Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com
Βία υπάρχει διαρκώς στη φύση. Η συντήρηση κάθε ζώου στηρίζεται στη θανάτωση άλλων όντων. Είτε είναι φυτοφάγα είτε σαρκοβόρα, τα ζώα τρέφονται από άλλα ζωντανά όντα. Το μήλο, το αυγό, είναι ζωντανοί οργανισμοί. Η κατανάλωση τροφής απαιτεί δόντια και νύχια. Κατά κανόνα η βία υπάρχει μεταξύ διαφορετικών ειδών. Στα πλαίσια του ίδιου είδους οι σχέσεις είναι περισσότερο θετικές, ερωτικές ή στοργικές, ζωοπαραγωγές. Η όποια βία σπάνια καταλήγει στη θανάτωση του αντιπάλου. Αυτό στα ζώα που ζουν μονήρη ή αγελαία. Βία στα πλαίσια του ίδιου είδους υπάρχει μόνο στα κοινωνικά ζώα, μέλισσες μυρμήγκια κλπ. Αυτά δεν συλλέγουν μόνο για να χορτάσουν την πείνα τους, αλλά και για να αποθηκεύσουν τρόφιμα για όταν βρεθούν σε ένδεια. Η διαφορά μεταξύ του κινήτρου της πείνας και της δίψας για αποθήκευση είναι ότι η πρώτη κορεννύεται, ενώ η δεύτερη είναι ασίγαστη. Αλλά οι αποθήκες τους με τα κατάλληλα αγαθά γίνονται στόχος άλλων ομοειδών ζώων. Σε ένα παρατεταμένο καύσωνα λιώνουν οι κηρύθρες, το μέλι χύνεται έξω από τις κυψέλες και οι μέλισσες σπεύδουν να το μαζέψουν, αδιάφορο αν είναι από τη δική τους ή ξένη κυψέλη. Ο πόλεμος μεταξύ τους τότε γίνεται εξοντωτικός. Ο άνθρωπος έχει το προνόμιο να επιλέγει πόσο αγελαία και πόσο κοινωνικά θα ζει: Είναι πολιτικό ζώο.
Μπορούμε, λοιπόν, να επιλέξουμε να ζήσουμε χωρίς πολέμους; Κάποιοι πόλεμοι έγιναν για ερωτικούς λόγους, όπως ο Τρωικός, ο πόλεμος Αγγλίας Γαλλίας την εποχή του Λουδοβίκου ΙΓ΄. Βέβαια αυτή ήταν, λένε, η αφορμή· οι αιτίες ήταν άλλες. Άλλοι μεγάλοι πόλεμοι έγιναν εξαφορμής ενός ατυχήματος, όπως η δολοφονία του αρχιδούκα Φερδινάνδου στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Όποτε συσσωρεύονται αντιτιθέμενες δυνάμεις, η τριβή και η αδράνειά τους αντιστέκονται στην αλλαγή κατάστασης. Η τριβή είναι μεγαλύτερη στην ακινησία παρά στην κίνηση. Αν όμως η αντίθεση των δυνάμεων έχει οριακή τιμή, τότε αρκεί ένα ελάχιστο ερέθισμα, η αφορμή, για να υπερνικήσει τη σταθερότητα και να εκδηλωθεί η σύγκρουση. Τι αφορμές; Το γόητρο είναι μια απάντηση. Οι αιτίες όμως; Ο Marx ήταν ο πρώτος που επιχείρησε να βρει τον κοινό παρανομαστή σε όλες τις εμφύλιες και μη συρράξεις: Η πάλη των τάξεων. Και δεν υπάρχει σοβαρή αντίρρηση στη θεωρία του, αν και απαιτεί διευκρινίσεις.
