόγησης των πεπραγμένων της διδακτικής ενότητας η αξιολόγηση μπορεί να είναι:
Α) Αρχική ή Διαγνωστική
(«Από πού ξεκινάμε και που θέλουμε να πάμε;»)
Β) Ενδιάμεση ή Διαμορφωτική
(«Από πού ξεκινάμε και που φτάσαμε μέχρι τώρα;»)
Γ) Τελική ή Συνολική ή Απολογιστική
(«Ποιους στόχους βάλαμε και που φτάσαμε τελικά;»)
Ως προς την αξιολόγηση ολόκληρης της διδακτικής ενότητας θα έπρεπε να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή στα ακόλουθα σημεία:
- Έχει σχεδιαστεί η διδακτική ενότητα με τρόπο που να διακρίνεται για σαφή διατύπωση εκπαιδευτικών στόχων και για κατάλληλη χρήση των εκπαιδευτικών τεχνικών και μέσων;
- Αξιοποιούνται εκπαιδευτικές τεχνικές που αναπτύσσουν ενεργητική συμμετοχή;
- Ως προς τις σχέσεις με τους συμμετέχοντες, οι εκπαιδευόμενοι ενθαρρύνονται να συμμετέχουν ενεργά; -γίνονται σεβαστές οι διαφορετικές εμπειρίες και απόψεις τους;
- Ως προς το εκπαιδευτικό αποτέλεσμα, σε ποιο βαθμό πέτυχαν οι εκπαιδευόμενοι τους στόχους που τέθηκαν;
Οι τεχνικές αξιολόγησης που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιούσαμε, προκειμένου να αυτοαξιολογήσουμε το έργο μας είναι οι ακόλουθες: Τεχνικές αξιολόγησης (αυτοαξιολόγησης): παρατήρηση, συνέντευξη εκπαιδευόμενων, ερωτηματολόγια, τεστ κτλ.
Θεωρώ πως οι παραπάνω τεχνικές μπορούν να αποβούν σε μεγάλο βαθμό αντικειμενικές, παρά τους περιορισμούς και τις δυσκολίες που πάντα υπάρχουν σε κάθε απόπειρα αυτοαξιολόγησης. Μάλιστα, μια συνδυασμένη, εκ περιτροπής και εναλλακτική εφαρμογή τους, ανάλογα πάντα με τη φύση και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της διδακτικής μου ενότητας, θα μου αποκάλυπτε πτυχές άδηλες της διδασκαλίας μου, που είτε μπορούν να βελτιωθούν, είτε να εμπλουτιστούν, είτε να ανατροφοδοτήσουν δημιουργικά τις επόμενες διδακτικές και θεματικές μου ενότητες. Μια τέτοια προσέγγιση της αυτοαξιολόγησης νομίζω πως είναι χρήσιμη, δημιουργική και ζωτική για τη βελτίωση του έργου κάθε εκπαιδευτή – εκπαιδευτικού.
- Βασικές αρχές σχεδιασμού εκπαιδευτικού υλικού
– Χαρακτηριστικά και εναλλακτικές μορφές οργάνωσης του υλικού (υλικό για το μαθητή, τον εκπαιδευτικό και υποστηρικτικό υλικό).
– Εκπαιδευτικό υλικό και εκπαιδευτικά προγράμματα. Ο εκπαιδευτικός / εκπαιδευτής ως δημιουργός εκπαιδευτικού υλικού.
– Κριτήρια για δημιουργία Φύλλων Εργασίας, διαμόρφωση δραστηριοτήτων (στοχοθεσία, επιλογή εκπαιδευτικών τεχνικών και παιδαγωγικών προσεγγίσεων).
– Δημιουργία εκπαιδευτικού σεναρίου με τη χρήση των νέων μέσων / τεχνολογιών (Τ.Π.Ε.)
– Παραδείγματα εκπαιδευτικού υλικού (φάκελοι, παιχνίδια, βιβλία κ.ά.).
- Το αειφόρο σχολείο (διασαφήνιση όρου, χαρακτηριστικά, αειφόρο σχολείο και αλλαγή της σχολικής κουλτούρας, ενεργητικές εκπαιδευτικές τεχνικές, εκπαιδευτικό υλικό και αειφόρο σχολείο, αειφόρο σχολείο και επαγγελαμτική ανάπτυξη του εκπαιδευτικού).
Μέθοδος διδασκαλίας για διδάσκοντες και διδασκόμενους:
Βιωματική διδασκαλία και εργασία σε μικρές ομάδες με την ενεργό συμμετοχή των εκπαιδευόμενων-μαθητών όπου θα χρησιμοποιηθούν παραδείγματα από την καθημερινή διδακτική πράξη και από σύγχρονα περιβαλλοντικά και κοινωνικά ζητήματα. Κάθε ομάδα εκπαιδευόμενων θα δημιουργεί σταδιακά το δικό της εκπαιδευτικό υλικό το οποίο θα ολοκληρώσει και θα παρουσιάσει.
- Επέλεξα τις συγκεκριμένες εκπαιδευτικές τεχνικές γιατί συνδυάζουν την κλασσική τεχνική της σύντομης εισήγησης με συνεργατικές- συμμετοχικές- ενεργητικές μεθόδους μάθησης. Δηλαδή συναρμόζουν δημιουργικά το παλιό, και ήδη γνωστό στοιχείο στους εκπαιδευόμενους, με το μοντέρνο, σύγχρονο και εν πολλοίς καινοτομικό.
- Επέλεξα τα συγκεκριμένα εκπαιδευτικά μέσα, γιατί με το συνδυασμό «νοητικής» και «οπτικής» εικόνας που προσφέρουν, αρχικά ανταποκρίνονται πλήρως στις παραπάνω εκπαιδευτικές τεχνικές μου, και κατόπιν ενδυναμώνουν τις μαθησιακές «εντυπώσεις» στο συνειδητό των εκπαιδευομένων, προσφέροντάς τους «εποπτεία» στο εκπαιδευτικό υλικό και τις ενδεχόμενες προεκτάσεις του.
Η κινηματογραφική τεχνική του animation στην εκπαίδευση.
Απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς, ιδιαίτερα όσους εμπλέκονται σε σχολικές δραστηριότητες και καινοτόμες δράσεις, σχολικούς συμβούλους, υπεύθυνους σχολικών δραστηριοτήτων, εκπαιδευτές ενηλίκων, εργαζόμενους σε Μουσεία και γενικότερα σε κυβερνητικούς και μη κυβερνητικούς οργανισμούς που προσφέρουν εκπαιδευτικά προγράμματα, σπουδαστές Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ), σπουδαστές σχολών animation και γενικότερα σε κάθε άτομο που ενδιαφέρεται για δημιουργικές δραστηριότητες στην εκπαίδευση και την εργασία και επιθυμεί να διευρύνει τους ορίζοντες και τις γνώσεις του.
Σκοπός του να κατανοήσουν οι εκπαιδευόμενοι τις ιδιαιτερότητες, τα χαρακτηριστικά και τα στάδια δημιουργίας της κινηματογραφικής του animation, να εμπλακούν οι ίδιοι αποτελεσματικά στη δημιουργία animation και να καταστούν ικανοί να δημιουργούν animation σε προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, πολιτιστικών δραστηριοτήτων, τοπικής ιστορίας, μουσειακής αγωγής, αγωγής υγείας, σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού και γενικότερα σε προγράμματα που υλοποιούνται στο πλαίσιο της καθημερινής διδακτικής πράξης, της ευέλικτης ζώνης και όλων των σχολικών δραστηριοτήτων, ακόμη και στην Εκπαίδευση Ενηλίκων, στη συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση και γενικότερα στη μη τυπική εκπαίδευση καθώς και σε κάθε είδους καλλιτεχνική και δημιουργική δραστηριότητα που αναπτύσσουν.
Ενότητες «μαθημάτων»:
- Το σενάριο: Βασικές αρχές και δημιουργία σεναρίου (σύνοψη σεναρίου, δημιουργία κειμένων : αφήγηση- μονόλογοι- διάλογοι). Σενάρια στο πλαίσιο προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, πολιτιστικών δραστηριοτήτων, τοπικής ιστορίας, μουσειακής αγωγής, αγωγής υγείας, σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού κ.ά.
- Τα σκηνικά και οι κεντρικοί χαρακτήρες του σεναρίου
- Βασικές αρχές δημιουργίας σκηνικού και κούκλας για animation:
Δημιουργία σκηνικού και κουκλών.
- Λήψη της κίνησης- animation
- Βασικές αρχές της κινηματογραφικής τεχνικής του animation.
- Εικονογράφηση του σεναρίου Αποτύπωση του σεναρίου σε ειδικά πρότυπα (storyboard) σε μια πρώτη προσπάθεια σύνδεσης του λόγου με την εικόνα.
- Υλοποίηση του σεναρίου, ηχογράφηση των κειμένων, δημιουργία της συνεχόμενης κίνησης- animation με βάση το εικονογραφημένο σενάριο.
- Μοντάζ:
- Βασικές αρχές (Εργαλεία και διαδικασία του ψηφιακού μοντάζ στο animation).
- Συγχρονισμός εικόνας και ήχου στο windows movie maker.
- Παρουσίαση των εργασιών.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία.
- Courau, S., (2000), Τα βασικά «Εργαλεία» του Εκπαιδευτή Ενηλίκων. Μεταίχμιο, Αθήνα.
- Nouye, D., & Piveteau, J.,(1999), Πρακτικός οδηγός του εκπαιδευτή. Μεταίχμιο, Αθήνα.
- Rogers A., (1999), Η εκπαίδευση ενηλίκων. Μεταίχμιο, Αθήνα. Σελ. 237-241.
- Βαϊκούση, Δ., Βαλάκας, Ι., Κόκκος, Α., Τσιμπουκλή, Α., (1999), Εκπαίδευση ενηλίκων: Εκπαιδευτικές μέθοδοι, ομάδα Εκπαιδευόμενων, τόμος Δ΄, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο Πάτρα.
- Κόκκος, Α., (1999), Εκπαίδευση ενηλίκων: Το πεδίο, οι αρχές μάθησης, οι συντελεστές, τόμος Α΄, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο Πάτρα.
- Κόκκος, Α., και Λιοναράκης, Α., (1998), Ανοιχτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση: Σχέσεις διδασκόντων-διδασκομένων, τόμος Β΄, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο Πάτρα.
- Nouye, D.- Piveteau, J. «Προσδιορισμός των παιδαγωγικών στόχων», κεφ. 1 από το βιβλίο τους Πρακτικός οδηγός του εκπαιδευτή. Μεταίχμιο, Αθήνα 2002.
- Βεργίδης, Δ. και Καραλής Θ. (1999), Εκπαίδευση Ενηλίκων: Σχεδιασμός, οργάνωση και αξιολόγηση προγραμμάτων, εκδόσεις Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο Πάτρα.
- Κόκκος, Α. (1999), Εκπαιδευτικές Τεχνικές, στο Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εκπαιδευτικές Μέθοδοι και Ομάδα Εκπαιδευομένων, εκδόσεις Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο Πάτρα.
- Adorno Th., Horkheimer M., «Γένεση της βλακείας», στην Αυτομόρφωση, τ. 3-4, 1984.
- Bourdieu P., «Το συντηρητικό σχολείο: οι ανισότητες στην εκπαίδευση και στην παιδεία», στο Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης της Αν. Φραγκουδάκη, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1985.
- Rogers A., «Ενήλικοι εκπαιδευόμενοι: χαρακτηριστικά, ανάγκες, τρόποι μάθησης», στο Διεθνής Συνδιάσκεψη για την Εκπαίδευση Ενηλίκων, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, 2002.
- Freire P., Shor I., A Pedagogy for Liberation, Bergin and Carvey, Connecticut, U.S.A., 1987.
- Κόκκος, Α., «Μετασχηματισμός των Στάσεων στη Συνεχιζόμενη Εκπαίδευση», κεφάλαιο από το βιβλίο του Ο Μετασχηματισμός των Στάσεων και ο ρόλος του Εμψυχωτή, εκδ. Μέντωρ Εκπαιδευτική, Πάτρα, 2000.
