Η σύγκρουση αποτελεί καθημερινό κοινωνικό φαινόμενο και πιο πολλοί από εμάς αντιλαμβάνονται το φαινόμενο της σύγκρουσης με την αρνητική του σημασία. Ισχύει όμως κάτι τέτοιο στη πραγματικότητα; Αν εμβαθύνουμε λίγο τη σκέψη μας θα διαπιστώσουμε ότι κάθε σύγκρουση δεν οδηγεί στη διάρρηξη των κοινωνικών πλαισίων. Υπάρχει μια σειρά από κοινωνικές διαμάχες που εξισορροπούνται και εξομαλύνονται μέσα στις ίδιες τις λειτουργίες της ομάδας.
Σπέρματα κοινωνικής σύγκρουσης υπάρχουν ήδη στην κατανομή των ρόλων μέσα σε μια κοινωνική ομάδα, δεδομένου ότι και η λειτουργική αποστολή και ο τρόπος προσέγγισης και αντιμετώπισης των προβλημάτων από τους φορείς διαφόρων μεταξύ τους ρόλων δεν είναι ο ίδιος. Σημαντική αιτία σύγκρουσης είναι και οι διαφορές στην ψυχοσύνθεση των ατόμων, που ώσπου να βρούν ένα τρόπο συλλειτουργίας και αλληλοπροστασίας περνάνε πολλές φορές από ένα προηγούμενο στάδιο σύγκρουσης. Οι ιδιαιτερότητες στην ψυχοσύνθεση των ατόμων μπορεί να οφείλονται σε γενετικές αιτίες σε διαφορετικά βιώματα ή και στα δύο. Αυτού του είδους οι διαφορές οπωσδήποτε είναι μια αιτία συγκρούσεων σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής ζωής. Από τις μικρότερες ομάδες τις λεγόμενες face to face groups,τις ομάδες δηλ. πρόσωπο με πρόσωπο (π.χ. οικογένεια) μέχρι και την ευρύτερη κοινωνία.
Σπεύδουμε με ευχέρεια να καταδικάζουμε και να στιγματίζουμε την εκδήλωση της βίας ως μορφή κοινωνικής σύγκρουσης χωρίς να αναλογιζόμαστε πόσο βλαβερός μπορεί να είναι ο αποκλεισμός επιθετικών στοιχείων από τη συνείδηση. Δεν μας προστατεύει η μη αναγνώριση των επιθετικών φαντασιώσεων που ενεδρεύουν μέσα μας. Ο υπέρ – έλεγχος της βίας αποβαίνει συχνά ζημιογόνος. Στην εγκληματολογία ερευνητικά δεδομένα αποκαλύπτουν τη συνάρτηση που υπάρχει ανάμεσα στη βιαιότητα και τον αυστηρό έλεγχο της επιθετικότητας. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν στο θέμα αυτό οι έρευνες του Megargree, ο οποίος προσπάθησε να εξηγήσει γιατί ορισμένα απόλυτα κοινωνικοποιημένα, ήπια και φιλειρηνικά άτομα καταφεύγουν σε ακραίες πράξεις βίας όπως είναι η ανθρωποκτονία.
Τα άτομα διαφοροποιούνται μεταξύ τους ως προς το βαθμό αναστολής της βίαιης συμπεριφοράς. Η δυνατότητα άρσης της καταστολής, ως επακόλουθο περιβαλλοντικών αποστερήσεων, ποικίλει από άτομο σε άτομο. Άτομα που χαρακτηρίζονται από υψηλό βαθμό αναστολής της βίας θα παρακινηθούν σε εκδήλωση μιας επιθετικής συμπεριφοράς μόνο πιεζόμενοι κάτω από υψηλό βαθμό πρόκλησης.
Τα άτομα αυτά χαρακτηρίζονται υπερ – ελεγχόμενα .Αντίθετα, άτομα με χαμηλό βαθμό αναστολής στη βία μπορούν με ευχέρεια να συμπεριφερθούν επιθετικά κάτω από την πίεση μιας – ακόμη και μηδαμινού βαθμού εξωτερικής πρόκλησης. Τα άτομα αυτά χαρακτηρίζονται υπο – ελεγχόμενα.
