Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com
Έχει τελειώσει ο πόλεμος που κράτησε τρεις δεκαετίες. Νέοι γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του πολέμου. Θλίψη βαριά έχει πέσει στην πολιτεία. Στη διάρκεια του πολέμου υπήρξαν επιφανείς Αθηναίοι που συντάχθηκαν με τον εχθρό. Ένας Αθηναίος, ο Ξενοφών, έγινε στρατηγός Σπαρτιατών μισθοφόρων σε μια περιπέτεια στην Περσία. Πέρασαν φοβερές περιπέτειες, ανάμεσα σε εχθρικές περιοχές. Φυσικό ήταν όταν έβλεπαν οι ντόποιοι ένα στράτευμα 10 000 ανδρών να λεηλατεί τον τόπο τους για να επιβιώσει. Άλλος, ο Αλκιβιάδης, εμπνευστής της ολέθριας εκστρατείας κατά των Συρακουσών, όταν του ζητήθηκε να επιστρέψει στην Αθήνα για να δικαστεί, προτίμησε να καταφύγει στη Σπάρτη, μαζί και με την τριήρη που επέβαινε. Ένας τρίτος, ο Κριτίας, μετείχε στη δοτή εξουσία που έδωσαν οι Λακεδαιμόνιοι σε 30 τυράννους και εκτέλεσε πάνω από 1500 επιφανείς συμπατριώτες του. Ένας τέταρτος, ο Πλάτων, κορυφαίος σοφός ως σήμερα, αμφισβητούσε ανοιχτά τη δημοκρατία, το πολίτευμα της πατρίδας του. Όλοι αυτοί είχαν ένα κοινό: Είχαν δάσκαλό τους το Σωκράτη. Αυτός έφταιγε για όλα! Δεν μπορούσαν να στηρίξουν μια σοβαρή κατηγορία εναντίον του, ικανή να τον καταδικάσει σε θάνατο. Και προτίμησαν μια κατηγορία που επισύρει τη θανατική ποινή, έστω και αν ήταν εντελώς γελοία: “Καινά δαιμόνια εισάγει και τους νέους διαφθείρει”. Ο Σωκράτης, πρότυπο ενάρετου, πειθαρχικού, δίκαιου πολίτη, ο κορυφαίος σοφός σε όλη την ανθρώπινη ιστορία, δεν καταδέχθηκε τις συνηθισμένες διαδικασίες της εποχής του. Αρνήθηκε τη βοήθεια του έμπειρου δικηγόρου, του Λυσία, και απολογήθηκε μόνος του. Η απολογία του, μοναδικό φιλοσοφικό κείμενο, ήταν δικανικά εντελώς ανεπαρκής. Δεν επιχείρησε να ανασκευάσει τις κατηγορίες που του είχαν απαγγείλει, να αποδείξει ότι δεν εισάγει καινά δαιμόνια ούτε διαφθείρει τους νέους. Έτσι καταδικάστηκε σε θάνατο. Η μεγάλη δόξα της αρχαίας Αθηναϊκής δημοκρατίας, μητέρας κάθε πολιτιστικής προόδου ως τα σήμερα, σκιάζεται από το μεγαλύτερο όνειδος, την καταδίκη σε θάνατο εκείνου του μοναδικού ανθρώπου. Γιατί όμως συμπεριφέρθηκε έτσι ο ανδρών απάντων σοφότατος; Μπορώ να φαντασθώ ότι αυτός βίωσε σε ποια παρερμηνεία οδήγησε η διδασκαλία του, με τους μαθητές του να έχουν ενεργήσει όπως περιέγραψα παραπάνω. Με τέτοια εξέλιξη δεν άξιζε να συνεχίσει να ζει. Του προσφέρθηκε η εύκολη λύση να δραπετεύσει. Αρνήθηκε. Ήπιε το κώνειο.
Τριάντα τριών ετών παλικάρι. Η κοινωνία γύρω Του στενάζει από τον ολοκληρωτισμό της αυτοκρατορίας. Οι ντόπιοι άρχοντες είναι συμβιβασμένοι, βολεμένοι. Με τις επαναστατικές ιδέες Του καταδικάζει πλούσιους, γραμματείς, Φαρισαίους, δε διστάζει να διώξει με το βούρδουλα τους εμπόρους από το ναό. Ξεκινάει τη μακρά πορεία του ακολουθούμενος από πλήθη για να φθάσει στην Ιερουσαλήμ. Με πρωτοφανή οργανωτική ικανότητα εξασφαλίζει σε μια τέτοια μακρά πορεία τόσου λαού, τον ανεφοδιασμό του, χορταίνοντάς τον με πέντε ψωμιά και δύο ψάρια (και, προφανώς, μοιράζοντας σε όλους δίκαια ό,τι καθένας κουβαλούσε μαζί του για τον εαυτό του). Τον υποδέχεται πανηγυρικά μεγάλο πλήθος, ένας αναρχικός όχλος, κραδαίνοντας βάγια και κλαδιά, ρόπαλα δηλαδή, και δοξάζοντάς Τον. Ωσαννά! Λίγες μέρες αργότερα το δικαστήριο της άρχουσας τάξης, με τη βοήθεια ενός άλλου, παρακρατικού αυτή τη φορά, όχλου που φωνάζει “σταύρωσον αυτόν!” Τον καταδικάζει σε θάνατο. Καμιά από τις πράξεις Του, όσο κι αν υποστηριζόταν από ψευδομάρτυρες, δεν ευσταθεί για να Τον καταδικάσει σε θάνατο. Δε μένει παρά μια εξωφρενική κατηγορία. “Σὺ εἶ ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ;” “Ὑμεῖς λέγετε ὃτι ἐγὼ εἰμι” (Λουκάς), απάντησε Εκείνος. Όπως στη δίκη του Σωκράτη, δεν θέλησε να αποσείσει την κατηγορία. Αντίθετα, έμμεσα (σεις το λέτε!) ομολόγησε την κατηγορία. Πώς να εξηγήσει την έννοια του “Υιού”; Ο ίδιος έλεγε ότι όλοι είμαστε παιδιά του Θεού. “Πάτερ ημών”, λέμε απευθυνόμαστε σε Εκείνον. Ο Ιησούς δεν ήταν εξαίρεση. Σε μεταφυσικό επίπεδο, πώς να εξηγήσει στους κατηγόρους του πώς ένα Πνεύμα, ο Θεός, (Πνεῦμα ὁ Θεός“, Ιωάννης) γονιμοποίησε μια Παρθένο που υλοποίησε το “Καὶ ὁ Λόγος (που ἦν πρὸς τὸν Θεόν) σὰρξ ἐγένετο” (Ιωάννης), και να πείσει τους δικαστές Του; Τι νόημα είχε; Η καταδίκη του είχε προαποφασισθεί. Σταυρώθηκε.
Αυτές οι δύο δίκες σημάδεψαν την ανθρωπότητα για χιλιάδες χρόνια. Οι κατηγορούμενοι, πρότυπα Ανθρώπου, είδαν να πέφτει η διδασκαλία τους στο κενό. Δεν τους έμενε παρά να τη στηρίξουν με την ίδια τη ζωή τους, με τη θυσία τους. Δεν υπερασπίσθηκαν τον εαυτό τους απέναντι σε ανυπόστατες κατηγορίες. Πέθαναν για για την ανθρωπότητα ολόκληρη. Έμεινε άραγε τίποτε από το πέρασμά τους από τη ζωή;
Ένα είναι η διδασκαλία τους. Βέβαια ούτε ο ένας ούτε ο Άλλος άφησαν γραπτά τη μεγάλη σοφία τους. Επομένως στηριζόμαστε στο τι έγραψαν οι άλλοι που τους γνώρισαν και έγραψαν για αυτούς. Οι πιθανότητες διαστροφής των όσων είπαν υπάρχουν και έχουν άγνωστο μέγεθος. Οι αντιφάσεις μεταξύ των μαθητών του Σωκράτη που έγραψαν γι΄ αυτόν και μεταξύ των Ευαγγελιστών για τον Ιησού είναι σημαντικές. Η φιλοσοφία δεν είναι άμεσο κίνητρο δραστικών αλλαγών, για τις οποίες υπεύθυνοι είναι κυρίως οι πολιτικοί και οι στρατιωτικοί. Ωστόσο, η φιλοσοφία συνθέτει τα κοινά μεταξύ ανεξάρτητων γνώσεων για να αποκαλύψει υποκείμενους κανόνες που, έμμεσα, ισχύουν για μεγάλη ποικιλία επιστημών και έχουν διαχρονική αξία. Μ΄ αυτό τον τρόπο, πολύ λίγο, αλλά σε μέγιστη έκταση και μεγάλα χρονικά περιθώρια επηρεάζουν την εξέλιξη της ανθρωπότητας μακροπρόθεσμα. Ολόκληρη η Αναγέννηση και ο Διαφωτισμός στηρίχτηκαν στις αρχές που μας αποκάλυψε ο Σωκράτης. Από την άλλη μεριά, η ενίσχυση των κατώτερων τάξεων από κάθε πλευρά (Μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι!) υπήρξε το πνευματικό στήριγμα για τη βαθμιαία κατάργηση της δουλείας στους αιώνες που ακολούθησαν, όταν ήλθαν και οι κατάλληλες οικονομικο-πολιτικές συνθήκες. Φυσικά η παρερμηνεία των διδαγμάτων των μεγάλων είχε βαριές συνέπειες. Οι ερμηνευτές τέτοιων διδαγμάτων έπαιξαν στην ανθρωπότητα το ρόλο των Γραμματέων και Φαρισαίων, όπως με την εικονομαχία στην Ανατολή και την Ιερά Εξέταση και τις Σταυροφορίες στη Δύση. Παρά ταύτα, η ουσία της διδασκαλίας τους, τα κοινά μεταξύ τους, παραμένουν και εξακολουθούν ως σήμερα να μας συναγείρουν. Προπάντων, το γεγονός της θυσίας τους, με τον ιδιότυπο τρόπο που συνέβηκε, μας οδηγεί. Δεν έχουν πάψει να γίνονται δίκες άδικες, όπως εκείνες που καταδίκασαν το Σωκράτη και τον Ιησού. Όμως τέτοιες δίκες παραμένουν καταδικασμένες από όλη την ανθρωπότητα και, όποτε είναι δυνατό, αποσοβούνται οι κατάπτυστες συνέπειες, με τη διεθνή πίεση που δέχονται.
Η Ανάσταση των ιδεών τους, ακόμη και για όποιους δεν πιστεύουν στη μεταφυσική Ανάσταση των νεκρών, παραμένει η ελπίδα για τους λαούς.