- Courau, S., «Επτά προϋποθέσεις μάθησης των ενηλίκων», απόσπασμα από το βιβλίο της Τα βασικά «εργαλεία» του εκπαιδευτή ενηλίκων, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, 2002.
- Nouye, D.- Piveteau, J., «Πώς μαθαίνουν οι ενήλικοι», κεφάλαιο από το βιβλίο τους Πρακτικός οδηγός του εκπαιδευτή. Μεταίχμιο, Αθήνα 2002.
- Σπ. Σιάκα «Animation με κούκλες : Από την ιδέα στο τελικό μοντάζ».
18) Βεργίδης Δ., Καραλής Θ., Εκπαίδευση Ενηλίκων, τόμος Γ΄, Ε.Α.Π., Πάτρα 1999.
19) Courau S., «Τα βασικά “εργαλεία” του εκπαιδευτή ενηλίκων», εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, 2000.
20) Noye D., Piveteau J., «Πρακτικός οδηγός του εκπαιδευτή», εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, 2002(2η εδ.).
21) Rogers A., «Η εκπαίδευση ενηλίκων», εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, 1999.
22) Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας, Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Εκπαιδευτών, Εκπαιδευτικό Υλικό για τους Εκπαιδευτές Θεωρητικής Κατάρτισης, Τόμος Ι, ΕΚεΠις ).
23) Κόκκος Α., Χριστοφιλοπούλου Ε., Αξιολόγηση του προγράμματος εκπαίδευσης εκπαιδευτών της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, εκδ. Ε. Τ. Ε., Αθήνα, 1995).
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Διδάσκουσα καθηγήτρια:
Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός
Εργασία με θέμα: «Η σημασία της τραγωδίας
«ΑΝΤΙΓΟΝΗ» του Σοφοκλή για τον αρχαίο
Ελλη
|
νικό και Ευρωπαϊκό Πολιτισμό»
Περιεχόμενα
Η Τραγωδία της Αντιγόνης γενικά.. 4
1.Η σημασία της τραγωδίας Αντιγόνη για τον ελληνικό πολιτισμό. 5
1.2.Η σημασία της τραγωδίας Αντιγόνη για τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό. 6
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Πολλές φορές περιφρονήθηκαν οι νόµοι των κυβερνώντων, γιατί κάποιοι δεν αισθάνθηκαν υποχρεωμένοι να εκτελέσουν τις διαταγές της εξουσίας, επειδή η συνείδησή τους αντιδρούσε σε κάτι τέτοιο, καθώς και, γιατί δεν θέλησαν να προδοθεί η ηθική τους συνείδηση. Η Αντιγόνη έδωσε το καλύτερο παράδειγµα γι’ αυτό. Η θαρραλέα της συμπεριφορά συγκίνησε και συγκινεί εκατονταετίες τώρα τη συνείδηση πολλών καλλιτεχνών. Το αριστούργημα αυτό του Σοφοκλή, µια από τις ωραιότερες τραγωδίες του, εντυπωσιάζει µε τη στάση της ηρωίδας. Κι αυτό, γιατί ο χαρακτήρας της δεν πρόδιδε κάτι το εξαιρετικό, ούτε ότι θα τολμούσε κάτι το ηρωικό. Ήταν µια απλή πριγκιποπούλα, σημαδεμένη από την κατάρα να είναι κόρη του Οιδίποδα. Η Αντιγόνη µε την πράξη της έγινε σύµβολο της αδελφικής αγάπης, του ανθρωπισμού και της ταπεινοφροσύνης. Είναι πάντα επίκαιρη λόγω της παρουσίας του πόνου, της καταπίεσης και της αντίστασης. Ο αριθµός των σημερινών διασκευών του αντιγονικού μύθου είναι τεράστιος. Όχι µόνο στην Ευρώπη αλλά και στις άλλες ηπείρους, όπως στη Λατινική Αµερική και στη Νότιο Αφρική, γράφονται έργα που έχουν ως θέµα τον αντιγονικό µύθο και τη σύγκρουση της Αντιγόνης µε τον Κρέοντα. Ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του 19ου και 20ου αιώνα ο θρύλος της Αντιγόνης µε το κείμενο του Σοφοκλή έγιναν ιερά σύµβολα για το ευρωπαϊκό πνεύµα. Η τραγωδία Αντιγόνη του Σοφοκλή είναι το µόνο λογοτεχνικό κείμενο που έχει το χάρισµα να εκφράζει όλες τις κύριες σταθερές που διέπουν τις πέντε εγγενείς στην ανθρώπινη κατάσταση συγκρούσεις και αυτές είναι: η αναμέτρηση μεταξύ ανδρών και γυναικών, μεταξύ ηλικιωμένων και νέων, μεταξύ κοινωνίας και ατόµου, μεταξύ ζωντανών και νεκρών, μεταξύ ανθρώπων και θεού/θεών και οι οποίες δεν είναι διαπραγµατεύσιµες.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η Τραγωδία της Αντιγόνης γενικά:
Η Αντιγόνη είναι αρχαία τραγωδία του Σοφοκλή που παρουσιάστηκε πιθανότατα στα Μεγάλα Διονύσια του 441 π.Χ.. Το θέμα της προέρχεται από τον Θηβαϊκό κύκλο, απ’ όπου ο Σοφοκλής άντλησε υλικό και για δύο άλλες τραγωδίες του, τον «Οιδίποδα Τύραννο» και τον «Οιδίποδα επί Κολωνώ». Τα «γεγονότα» της «Αντιγόνης» είναι μεταγενέστερα χρονολογικά από εκείνα των τραγωδιών για τον Οιδίποδα, αλλά η «Αντιγόνη» παρουσιάστηκε πριν από αυτές. Η «Αντιγόνη» είναι η δεύτερη αρχαιότερη σωζόμενη τραγωδία του Σοφοκλή, μετά τον «Αίαντα».