Με βάση τα παραπάνω διατυπώνεται η υπόθεση ότι οι περισσότεροι από τους δράστες ακραία βίαιων ενεργειών θα υπάγονται στην κατηγορία των υπερ – ελεγχόμενων ατόμων και όχι στην κατηγορία των υπο – ελεγχόμενων. Πράγματι, όπως προκύπτει από τα πορίσματα μιας σειράς ερευνητικών προγραμμάτων τα πλέον αιφνίδια και αποτρόπαια εγκλήματα διαπράττονται από υπερελεγχόμενα άτομα. Από άτομα δηλαδή που στο παρελθόν δεν είχαν εκδηλώσει την παραμικρή βία, συσσωρεύοντας όμως συνεχώς και αδιαμαρτύρητα κάθε μορφή αποστέρησης. Το άτομο χάριν της ψυχικής του υγείας και της κοινωνικής ευρυθμίας οφείλει να αντιδρά στις αποστερήσεις που δέχεται. Η απάθεια, η ανοχή στην αποστέρηση ισοδυναμούν σε μια αποσύνθεση του εαυτού, σε ένα είδος συμβολικού θανάτου.
Ας αναλογισθούμε εδώ το άτομο εκείνο που δέχεται παθητικά μια σειρά τραυματικών αποστερήσεων, το άτομο εκείνο που βιώνει μια φρικαλέα καθημερινότητα και δεν αντιδρά. Εθίζεται, εξοικειώνεται με την έννοια της στέρησης, της έλλειψης, της απουσίας. Ασάλευτος σαν άγαλμα παρακολουθεί τα δρώμενα γύρω του. Επωμίζεται μια ανυπόφορη ζωή. Δεν εξεγείρεται, δεν οργίζεται δεν αντιστέκεται ,όταν για παράδειγμα ζει στο πετσί του την αδικία μιας στυγνής, ανελέητης καθημερινότητας. Η ποιοτική υποβάθμιση της ζωής, τα τρομακτικά χάσματα στην ανθρώπινη επικοινωνία δεν κινητοποιούν καμία αντίδραση από μέρους του. Ναι, σίγουρα δεν πρόκειται για ένα βίαιο άτομο. Πρόκειται όμως για ένα νεκρό άτομο.
Αντί να σπεύδουμε λοιπόν να καταδικάζουμε όσους, απαντώντας σε αφόρητες αποστερήσεις, αντιδρούν μέσα από την βία και την κοινωνική σύγκρουση, ας αναλογισθούμε πόσο στις μέρες μας οι διέξοδοι ζωής τείνουν συνεχώς να εκλείπουν και να αντικαθίστανται με τις τόσο γνώριμες για όλους διεξόδους θανάτου. Μια τέτοια διέξοδος, λιγότερο επικίνδυνη είναι η εκδήλωση βίας. Ας το δούμε έτσι.
Όλο το ζήτημα έγκειται στο πως θα μπορέσει το άτομο να εκφράσει το απωθημένο υλικό των βίαιων ενορμήσεων, χωρίς να καταστρέψει τον εαυτό του ή τους άλλους. Με άλλα λόγια πως θα μπορέσει να συνταιριάζει τη γοητεία της ενορμητικής βίας που αντιτάσσεται στην τάξη και την οργάνωση με την επιθυμία για την ασφάλεια που του παρέχει αυτή η τάξη. Σε μια κοινωνία είναι απαραίτητη η ανάπτυξη και η έκφραση των ανθρώπινων ιδιαιτεροτήτων παρόλο που δημιουργούν τριβές και πολλές φορές έντονες συγκρούσεις.
Συγκρούσεις , όμως, στην περίπτωση αυτή, οι οποίες κινούνται σε ένα θεσμοθετημένο πλαίσιο όπου επομένως υπάρχουν περιθώρια για το παιχνίδι αυτό των αντιθέσεων, χωρίς να διακινδυνεύεται η δομή της ομάδας και να απειλείται η συνοχή της κοινωνίας.
ΧΑΡΜΠΕΑ ΙΩΑΝΝΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΟΣ/ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΟΣ/ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ
