Μεγίστη και μοναδική είναι η συμβολή των Αγίων Νεομαρτύρων στην ενίσχυση του θρησκευτικού και εθνικού φρονήματος του σκλαβωμένου, στους Οθωμανούς κατακτητές, Γένους των Ελλήνων. Θεωρούνται, άλλωστε, οι Νεομάρτυρες οι κατ’ εξοχήν αντιστασιακοί των χρόνων της Τουρκοκρατίας. Τα μαρτύρια των Αγίων Νεομαρτύρων, όπως αυτά αποτυπώνονται κυρίως στο Νέο Μαρτυρολόγιο του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτη, στερέωναν στην πίστη τους Ορθόδοξους Έλληνες και παρακινούσαν, συνάμα, να επιστρέψουν στην Εκκλησία αυτούς που από άγνοια, δειλία ή και άλλους λόγους εξισλαμίσθηκαν.
Οι Νεομάρτυρες όμως και το Νέο Μαρτυρολόγιο, δείχνουν και τη σημασία των Μοναστηριών μας στους μακροχρόνιους αγώνες για την Ανάσταση του Γένους.
Ο καθηγητής Απ. Βακαλόπουλος αδίστακτα και ευθαρσώς ονομάζει τα Μοναστήρια “προμαχώνες μπροστά στα κύματα του Μουσουλμανισμού”. Τα Μοναστήρια της καθ’ ημάς Ορθόδοξης Ανατολής δεν ήταν μόνο κέντρα Παιδείας (Κρυφά Σχολειά) και κέντρα καταφυγής και προστασίας των ραγιάδων. Δεν ήταν μόνο πνευματικές κολυμβήθρες για τον αδιάλειπτο αναβαπτισμό του Γένους στην πορεία του για την Ελευθερία. Τα Μοναστήρια ήταν και αντιστασιακά-επαναστατικά κέντρα σε σημείο που να μην υπάρχει εξέγερση ως το 1821, στην οποία δεν πρωτοστατούν Μοναστήρια ως επίκεντρα της επαναστατικής δραστηριότητας, αλλά και χώροι απ’ όπου ξεπηδούσαν οι επαναστάτες-πολεμιστές. Οι Μοναχοί μας ουδέποτε θεώρησαν αντίθετο προς τον πνευματικό τους αγώνα, τον αγώνα για την εθνική ελευθερία και τη θυσία τους γι’ αυτήν. Λέγει ο Στρατηγός Μακρυγιάννης: “Τ’ Άγια τα Μοναστήρια, οπού τρώγαν ψωμί οι δυστυχισμένοι… από τους κόπους των Πατέρων, των καλογήρων. Δεν ήταν καπιτσίνοι δυτικοί, ήταν υπηρέτες των Μοναστηριών της Ορθοδοξίας. Δεν ήταν τεμπέληδες, δούλευαν και προσκυνούσαν (λάτρευαν). Και εις τον αγώνα της Πατρίδας, σ’ αυτά τα Μοναστήρια γινόταν τα μυστικοσυμβούλια, συναζόταν τα ολίγα αναγκαία του πολέμου και εις τον πόλεμον θυσίαζαν και σκοτωνόταν αυτείνοι οι ‘περέτες των Μοναστηριών και των Εκκλησιών. Τριάντα (30) είναι μόνο με μένα σκοτωμένοι έξω εις τους πολέμους και εις το κάστρο, το Νιόκαστρο και εις την Αθήνα”… Τα Μοναστήρια της Πατρίδας μας δεν συνδέθηκαν μόνο με τις εξεγέρσεις των χρόνων της δουλείας, αλλά από αυτά ξεπήδησαν και μεγάλες μορφές του 1821, φωτεινοί ηγέτες και φλογεροί επαναστάτες. Ο ιστορικός και κορυφαίος Βυζαντινολόγος Στίβεν Ράνσιμαν στο βιβλίο του “Τουρκοκρατία, η Μεγάλη Εκκλησία εν αιχμαλωσία” γράφει πως “ευλογημένα ήταν τα χωριά, ευτυχισμένα τα χωριά, που είχαν κοντά τους κάποιο Μοναστήρι…”. Υπ’ αυτήν την έννοια, η περιοχή μας είναι όντως ευλογημένη και ευτυχισμένη, αφού ζει και υπάρχει πέριξ ονομαστών Μοναστηριών, όπως πρωτίστως είναι τα Μοναστήρια των Αγίων Μετεώρων. Των οποίων είναι σημαντική η προσφορά στην υπόθεση του αγώνα για την Ελευθερία του Γένους των Ελλήνων. Ιδού λοιπόν κάποιες πτυχές αυτής της προσφοράς. Στα μέσα του 16ου αιώνα είχε συγκροτηθεί “ιδίαις δαπάναις” η “Σωκράτους Ακαδημία εν Μετεώρω”… Ο Επίσκοπος Σταγών Παΐσιος ο Κλεινοβίτης (1784-1808) δώρησε δια διαθήκης την πλουσιώτατη βιβλιοθήκη του στη Μονή Αγίας Τριάδος Μετεώρων. Ο Επίσκοπος Σταγών Παρθένιος, όπως εμφαίνεται σε σιγίλλιο του Οικουμενικού Πατριάρχου Κυρίλλου το 1808, πρόσφερε 2000 γρόσια στη Μονή Αγίου Στεφάνου Μετεώρων “όπως ο εν αυτή τας παραδόσεις των μαθημάτων ποιούμενος, λαμβάνων δι’ επιστασίας του κατά καιρόν Επισκόπου τον ετήσιον τόκον των άσπρων αυτών… διδάσκει επιμελώς τους εκ των τεσσάρων Μοναστηρίων (Μετεώρου, Βαρλαάμ, Αγίας Τριάδος, Αγίου Στεφάνου) αποστελλομένους δοκίμους και υποτακτικούς, χάριν επιδόσεως”. Στο Σχολείο της Μονής Αγίου Στεφάνου Μετεώρων εφοίτησε, συν τοις άλλοις, και ο λόγιος Ιεράρχης και Μέγας Ευεργέτης του Γένους Δωρόθεος Σχολάριος, που αργότερα ίδρυσε στα Τρίκαλα, το 1875, την Δωρόθεον Σχολήν.