Η Αντιγόνη του Σοφοκλή πραγματεύεται την ιστορία μιας έφηβης που αψηφά την κοσμική εξουσία, δηλώνοντας την αφοσίωσή της σε έναν ανώτερο νόμο. Η Αντιγόνη, κόρη του Οιδίποδα, επιθυμεί να θάψει τον αδερφό της, τον Πολυνείκη, ο οποίος σκοτώθηκε σε ένα βάναυσο εμφύλιο πόλεμο εναντίον του ίδιου του του αδερφού, του Ετεοκλή. Ο Κρέων, ο θείος τους και νέος, αδοκίμαστος βασιλιάς, έχοντας μόλις αναλάβει το θρόνο μετά το θάνατο των δύο αδερφών, διατάζει να μείνει άταφο το σώμα του Πολυνείκη για να το κατασπαράξουν τα όρνια και τα άγρια σκυλιά, επειδή ηγήθηκε στρατού εναντίον της πατρίδας του, της Θήβας, και πρέπει συνεπώς να τιμωρηθεί ως προδότης. Όποιος παραβεί το νόμο, σύμφωνα με τη διαταγή του Κρέοντα, θα θανατωθεί. Η Αντιγόνη τον αψηφά ανοιχτά και εσκεμμένα, τιμώντας το σώμα του αδερφού της με νεκρικές τελετές, ακολουθώντας έναν ανώτερο νόμο που υπερβαίνει αυτόν της πολιτείας -το θεϊκό νόμο. Ο Κρέων αναγκάζεται, λόγω της δικής του πολιτικής ρητορικής και της εύθραυστης εξουσίας που έχει μόλις αρχίσει να εγκαθιδρύει μετά τον εμφύλιο, να τιμωρήσει την ανιψιά του για παραδειγματισμό και την καταδικάζει σε θάνατο. Στην προσπάθεια πραγματοποίησης της εντολής του, ο Κρέων χάνει τα πάντα: το γιο του που ήταν αρραβωνιασμένος με την Αντιγόνη, τη γυναίκα του, το θρόνο του και την τάξη που προσπάθησε τόσο πολύ να προασπίσει.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο
1.Η σημασία της τραγωδίας Αντιγόνη για τον ελληνικό πολιτισμό.
Στο σύνολό της η τραγωδία ήταν πολιτικό θέατρο με την απλή και ευρεία έννοια, εφόσον παρουσιαζόταν επί σκηνής με ενέργειες της πόλης και με αποδέκτη την πόλη των Αθηναίων, μέσω των νομίμων δημοσίων οργάνων διακυβέρνησης, σε συγκεκριμένη εορτή του θρησκευτικού ημερολογίου του κράτους. Η τραγωδία ήταν «πολιτική» και από αρκετές άλλες, λιγότερο τυπικές, απόψεις. Με τις ευρύτερες πιθανές προεκτάσεις του, ο αθηναϊκός δημοκρατικός τρόπος ζωής θα μπορούσε να παρουσιαστεί ως «ένας τρόπος εκπαίδευσης όλης της Ελλάδας» (σύμφωνα με την περίφημη φράση από τον Επιτάφιο του Περικλή στον Θουκυδίδη, «τήν τε πᾶσαν πόλιν τῆς Ἑλλάδος παίδευσιν εἶναι»). Αλλά κατ’ αρχήν, η συμμετοχή στη δημοκρατική διαδικασία, που σημαίνει και να παρευρίσκεται κανείς ως ακροατής σ’ έναν τέτοιο δημόσιο πολιτικό λόγο, εκλαμβανόταν κυρίως ως τρόπος εκπαίδευσης των αθηναίων πολιτών. Η Αντιγόνη του Σοφοκλή είναι τραγωδία με θέμα την πολιτική και οικογενειακή αυτοκαταστροφή. Πραγματεύεται όμως και όλες τις άλλες κατηγορίες όπως κατηγορίες αμοιβαίας αντίληψης, συμπλοκής με την «ετερότητα», που μπορούν να ορισθούν ως ερωτικές, κοινωνικές, λατρευτικές και μεταφυσικές. Οι άνδρες και οι γυναίκες, οι γέροι και οι νέοι, το άτομο και η κοινότητα , οι ζώντες και οι θανόντες. Στον πυρήνα της δηλαδή η Αντιγόνη είναι ένα έργο για τη σύγκρουση ανάμεσα στα πιστεύω του ατόμου και το νόμο του κράτους.
Ξεκινώντας την ανάλυσή μας, θα πρέπει να πούμε τι σήμαινε νόμος για τους αρχαίους Έλληνες. Ο νόμος για τον αρχαίο Έλληνα είναι δισυπόστατος. Είναι το σύνολο των γραπτών νόμων που ρυθμίζουν την ευημερία και ευρυθμία της πόλης, άλλα και το άγραφο δίκαιο που είναι, σύμφωνα με την αρχαιοελληνική αντίληψη, έμφυτο στους ανθρώπους και επιβάλλεται όχι από τον φόβο των κυρώσεων ,αλλά από το αίσθημα της αιδούς ,που μοίρασε ο Ερμής σε όλους τους ανθρώπους .Επίσης πρέπει να πούμε ότι στην αρχαία Ελλάδα η ανομία θεωρείται προάγγελος κακών για την πόλη. Σύμφωνα με τον Αίσωπο όταν υπάρχει αυθαιρεσία(ύβρις) σε μια πόλη τότε ακολουθούν πόλεμος και μάχες. Άλλες αντιλήψεις από την αρχαιότητα όσον αφορά την τήρηση των νόμων είναι επηρεασμένες από τον Σωκράτη .Ο Σωκράτης θεωρεί ότι θα πρέπει να μένουμε πιστοί στους νόμους της πατρίδας. Ο ίδιος θανατώθηκε προκειμένου να μείνει πιστός στα πιστεύω της συμμόρφωσης με τους νόμους.
Θα δούμε όμως και απόψεις, περί νόμων, από «αναρχικούς» σαν την Αντιγόνη αν μπορούν να χαρακτηριστούν έτσι, που διατυπώθηκαν από αρχαίους Έλληνες. Ο Αντιφών ο Αθηναίος διατύπωσε άποψη κόντρα στο ρεύμα της εποχής κατά της δουλείας, λέγοντας ότι όλοι οι άνθρωποι είναι όμοιοι καθώς επίσης είπε ότι οι νόμοι της πολιτείας είναι αυθαίρετοι κανονισμοί. Επίσης ο Ζήνων ο Κιτεεύς διατύπωσε ότι οι καρποί ανήκουν σε όλους, η γη σε κανέναν. Ο Αντισθένης διακήρυττε ότι δεν πρέπει να υπάρχει κυβέρνηση, ατομική ιδιοκτησία, επίσημη θρησκεία και γάμος. Ο Διογένης και στην συνέχεια οι Κυνικοί διατύπωναν την άποψη ότι οι νόμοι διαφέρουν από χώρα σε χώρα, ότι είναι ανθρώπινα έργα, επομένως δεν έχουν αντικειμενικό κύρος και είναι ανάξιοι σεβασμού.
