Την αγαπημένη του γενέτειρα, μέσα στο χρόνο, προβάλλει με την ως άνω πνευματική του δημιουργία εκλεκτός συνάδελφος και φίλος κ. Κώστα Ρίζος.
Τόκος (= γέννα) πολυετούς και αόκνου πνευματικής διακονίας και μόχθου είναι το βιβλίο του κ. Ρίζου, αποτελούμενο από 264 σελίδες, που καλύπτει θεμελιώδεις τομείς της Ιστορίας της Οικονομίας και της Λαογραφίας, εμπλουτισμένο και με πλουσιότατο υλικό φωτογραφιών, χαρτών και πινάκων.
Δεν θα κάνω αυτό που συνήθως γίνεται στις βιβλιοπαρουσιάσεις, που ουσιαστικά αναδημοσιεύουν τον πίνακα περιεχομένων. Θα σταθώ επιλεκτικά, κατ΄ ανάγκην, λόγω χώρου και χωρίς να καταπονήσω τους αναγνώστες, σε σημεία του εν λόγω βιβλίου που είλκυσαν περισσότερο την προσοχή μου. (Το ιδανικό είναι κάθε αναγνώστης να διαβάσει μόνος του το βιβλίο όχι απλώς σελίδα – σελίδα αλλά θα έλεγα, και σειρά –σειρά)
Και πρώτα – πρώτα , η αφιέρωση γίνεται στα πιο αγαπημένα πρόσωπα:
«Αφιερώνεται στη σύζυγό μου Λαμπρινή για την πολύτιμη βοήθεια της στα παιδιά μου, για την ανοχή τους, και στη μνήμη της μητέρας μου ως έκφραση ευγνωμοσύνης» Η τελευταία φράση μου θυμίζει μια ανάλογη θεμελιώδη φράση του Γερμανού φιλοσόφου Νίτσε: «Ακόμη και τίποτε άλλο να μην έκαναν για μένα (να μη με φρόντιζαν, να μη με σπούδαζαν κ.λ.) για το γεγονός και μόνο ότι με έφεραν στη ζωή χρωστώ ευγνωμοσύνη στους γονείς μου».
Όσον αφορά το παλαιότερο όνομα «Δερελί», επί Τουρκοκρατίας, προέρχεται από τα τουρκικά «ντερέ», που σημαίνει ρέμα, ποτάμι και «λι»
που σημαίνει τόπος. Δηλαδή «Ντερελί» σημαίνει «ποταμόταπος», τόπος που διασχίζεται από ποτάμι, (σελ.46), όπως με την ονομασία αυτή υπάρχουν σε διάφορες περιοχές της πατρίδος μας (λ.χ. Ν. Δράμας, Ν. Χανίων κ.α.)
Την αγάπη προς την πατρώα γη έδειξαν οι τέσσερις μεγάλοι δωρητές – ευεργέτες, που φέρουν τα ονόματά α) Καργάνης Ευάγγελος β) Κούτρας Δημήτριος γ) Τσούμας Γρηγόριος και δ) Υφαντής Κων/νος (σελ. 253 – 256).
Εντύπωση προκαλεί επίσης το γεγονός ότι από την πατρίδα του αγαπητού Κώστα Ρίζου κατάγονται 16 καθηγητές Πανεπιστημίου. (σελ. 155 – 156 )
Όσον αφορά τη λίμνη Ξυνιάδος που αποξηράνθηκε περί το 1950 και σήμερα γίνονται σκέψεις για επανασύσταση ενός μέρους της, αξίζει να αναφερθεί η παράδοση: Κάποτε επί τουρκοκρατίας η λίμνη πάγωσε και στρώμα χιονιού κάλυψε τον πάγο. Ένας Τούρκος πασάς διέσχισε τη λίμνη με το ιππικό του ερχόμενος από την Ομβριακή. Όταν έφτασε στο Νεζερό (Άγιο Στέφανο) και του ανέφεραν ότι πέρασαν πάνω από παγωμένη λίμνη, εξεπλάγη, ευχαρίστησε το Θεό που γλύτωσε και έχτισε την εκκλησία του Αγ. Στεφάνου, γιατί ήταν η 27η Δεκεμβρίου, η γιορτή του (σελ 33). Το περιστατικό αυτό μου θύμισε παρεμφερή περίπτωση της Μονής Ντουραχάνη, χτισμένης κοντά στις ανατολικές όχθες της λίμνης των Ιωαννίνων, στους πρόποδες του Μιτσικελίου, και είναι αφιερωμένη στη Γέννηση της Θεοτόκου. Σύμφωνα με την παράδοση ο Ντουραχάν Μπεηλέρ μπέης της Ρούμελης (ίσως να πρόκειται περί του ιδίου προσώπου) και οι άνδρες του πέρασαν νύχτα πάνω από την παγωμένη λίμνη – την εξέλαβαν ως πεδιάδα – χωρίς να πάθουν το παραμικρό. Ο Ντουραχάν μπέης απέδωσε το γεγονός αυτό σε θαύμα της Παναγίας – εκκλησάκι της υπήρχε τότε δίπλα στη λίμνη – και ίδρυσε το μοναστήρι που φέρει το όνομά του. Το μοναστήρι αυτό, που επισκέφτηκα πριν από δυο χρόνια, έχει Δημοτικό και Γυμνάσιο, όπου φοιτούν μαθητές και μαθήτριες των οποίων οι γονείς, κατόπιν εισαγγελικής παρεμβάσεως, εκρίθησαν ακατάλληλοι για την διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους.
