Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίαw, dimitrissideris.wordpress.com
Έγραφα την περασμένη εβδομάδα και κατέληγα ότι “δεν μπορώ να φαντασθώ ένα κομπούτορα που καμαρώνει ή ντρέπεται για ό,τι κάνει. Μήπως όμως…;” Εξετάζω σήμερα αυτή την αμφιβολία που εμπίπτει στην επικράτεια της επιστημονικής φαντασίας.
Το νοητό Εγώ μας, αντίθετα από το αισθητό και το κοινωνικό, είναι άβατο για τον έξω κόσμο. Αντιστοιχεί περίπου στην ψυχή των μεγάλων φιλοσόφων. Μπορούμε να διακρίνουμε τρία στοιχεία σ΄ αυτό: μια είσοδο, το γνωστικό (λογιστικό), μια έξοδο, το βουλητικό (επιθυμητικό) και ένα διάμεσο συνδετικό στοιχείο, το συναισθηματικό (θυμητικό). Το γνωστικό στοιχείο βρίσκεται σε επαφή με τον έξω κόσμο διαμέσου των αισθήσεών μας που εισάγουν σ΄ αυτό φιλτραρισμένα τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Το βουλητικό στοιχείο βρίσκεται σε επαφή με τον έξω κόσμο διαμέσου των μυών και αδένων μας που υλοποιούν τη βούλησή μας εξάγοντάς τη στο περιβάλλον. Το συναισθηματικό μέρος όμως έρχεται σε επαφή με το γνωστικό και το βουλητικό στοιχείο, αλλά όχι άμεσα με το περιβάλλον. Επομένως μόνον πολύ έμμεσες εικασίες μπορούμε να κάνουμε για να συναγάγουμε συμπεράσματα για το συναίσθημα κάποιου, από τις αισθητές εκδηλώσεις του, κινήσεις και εκκρίσεις. Υποθέτομε πως χαίρεται όταν γελάει και κάνει σχετικές κινήσεις και πως λυπάται όταν κλαίει μαζί με σχετικούς θρηνώδεις μορφασμούς. Το ότι καμαρώνω εγώ όταν νικάω στο σκάκι τον υπολογιστή, το ξέρω εγώ, αλλά οι άλλοι που με βλέπουν μόνο να το εικάσουν μπορούν. Κι εγώ δεν βλέπω στον κομπούτορα καμιά εκδήλωση που να εμφαίνει ότι καμαρώνει! Για σκεφθείτε όμως, μόλις με νικάει στο σκάκι που παίζω μαζί του, να αναβοσβήνουν λαμπάκια ή και να ακούεται ένας ήχος που μοιάζει με γέλιο ή και με χλευαστικό περίγελο!
Αυτό που περιέγραψα δεν είναι ακριβώς φαντασία, μπορεί να υπάρχουν και σήμερα τέτοιοι υπολογιστές. Για φανταστείτε όμως ρομπότ, κινούμενες μηχανές, εφοδιασμένα με τεχνητή νοημοσύνη. Αυτά τα ρομπότ, έχουν τέτοιες εκδηλώσεις που θυμίζουν θετικά ή αρνητικά συναισθήματα, ήχους, κινήσεις κλπ όχι μόνο όταν παίζουν σκάκι και νικάνε ή χάνουν, αλλά και όταν αντιλαμβάνονται ότι τελειώνουν οι ενεργειακές εφεδρείες τους, δηλαδή η μπαταρία τους κοντεύει να εξαντληθεί. Τότε, αφού μπορούν να κινούνται και να “σκέφτονται”, θα κινηθούν κατευθυνόμενα σε μια πρίζα. Ή, πιο προχωρημένο αυτό, μπορεί να είναι εφοδιασμένα με ένα είδος χωνευτήρι, στο οποίο μετατρέπουν τις ενώσεις του άνθρακα σε ηλεκτρική ενέργεια. Όταν λοιπόν πλησιάζει να εξαντληθεί το ενεργειακό τους απόθεμα, θα κινούνται όχι μόνο προς μια πρίζα, αλλά και προς κάθε ένωση του άνθρακα, βενζίνη, κάρβουνα, ξύλα, έπιπλα, φυτά, ζώα, ανθρώπους. Κι ακόμη φαντασθείτε ότι δύο τέτοια ρομπότ, με συμπληρωματική δομή έχουν τη δυνατότητα συνεργαζόμενα να κατασκευάζουν ρομπότ ίδια με τον εαυτό τους. Θα το κάνουν όταν αντιλαμβάνονται ότι ο αδυσώπητος χρόνος με την αδυσώπητη φθορά του αδυσώπητου νόμου της εντροπίας, πλησιάζει και θα πάψουν αδυσώπητα τότε να λειτουργούν. Η ανάγκη να βρουν τέτοιο ρομποτ-σύντροφο και η εύρεσή του θα συνοδεύεται από εκδηλώσεις σαν εκείνες της χαράς, που θα καθιστούν αντιληπτή στο ρομποτ-σύντροφο τις διαθέσεις τους. Με την ασύγκριτη δύναμη και αντοχή τους, κανένα από τα έμψυχα ή άψυχα όντα που θα καταβροχθίζει το μηχανικό τέρας δεν θα μπορεί να αντιμετωπίσει την αδηφάγο όρεξή τους. Και τότε…αντίο ανθρωπότητα! Η βασιλεία του ανθρώπου έχει τότε τελειώσει!