Βέβαια, οφείλουμε στη συνέχεια να πούμε ότι και η Αντιγόνη υπακούει σε κάποιους νόμους και σε κάποιες συμβάσεις. Πιστεύει σε θεϊκούς και θρησκευτικούς νόμους και σε ηθικές αξίες περί ταφής των νεκρών και προσφοράς τιμών, επικαλείται τους θεούς και τις αξίες τις οποίες πιστεύει, οι οποίες είναι προϊόν της παιδείας η οποία της παρέχεται. Αλλά, όπως είναι γνωστό, οι νόμοι είναι προϊόν της ηθικής και χωρίς αυτήν στερούνται νοήματος ακόμη και αυτές οι αξίες της Αντιγόνης.
Αν υποθέσουμε ότι οι Έλληνες γεννήθηκαν «Αντιγόνες» και όχι «Κρέοντες» όπως πολύ έχουν διατυπώσει, διαχρονικά είμαστε με το μέρος του αδυνάτου και κατά αυτού που το νόμιμο μπορεί να μην είναι και ηθικό. Είναι στην ψυχοσύνθεση του Έλληνα να μην συμβιβάζεται και να προτάσσει το δίκαιο και ηθικό. Αυτό έγινε κατά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, την εποχή των Βαλκανικών πολέμων ,κατά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και πιο πρόσφατα την εποχή πριν την μεταπολίτευση. Μήπως όμως και σήμερα, πόσες χιλιάδες συμπολίτες μας ,δεν αισθάνονται καθημερινά «Αντιγόνες»…
1.2.Η σημασία της τραγωδίας Αντιγόνη για τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό.
Από τον 15ο αιώνα και µετά ο µύθος της Αντιγόνης αρχίζει να παίρνει µορφή, οι διανοούμενοι της εποχής ανακαλύπτουν τις αρχαίες τραγωδίες του Σοφοκλή. Η Αντιγόνη μεταφράζεται στα ιταλικά από τον Alamanni το 1533, στα γαλλικά το 1573από τον Baϊf και στα γερµανικά το 1543 από τον Fritze. To 1533 o Erasmus von Rotterdam παραθέτει στο έργο του Adagia 23 φορές την τραγωδία του Σοφοκλή. Ενόψει των δύσκολων καιρών της Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης η αρχαία τραγωδία αφομοιώθηκε αµέσως ως πολιτικό έργο. Πολύ σηµαντικό για την παράδοση του αντιγονικού µύθου υπήρξε το έργο του Robert Garnier «Antigone ou la Piété» (1580). Είναι ένα ποίηµα µε 2.700 στίχους, όπου η Αντιγόνη παρουσιάζεται ως πρότυπο οικογενειακής αφοσίωσης. Στην Γαλλία του τέλους του δέκατου έκτου αιώνα, τα άταφα πτώµατα, οι αδελφοκτόνες συγκρούσεις, η εξολόθρευση των παλιών οικογενειών δεν ήταν διόλου σχήµα λόγου, αλλά αντικείμενο καθημερινής εμπειρίας. Τα λυρικά δράµατα του Garnier κατατρέχονται από την αίσθηση και τα θεάµατα µίας κοινωνίας υπό διάλυση. Το θέµα της Αντιγόνης δεν ήταν µακριά. Ήταν δηµοφιλές σε όλη την διάρκεια της Αναγέννησης.
Η αναγεννησιακή ευαισθησία βίωνε ως φυσιολογικές τις αναλογίες µε την Αντιγόνη. Τα σοφόκλεια θέµατα της παρθενίας, της νυχτερινής ταφής, της αγάπης µέχρι αυτοθυσίας, η σοφόκλεια αντίληψη ότι η πράξη είναι συµπόνια, ότι ο ηρωισµός είναι αγωνία που ελεύθερα συμμεριζόμαστε, όλα τούτα προαναγγέλλουν ή προεικονίζουν µε ακρίβεια της χριστιανικές αλήθειες. Οι λόγοι που προστάζει η ίδια η Αντιγόνη έχουν κάτι το εγκόσµιο, το ουµανιστικό. Η καλή διαγωγή πρέπει να είναι σύµφωνη µε την ανθρώπινη ευσέβεια, αντίθετα το διάταγµα του Κρέοντα επιβάλλει απανθρωπιά. Η Αντιγόνη επικαλείται µια φυσική ανθρωπιά: «ότι έκανα, το έκανα από φυσική αγάπη». Η ταφή του Πολυνείκη και η κάθοδος της Αντιγόνης ζωντανής στον τάφο είναι µέρος µιας µοιραίας κίνησης του νοήµατος, η οποία οδηγεί στην οικουµενικότητα δια µέσου της ταφής και της ανάστασης του Χριστού. Από αυτά τα ξεχασµένα έργα, η Antigone του Tommaso Traetta που πρωτοπαρουσιάστηκε στην Πετρούπολη το 1772,θεωρήθηκε οµόφωνα ως η κορυφαία της opera seria. Όλες αυτές οι όπερες έχουν ως κεντρικό θέµα τον έρωτα του Αίµονα και της Αντιγόνης. Ο Pierre-Simon Ballanche, ο φωτισµένος ουτοπικός σοσιαλιστής, επικαλείται το κλασικό υπόβαθρο για να επιτύχει αποστασιοποίηση. Η Αντιγόνη του, πεζό έπος σε έξι βιβλία, µε τελετουργικό ρυθµό, δηµοσιεύθηκε το1814.