Το 1845 οι Ηγούμενοι των τριών μεγάλων Μετεωρίτικων Μονών Αγαθάγγελος του Μεγ. Μετεώρου, Γρηγόριος του Βαρλαάμ και Ιάκωβος του Αγ. Στεφάνου, συνυπέγραψαν κοινό γράμμα, με το οποίο αναλαμβάνουν την υποχρέωση να συνεισφέρουν ανελλιπώς, κάθε χρόνο, στα Σχολεία των Τρικάλων ανά 500 γρόσια προς οικονομία των μισθών των δασκάλων.
Ο εκ Καλαμπάκας Αγιοστεφανίτης Ηγούμενος Κωνστάντιος (δεύτερο ήμισυ 15ου αιώνα) ίδρυσε την “Κωνστάντιον Σχολήν Καλαμπάκας” και κληροδότησε μεγάλο ποσό για ανέγερση Σχολείου στα Τρίκαλα. Ο Ιάκωβος Μπιόρνσταλ, Σουηδός περιηγητής στο “Οδοιπορικό στη Θεσσαλία, 1779”, γράφει: “Στο Μοναστήρι του Αγίου Στεφάνου βρήκα πλήθος ανθρώπων, που κατέφυγαν στη Μονή, ζητώντας να γλυτώσουν απ’ τις ταραχές, ακόμα και γυναίκες. Είναι το μόνο Μοναστήρι στην περιοχή που μπορούν να μπουν… Στις 6 Απριλίου ανέβηκα στη Μονή της Αγίας Τριάδος, έγινα δεκτός με όλη τη φιλοξενία από τον Ηγούμενο της Μονής, που οι Έλληνες τον λένε πάτερ Ηγούμενο. Μου παραχώρησε για κατοικία ένα κελλί. Ήταν γεμάτο πράγματα, που ανήκαν στους φυγάδες από τα Τρίκαλα, που ζήτησαν καταφύγιο στα απρόσιτα κατοικήματα, όσο βασίλευε στον τόπο η αβεβαιότητα (πρόκειται για επιδρομές των Τούρκων υπό τον Κουρτ Πασά)”… Ο ίδιος ο Σουηδός περιηγητής τονίζει πως είδε στους Σταγούς -στην Καλαμπάκα- δέκα Εκκλησίες και κανένα τζαμί!!
Το 1808 οι Μονές των Μετεώρων βοηθούν το επαναστατικό κίνημα του φλογερού ιερωμένου και εθνεγέρτη Παπα-Θύμιου Βλαχάβα. Σε αντίπραξη, τα στρατεύματα του Αλή Πασά των Ιωαννίνων, ανατίναξαν τη Μονή Αγ. Δημητρίου Μετεώρων, έκλεισαν στη φυλακή τους Ηγούμενους στα Γιάννενα, τον δε Παπα-Θύμιο Βλαχάβα τον έκοψαν σε τέσσερα τζιρέκια (κομμάτια).
Στο Σκευοφυλάκιο επίσης της Μονής του Μεγ. Μετεώρου, βρέθηκαν δέσμες εγγράφων, όπου εμφαίνεται η δια τροφίμων και υποδήσεως ενίσχυση των επαναστατικών σωμάτων της Θεσσαλίας κατά των Τούρκων και των Μακεδονομάχων κατά των Βουλγάρων.
Και ο πολιούχος, βέβαια, Άγιός μας Βησσαρίων, ιδρυτής της περίφημης Μονής Δουσίκου, υπήρξε από τους διαπρεπέστερους Ιεράρχες της Θεσσαλίας, με ευρύ και σπουδαίο θρησκευτικό και κοινωνικό έργο, με βαθιά ανταπόκριση και ακτινοβολία στη λαϊκή ψυχή στα δύσκολα εκείνα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Κυρίως όμως, στα Μοναστήρια, με την καθημερινή λατρευτική ζωή και πράξη, διατηρήθηκε, μαζί με την Ορθόδοξη Πίστη, άφθαρτη η Ελληνική Γλώσσα, η οποία σαφώς επέτρεπε στους σκλαβωμένους να κατανοούν το Ψαλτήρι και την Οκτώηχο και να διατηρούν, ταυτόχρονα, σε εγρήγορση την εθνική τους συνείδηση και τον πόθο τους για την απόκτηση της Λευτεριάς…
ΖΑΧ. Γ. ΖΑΧΟΣ