Μα είναι δυνατό; Οι υπολογιστές και τα ρομπότ είναι κατασκευάσματα του ανθρώπου. Είναι δυνατό ένα δημιούργημα να είναι ανώτερο από το δημιουργό του; Μα αυτό ακριβώς είναι ένα στοιχείο που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη ιστορία. Αν, κάποιοι τουλάχιστον από τους μαθητές του δασκάλου δεν γνώριζαν τελικά περισσότερα από το δάσκαλο, δεν θα είχε υπάρξει πρόοδος στην ανθρωπότητα. Όλοι ξέρομε πως οι γνώσεις της ανθρωπότητας διαρκώς αθροίζονται και μάλιστα με εκθετικό ρυθμό. Μα είναι δυνατό; Η ιδέα είναι εντελώς επιστημονική φαντασία, δηλαδή παραμύθι. Γιατί οι σοφοί πρόγονοί μας δεν το είχαν προβλέψει; Κι όμως το είχαν!
“… Αν μπορούσε κάθε εργαλείο να επιτελεί το έργο του εκτελώντας κάποια διαταγή ή προαισθανόμενο τη διαταγή, όπως λένε ότι έκαναν τα αγάλματα του Δαιδάλου ή οι τρίποδες του Ηφαίστου, για τους οποίους λέει ο ποιητής ότι αυτομάτως εμφανίζονταν στο χώρο της συνέλευσης των θεών, και αν οι σαΐτες ύφαιναν από μόνες τους και οι χορδές της κιθάρας έπαιζαν από μόνες τους, τότε ούτε οι αρχιτεχνίτες θα χρειάζονταν υπηρέτες ούτε οι ελεύθεροι δούλους“. Ωραία τα προβλέπει ο Αριστοτέλης. Δεν έφθασε όμως στο σημείο να φανταστεί ότι μια τέτοια εξέλιξη θα γινόταν απειλή για την ανθρωπότητα. Έστω και αν ήταν ο σοφότερος (ή ένας από τους σοφότερους), δεν μπορούσε να αποφύγει την προκατάληψη που υπάρχει μέσα μας, ολωνών μας. Είχε την προκατάληψη ότι οι δούλοι είναι “φύσει” δούλοι, δεν ήταν επομένως δυνατό να γίνουν ανώτεροι από τους “δεσπότες” τους. Οι δούλοι όμως δεν είναι “φύσει”, αλλά “νόμω” δούλοι. Το ήξερε ότι κάποιοι το είχαν διατυπώσει: “Νόμῳ γὰρ τὸν μὲν δοῦλον εἶναι τὸν δ΄ ἐλεύθερον οὺθὲν διαφέρειν. Διόπερ οὺδὲ δίκαιον. Βίαιον γὰρ…Καὶ πὰσα δουλεία παρὰ φύσιν ἐστὶ“. Αν αυτά ίσχυαν για τους δούλους, γιατί δεν θα έχουν εφαρμογή και στις μηχανές που θέλομε να είναι δούλοι μας;
Η απειλή της τεχνολογίας είναι ήδη ορατή. Η άρχουσα ολιγαρχία στον πλανήτη μας προάγει την τεχνολογία με μανιώδη ρυθμό με σκοπό να αντιμετωπίσει αφενός την αντίπαλη ολιγαρχία και αφετέρου, όλοι μαζί, τη δημοκρατική παμβούληση, που βέβαια κατά αραιά διαστήματα επαναστατεί κατά της εκάστοτε ολιγαρχίας. Μόνο που αυτή η ολιγαρχία ξεχνάει κάτι. Όταν έρχεται ένας ξένος στον τόπο σου ικέτης, οφείλεις να του παράσχεις κάθε βοήθεια που έχει ανάγκη. Αν αυτός θελήσει να παραμείνει δίπλα σου, αργά η γρήγορα θα αφομοιωθεί μαζί σου. Όταν όμως έρχεται ένας ξένος στον τόπο σου οπλισμένος, όπως αν τον έχεις εσύ προσκαλέσει για να σε βοηθήσει στους ανταγωνισμούς σου, αυτός γίνεται ο αφέντης όλων, και των αντιπάλων σου, αλλά και εσένα του ίδιου. Η προφανής λύση για την ανθρωπότητα, που ολόκληρη απειλείται είναι η καλπάζουσα τεχνολογία να βρίσκεται στην υπηρεσία ολόκληρης της ανθρωπότητας, στα πλαίσια μιας πανανθρώπινης δημοκρατίας. Σ΄ αυτή δεχόμαστε ότι η βούληση όλων των ανθρώπων έχει την ίδια ισχύ όπως και κάθε άλλου ανθρώπου, ανεξάρτητα από φύλο, φυλή, έθνος, χρώμα δέρματος, πλούτο, μόρφωση, θρησκεία, ή οποιαδήποτε άλλη ιδιότητα. Αρκεί να ανήκει στο είδος του homo sapiens. Μόνον έτσι μπορεί να αναχαιτισθεί η δημιουργία των τεράτων που περιγράφηκαν.