Κατά την διάρκεια του δεκάτου ένατου αιώνα δεν γράφτηκαν σηµαντικές λογοτεχνικές ερµηνείες του αντιγονικού µύθου. Η Frenzel υποστηρίζει, ότι οι καινούριες ερµηνείες εκείνης της εποχής µείωναν την σηµασία του µύθου ή ήταν χωρίς φαντασία. Ο Bothe στο έργο του Der Ödipiden Fall oder die Brüder (1822) αφήνει τον Κρέοντα να αλλάξει την γνώµη του και να επιτρέψει στην Αντιγόνη να θάψει τον αδελφό της, κάνοντας έτσι την πράξη της Αντιγόνης περιττή. Ο Frohne το 1852 απλά κάνει µια περίληψη των αρχαίων τραγωδιών του Θηβαϊκού Κύκλου µε κεντρικό πρόσωπο την Αντιγόνη. Όσο ασήµαντες και να ήταν αυτές οι ερµηνείες, ο δέκατος ένατος αιώνας µας χάρισε την πιο ωραία σοφόκλεια µετάφραση. Ο Hölderlin µετέφρασε την Αντιγόνη του Σοφοκλή το 1804, κανοντάς την «eine Art Paradigma poetischer Vollkommenheit». Εκείνη την εποχή γεννήθηκαν κάποιες από τις πιο ριζοσπαστικές ειρηνευτικές µεταµορφώσεις και αναβιώσεις που µπόρεσε ποτέ να εκμαιεύσει κανείς από λογοτεχνικό κείμενο. Πάνω στην µετάφραση του Hölderlin βασίστηκε ο Hegel, όταν το 1821 έγραψε, Die Phänomenologie des Geistes, την θεωρία του για τα προβλήµατα της αρχαίας τραγωδίας. Ο Hegel αποκαλεί την Αντιγόνη «ένα από τα υψηλότερα και τα πιο ολοκληρωµένα, από κάθε άποψη, έργα τέχνης που δηµιούργησε ποτέ η ανθρώπινη προσπάθεια» και επικαλείται την ηρωίδα, «την Ουράνια Αντιγόνη, την ευγενέστερη µορφή που εµφανίστηκε ποτέ στην γη».
Σε αντίθεση µε την Γερµανία, στη Γαλλία οι διανοούµενοι παίρνουν το µέρος της Αντιγόνης και καταδικάζουν τον Κρέοντα. Σηµαντική υπήρξε η µορφή της Αντιγόνης στην Γαλλία και κατά την διάρκεια της Υπόθεσης Ντρέυφους. Φυσικά, εκείνοι που υποστήριζαν, ότι η δικαστική απόφαση ήταν λανθασµένη, σύγκριναν το Κράτος µε τον Κρέοντα και ταυτίζονταν µε την Αντιγόνη, εκείνην που επαναστατεί για την δικαιοσύνη και την αλήθεια. Αυτήν την στάση είχε και ο συγραφέας Péguy. Άλλοι διανοούµενοι όπως ο Barrés έβλεπαν στον ηρωισµό ένα δηµόσιο κίνδυνο. Για τον Barrés όπως και για τον Hegel, η σύγκρουση του Κρέοντα και της Αντιγόνης είναι ανήθικη. Μια άλλη ενδιαφέρουσα ερµηνεία παραθέτει ο Maurras, σύµφωνα µε τη λογική των δικών του πολιτικών ιδεών θα έπρεπε να πάρει το µέρος του Κρέοντα, της εγκατεστηµένης εξουσίας. Αλλά δεν το κάνει. Ο αναρχικός, για εκείνον, είναι ο Κρέων που καταστρέφει την παράδοση των προγόνων και δεν σέβεται τα Θεία. Είναι η Αντιγόνη εκείνη που αντιπροσωπεύει την νοµιµότητα και το Θείο.
Στον 20ο αιώνα θα αναλυθούν oι Αντιγόνες του Rolland, Hasenclever, Anouilh, Brecht και Hοchhuth. Το 1901 ο Hugo von Hofmannstahl στο έργο του Vorspiel zur Antigone χρησιµοποιεί τη σοφόκλεια τραγωδία, για να της προσδώσει µια συγκεκριµένη θεατρική Αισθητική της μίµησης. Αφηγείται την ιστορία ενός φοιτητή, ο οποίος µετά από µια παράσταση της Αντιγόνης παραµένει µόνος του στο θέατρο. Με πολύ διαφορετικό τρόπο µας παρουσιάζει το 1922 ο Cocteau τη δική του Αντιγόνη.. Μας δείχνει τον µύθο µέσα από µια λογική της περίληψης. Ο ίδιος ο Cocteau παροµοιάζει την µινιµαλιστική µεθοδό του µε αεροφωτογραφίες από την Ελλάδα. Το 1930 ο Gide γράφει το θεατρικό έργο Oedipe, που ανεβαίνει δυο χρόνια αργότερα στα θέατρα της Γαλλίας. Ο Gide προσπαθεί να δώσει «λογοτεχνική» και ειρωνική µορφή στις δυνατότητες συνεύρεσης µεταξύ των ανθρώπων (αιµοµιξία, οµοφυλοφιλία, εγκληµατική ερωτική συµπαιγνία) που τα ταµπού της οικογενειακής ζωής και των κοινωνιών τα έχουν διαστρεβλώσει ή απωθήσει. Η Fraisse υπστηρίζει, ότι ο 20ος αιώνας είναι ο αιώνας της πολιτικοποίησης του αντιγονικού µύθου. Η Αντιγόνη γίνεται η φωνή των καταπιεσµένων ενάντια σε κάθε είδους εξουσία. Κατά την διάρκεια των δύο Παγκοσµίων Πολέµων αλλά και µεταπολεµικά γράφτηκαν πολλές Αντιγόνες. Κυρίως στη Γαλλία και τη Γερµανία, χώρες που ταλαιπωρήθηκαν πολύ από τα δεινά των πολέµων, εµφανίζονται θεατρικά έργα, µυθιστορήµατα, διηγήµατα και ποιήµατα εµπνευσµένα από την ιστορία της.