Η περιοχή Δομοκού, το μπαλκόνι αυτό της Ρούμελης με θέα τον Θεσσαλικό κάμπο, μολονότι διοικητικώς σήμερα ανήκει στον Ν. Φθιώτιδος με πρωτεύουσα τη Λαμία, μέχρι το 1911 ανήκε στο Ν. Λαρίσης. Επομένως και ο Δομοκός με τα γύρω χωριά, άρα και το Περιβόλι (Δερελί) απελευθερώθηκαν το 1881 μαζί με την Θεσσαλία, όπως σωστά επισημαίνει ο αγαπητός συνάδελφος, (εκτός της περιοχής Ελασσόνος) και η μικρά λωρίδα της Άρτας (Βερολίνειος Συνθήκη) .
Στη σελ. 61 του βιβλίου γράφει ο προσφιλής συνάδελφος «Η προσάρτηση της Θεσσαλίας ήταν ιδιαίτερα σημαντική αφού… ήταν η πρώτη φορά που το Ελληνικό κράτος αυξήθηκε ύστερα από 50 χρόνια». Σε μελλοντική έκδοση του βιβλίου καλό θα ήταν να διορθωθεί στο σημείο αυτό γιατί είχε προηγηθεί η παραχώρηση των αγγλοκρατούμενων έως τότε Επτανήσων (Κέρκυρα, Λευκάδα, Κεφαλονιά, Ζάκυνθο κ.λ.π) με τον ερχομό του βασιλέως Γεωργίου Α΄(τέλη 1863), η δε Ένωση με τη μητέρα Ελλάδα έγινε το 1864.
Από τις πάμπολλες παροιμίες που παρατίθενται στο βιβλίο (σελ 219 – 252 ), απόσταγμα όλες της λαϊκής σοφίας, επιλέγω 1-2 μόνο:
.«καλός είναι ο αγιασμός, αλλά πάρε και καμιά γάτα».
Αναφέρεται σε περιπτώσεις που η κατάσταση είναι σοβαρή και δεν πρέπει να εφησυχάζουμε, αλλά να έχουμε τεταμένη την προσοχή μας ώστε να πάρουμε πρόσθετα μέτρα.
.«Άδειο σακί δεν στέκεται, γεμάτο δεν λυγάει».
Δηλ. Το περιεχόμενο είναι εκείνο που δίνει αξία και κρατεί όρθιο ένα σακί. Το ίδιο ισχύει και για τους ανθρώπους. Οι κενοί, οι ανάξιοι και ανίκανοι δεν μπορούν να σταθούν (σελ.220).
Τέλος, το Περιβόλι, (Δερελί), πατρογονική εστία του Κώστα Ρίζου, προσέφερε στο βωμό του Έθνους κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912 – 13 και κατά την Μικρασιατική εκστρατεία (1919 – 1922) 11 παλικάρια, κατά δεν την Κατοχή 12. (1919 – 1922)
Φρικιά ο αναγνώστης όταν, σε σχέση με την περίοδο 1940 – 44 {Ελληνοϊταλικός Πόλεμος, Ελληνογερμανικός Πόλεμος, και Γερμανο – ιταλο – βουλγαρική κατοχή} σημειώνονται για το Περιβόλι (Δερελί) σχεδόν ΕΠΤΑΠΛΑΣΙΕΣ ανθρώπινες απώλειες (75 ! άνθρωποι) κατά την διάρκεια του τριετούς εμφυλίου πολέμου (1946 – 1949).
Κι έρχεται στα χείλη μας το τραγούδι της Σοφίας Βέμπο.
«Τώρα που αίμα Ελληνικό το χώμα ιδρώνει
Κι η Ελλάδα πνίγει την Ελλάδα στα βουνά,
Έβγα απ΄τον τάφο, Θοδωρή Κολοκοτρώνη,
κι αδέλφια κάνε όλους του Έλληνες ξανά».
Για να καταλήξουμε, δυστυχώς, στην σκληρή και πικρή διαπίστωση του άλλου μεγάλου συμπατριώτη του Κώστα Ρίζου του Ρουμελιώτη αγνού αγωνιστή στη ζωή και στις μάχες ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗ, που με τα «τζακισμένα χέρια του» έγραψε: «και ΄χαθη όλο το άνθος των Ελλήνων εις τους εμφυλίους πολέμους». Και όταν λέγωνται τα λάθη μας, τότε κάνουν λιγώτερα οι μεταγενέστεροι και γινόμαστε κ΄εμείς έθνος».
Ο Κώστας Ρίζος έχει πολλά να μας δώσει ακόμη.