Σε αντίθεση με τον Ελλαδικό χώρο, στην Ευρώπη γράφτηκαν πολλές εκδοχές του Αντιγονικού μύθου. Ίσως γιατί η Ευρώπη προσπάθησε να βρει τις ουμανιστικές αξίες ,μέσα σε έναν κόσμο φεουδαρχίας και δεσποτισμού Αν μπορούσαμε να παρακολουθήσουμε σε χρονική μετάβαση όλα τα παραπάνω έργα θα νοιώθαμε μια ηθική ανύψωση που ο Ευρωπαϊκός κόσμος προσπάθησε να βρει τον δρόμο του μέσα από μια αρχαία ελληνική τραγωδία. Το να ξαναγράψει όμως κανείς ένα μύθο που όλοι γνωρίζουν είναι έργο επίπονο και άκρως ολισθηρό. Και τούτο γιατί η οικειότητα του δέκτη αυξάνει τις απαιτήσεις και κατά συνέπεια την πίεση που ασκείται στον όποιο φιλόδοξο «μεταγραφέα», ανεξάρτητα από το ποιος είναι αυτός. Αυτό συχνά οδηγεί σε εκδοχές του τύπου «μία από τα ίδια», που στόχο έχουν να πέσουν στα «μαλακά», ικανοποιώντας τις ήδη δεδομένες προσδοκίες του «μέσου» αναγνώστη.
ΚΕΦΑΛΑIO 2
2.1 Κρέοντας
Είναι ένας άνθρωπος ικανός, αυστηρός και με μεγάλη αυτοπεποίθηση. Διακηρύσσει ότι είναι ο νόμιμος διάδοχος της εξουσίας και ότι η πατρίδα γι’ αυτόν είναι υπεράνω όλων (στ. 162-210). Ο εγωισμός του και η αλαζονεία φαίνεται από τα πιστεύω του ότι μπορεί να κυβερνά όχι μόνο τους ζωντανούς αλλά και τους νεκρούς. Έτσι, χαρακτηρίζοντας προδότη τον Πολυνείκη και απαγορεύοντας την ταφή του, πάει ενάντια στους θεούς και στους άγραφους νόμους. Παρ’ όλα αυτά φοβάται ότι κάποιος μπορεί να πάει ενάντια στην διαταγή του. Γι’ αυτό προσπαθεί με τα λόγια του να αποτρέψει οποιονδήποτε επίδοξο παραβάτη. Του είναι αδύνατο να καταλάβει το ιερό καθήκον της Αντιγόνης και δεν διστάζει να την καταδικάσει σε θάνατο. Η απόφασή του είναι αμετάκλητη ακόμα κι όταν ο ίδιος ο γιος του τον παρακαλεί να συγχωρήσει την Αντιγόνη. Έτσι εκδηλώνοντας τις τυραννικές του αρχές φέρνει την δυστυχία, όχι μόνο στην οικογένειά του, αλλά και σε ολόκληρη την πόλη. Δεν διστάζει να βρίσει τον Τειρεσία που προσπαθεί να τον μεταπείσει. Φτάνει μέχρι την «ύβρη» όταν λέει: «δεν θα επιτρέψω την ταφή έστω κι αν οι αετοί αρπάξουν το πτώμα και το φέρουν μπροστά στον θρόνο του Δία» (1039-1041). Μόνο μετά από τις άσχημες προβλέψεις του Τειρεσία αρχίζει να κλονίζεται η πίστη του ότι η απόφασή του είναι σωστή. Και πράγματι, οι προβλέψεις του μάντη αρχίζουν να βγαίνουν αληθινές… καθώς αναγγέλλεται η αυτοκτονία του Αίμωνα και λίγο αργότερα η αυτοκτονία της Ευρυδίκης. Αυτό είναι και το τελειωτικό χτύπημα για τον Κρέοντα. Η παραφροσύνη τον κυριεύει και επιθυμεί τον θάνατο.
2.2 Αντιγόνη
Ίσως είναι η τελειότερη μορφή σε όλη την ελληνική δραματουργία. Ένας χαρακτήρας πολυσύνθετος. Δεν θα ήταν δύσκολο να την χαρακτηρίσει κανείς, την στιγμή που τα ίδια της τα λόγια, οι πράξεις της, η συμπεριφορά της αναδεικνύουν την προσωπικότητά της. Είναι μια γυναίκα που δεν φοβάται και δεν υποτάσσεται σε κανέναν. Οδηγός της είναι το συναίσθημα και όχι η λογική. Αντιδρά στην ατίμωση του Πολυνείκη γιατί έτσι υπαγορεύουν οι άγραφοι νόμοι, αλλά και γιατί σπρώχνεται από το αίσθημα της αδελφικής αγάπης. Άλλωστε όπως λέει και η ίδια έχει γεννηθεί μόνο για να αγαπάει (στίχος 523). Το θάρρος της και η ευσέβειά της προς τους θεούς φαίνονται στους στίχους 446-455. Ακριβώς στους στίχους 441_581 της «Αντιγόνης» του Σοφοκλή πραγματώνεται η καθεμιά ξεχωριστά από τις πέντε θεμελιώδεις κατηγορίες του προσδιορισμού και αυτοπροσδιορισμού του ανθρώπου μέσα από την σύγκρουση, βρίσκονται δε και οι πέντε εν δράσει σε μία και μοναδική αναμέτρηση. Απ’ ό, τι γνωρίζω, καμία άλλη στιγμή είτε της θρησκευτικής είτε της κοσμικής φαντασίας δεν επιτυγχάνει αυτή την ολότητα. Ο Κρέοντας την ρωτάει αν ήξερε την διαταγή του. Θα μπορούσε να αρνηθεί ότι ήξερε και να ξεφύγει από οποιαδήποτε κατηγορία. Όχι μόνο δεν το αρνείται αλλά του εξηγεί ότι το έκανε γιατί δεν ήταν διαταγή του Δία και της Δίκης αλλά διαταγή ενός θνητού. Δεν φοβάται τις ευθύνες και γι’ αυτό διαψεύδει την Ισμήνη όταν εκείνη προσπαθεί να εμφανιστεί στον Κρέοντα σαν συνεργός. Όμως πέρα απ’ όλα αυτά δεν παύει η Αντιγόνη να είναι και γυναίκα. Η ιδέα του θανάτου δεν την τρομάζει, όμως είναι και αυτή ένας απλός άνθρωπος, με αδυναμίες, γι’ αυτό όταν την οδηγούν στην φυλακή θρηνεί την τύχη της. Λυπάται που δεν μπόρεσε να ολοκληρωθεί σαν γυναίκα, δημιουργώντας μια οικογένεια, αλλά πεθαίνει ολοκληρωμένη σαν άτομο, ξέροντας, ότι πάνω απ’ όλα έκανε το χρέος της, υπηρετώντας τους νόμους της ηθικής.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Εστιάζοντας στην ιστορία της Αντιγόνης για βαθύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός έχει διαμορφώσει και εμπλουτίσει τις σύγχρονες αξίες και ήθη, καταλαβαίνουμε ότι το γεγονός αυτό τροφοδοτεί ένα παγκόσμιο διάλογο για την πληθώρα των προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε σήμερα»: «Η αγάπη της Αντιγόνης για τον αδερφό της, το αίσθημα του καθήκοντος και το θάρρος της να αντισταθεί σε ισχυρές δυνάμεις, ιδιαίτερα ως γυναίκα, την καθιστούν ένα αξιοθαύμαστο πρόσωπο. Η ηρωική ιστορία της αντιστοιχεί με πολλά από τα σύγχρονα κρίσιμα θέματα, όπως οι διαμάχες γύρω από την εξουσία, τα δικαιώματα των γυναικών, οι κοινωνικοί κανόνες και η μετανάστευση για να αναφέρουμε μερικά μόνο παραδείγματα». «Η Αντιγόνη του Σοφοκλή αγγίζει τις αξίες και τους κινδύνους που διατρέχει ο δημοκρατικός μας πολιτισμός».
Στα παραπάνω κεφάλαια είδαµε, πως ο λόγος για τον οποίον ο αρχαίος µύθος ασκεί ακόµα τόσο µεγάλη επιρροή στην ανθρώπινη σκέψη, είναι γιατί παρέχει στον άνθρωπο απλές κι ευνόητες λύσεις για καταστάσεις και φαινόµενα πανανθρώπινα, εµπεριέχει αλήθειες που παραµένουν καθηµερινά επίκαιρες. Ο µύθος µπορεί να προσαρµοστεί σε διαφορετικές καταστάσεις κι εποχές, εξελίσσεται και προσαρµόζεται εύκολα. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το λογοτεχνικό µύθο ως επικοινωνιακό υλικό, έτσι η Αντιγόνη από απλό πρόσωπο γίνεται σύµβολο µέσα στην διακειµενικότητά της και διευκολύνει το λογοτέχνη να επιβάλλει µια συγκεκριµένη λογική του µηνύµατός του στον αναγνώστη. Η ιδιαιτερότητα του έργου προσδιορίζεται κάθε φορά από τον τρόπο µε τον οποίο χρησιµοποιούνται στοιχεία που είναι λίγο πολύ γνωστά. Στην ερώτηση γιατί ο λογοτεχνικός µύθος της Αντιγόνης διασκευάζεται ακόµα και γιατί η ανθρωπότητα δεν έχει κουραστεί να τον διαβάζει ξανά και ξανά, µπορούµε να διαπιστώσουµε µέσα από αυτήν την εργασία, ότι πρώτα απ’όλα ο ίδιος ο µύθος από τη φύση του µας δίνει τη δυνατότητα να εξηγήσουµε πολλά από τα ανθρώπινα προβλήµατα.
Σημασία έχει το γεγονός ότι ο μύθος του αγώνα της Αντιγόνης, τις περισσότερες φορές, επανακάμπτει σε συνάρτηση με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα κάθε εποχής. Έτσι: εποχές χωρίς ιδιαίτερες εντάσεις τείνουν να τον αγνοούν. Εποχές με εντάσεις τον επαναφέρουν.
Τέλος, επειδή είμαστε από τη φύση μας υπέρ του ηθικού, όλοι μας θα υποστηρίζαμε την στάση της Αντιγόνης. Παρόλα αυτά όμως πιστεύω πως ο ήρωας της τραγωδίας είναι ο Κρέων. Ο Κρέων είναι αυτός που προσπαθεί μέσα του να ισορροπήσει μεταξύ ανθρώπου και βασιλέα. Μέσα του υπερισχύει το καθήκον προς την πατρίδα, ανεξάρτητα αν αυτό θα τον φέρει σε σύγκρουση με θεούς και ανθρώπους. Καταπολεμά στη ρίζα του την αναρχία που απειλεί τη συγκρότηση των θεμελιωδών κανόνων του κράτους. Αμφισβητώντας τους νόμους η Αντιγόνη, φοβάται ότι θα καταλυθεί το ίδιο το κράτος. Ισορροπεί μεταξύ καθήκοντος και συναισθήματος. Βέβαια, όπως κάθε λογικός και σώφρων άνθρωπος προτιμά να χάσει τα πάντα, ακόμα και την ζωή του, υπερασπίζοντας μέχρι θυσίας το καλό του κράτους και όχι τον εγωισμό μιας πριγκιποπούλας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.BRECHT (Bertolt), Vorwort zu «Antigonemodell 1948», στο: Schondorff
Joachim(επιµ.), Theater der Jahrhunderte. Antigone. Sophokles, Euripides, Racine,
Hölderlin, Hasenclever, Cocteau, Anouilh, Brecht, München, Langen Müller,1966,
σ. 363-370.
2.BRECHT (Bertolt), Die Antigone des Sophokles. Nach der Hölderlischen Übertragung,
στο: Schondorff Joachim (επιµ.), Theater der Jahrhunderte. Antigone. Sophokles,
Euripides, Racine, Hölderlin, Hasenclever, Cocteau, Anouilh, Brecht, München,
Langen Müller,1966, σ. 323-362
3.HOCHHUTH (Rolf), Die Berliner Antigone. Erzählungen und Gedichte,Stuttgart,
Reclam, 2010.
4.ROLLAND (Romain), L’Esprit Libre. Au-Dessus de la Mêlée. Les Précurseurs, Paris,
Editions Albin Michel, 1953.
5.ΡΙΤΣΟΣ (Γιάννης), Ισµήνη, Αθήνα, Κέδρος,΄β έκδ., 1972.
6.ΣΟΦΟΚΛΗΣ, Αντιγόνη, µτφ. Κ. Γεωργουσόπουλος, Αθήνα, Κάκτος, 1992
9.http://www.kairatos.com.gr/arxaioi/antigonibiografia.htm