Οι άνθρωποι συνασπίζονται σε τάξεις με κοινά συμφέροντα. Καθένας έχει συμφέροντα διαφορετικά από των άλλων, αλλά υπάρχει κάποιο κοινό για κάποιους κι αυτοί συνασπίζονται εναντίον άλλων. Το κοινό στοιχείο μπορεί να είναι έθνος, θρησκεία, οικονομική κατάσταση, τόπος κατοικίας, μια ιδέα κλπ. Αυτό όμως δεν αρκεί. Για να γίνει πόλεμος πρέπει να υπάρχει ιεράρχηση μεταξύ του κοινού στοιχείου κάποιων έναντι του ίδιου κοινού στοιχείου κάποιων άλλων. Εμείς να είμαστε πάνω από τους άλλους, να κυριαρχούμε πάνω τους ή, τουλάχιστον, να μην κυριαρχούν εκείνοι πάνω μας. Χωρίς το αίσθημα κυριαρχίας, πόλεμος δεν γίνεται. Η συλλογική βία στον άνθρωπο γίνεται με επώδυνο περιορισμό ατομικών επιθυμιών για αντιμετώπιση κοινής απειλής. “Μαζικά κινήματα μπορούν να γεννηθούν και να αναπτυχθούν χωρίς την πίστη σ΄ ένα θεό, ποτέ όμως χωρίς την πίστη σ΄ ένα θανάσιμα μισούμενο διάβολο” (Δ.Σουλιώτης). Αν είχαν προλάβει οι Άγγλοι να συνεννοηθούν (επώδυνα) με τους Ρώσους έγκαιρα, θα είχε αποφευχθεί η συμφωνία Μολότοφ-Ρίμπεντροφ και, πιθανότατα, ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος. Ήμασταν στα πρόθυρα μιας συμφωνίας με την Αλβανία, επώδυνης σαν εκείνη με τη Βόρεια Μακεδονία, αλλά ο πρωτεργάτης της υπουργός αποπέμφθηκε. Αν όμως είχαμε προλάβει, θα είχε αποφευχθεί η Αλβανο-Τουρκική στρατηγική συμμαχία, όπως αποφεύχθηκε με τη Βόρεια Μακεδονία.
Κυριαρχία σημαίνει κατοχή, κτητική σχέση. Ο κτήτορας κάνει ό,τι θέλει το κτήμα του. Το αναγκάζει να υπηρετεί τους δικούς του σκοπούς και μπορεί, σαν πράγμα, να το πουλήσει ή και να το εξοντώσει, όπως σφάζομε και τρώμε ένα ζωντανό ον που, γι΄ αυτό ακριβώς, το αγαπάμε. Από τη στιγμή που υπάρχει το κοινό στοιχείο μεταξύ πολλών, αυτοί αποτελούν τάξη, ιδίως αν υπάρχει κτητική σχέση μεταξύ αυτών και κάποιων άλλων, ως προς αυτό το κοινό στοιχείο.
Μπροστά σε μιαν απειλή τα συναισθήματά μας είναι πολλαπλά, φόβος, αγωνία, πανικός. Αν η απειλή είναι να υπάρξει ένδεια σε ένα απαραίτητο αγαθό, η αντίδρασή μας ποικίλλει. Μπορεί να είναι να μοιραστούμε όλοι τα υπάρχοντα. Όλοι τα αναγκαία, κανένας τα απλώς επιθυμητά, κι έτσι θα τα βγάλουμε πέρα. Μπορεί όμως ο πανικός μας να μας οδηγήσει στο να αποθηκεύσουμε όσα μπορούμε περισσότερα για να εξασφαλίσουμε την ικανοποίηση επιθυμιών μας στερώντας τα αναγκαία από τους άλλους. Σ΄ αυτή την περίπτωση αναμένεται βάσιμα βία. Και τα αποτελέσματα της βίας είναι απρόβλεπτα, έστω και αν υπάρχει σαφής νομιζόμενη υπεροχή του ενός έναντι του άλλου. Η ιστορία μας έχει πολλές νίκες εναντίον υποθετικά ισχυρότερου αντιπάλου. Η ισχύς δεν είναι μόνο ποσοτικό μέγεθος, πόσοι είμαστε και πόσα όπλα έχομε, αλλά και ποιοτικό, πόσο σωστά είμαστε οργανωμένοι. Κι αυτό δεν μετριέται εύκολα. Αυτή τη στιγμή έχουν σωρευθεί στον πλανήτη μας πανίσχυρες αιτίες που μπορούν να τον καταστρέψουν αμετάκλητα. Μετά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, επικράτησαν στο μέσο του τρόμου λογικές δυνάμεις που απέτρεψαν τον Γ΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Ως τώρα. Ήδη τα ατομικά όπλα έχουν διασπαρεί σε πολλούς και το πλήθος αυξάνει τις πιθανότητες να βρεθεί κάποιος λιγότερο λογικός ηγέτης που έχει το δάχτυλό του πάνω στο κουμπί που εξαπολύει τον πόλεμο. Και χωρίς αυτό τον κίνδυνο όμως, η επιταχυνόμενη αλλοίωση της φύσης στον πλανήτη μας, προκαλεί ταχεία εξαφάνιση ειδών, αύξηση της θερμοκρασίας, ακραία καιρικά φαινόμενα. Παμπλανητικές απειλές υπάρχουν, όπως νεοεμφανιζόμενοι ιοί. Κρούεται ο κώδωνας κινδύνου. Η ταχύτατη αντικατάσταση της ανθρώπινης σωματικής, αλλά και πνευματικής, εργασίας από την τεχνολογία, αποτελεί άλλη, ασύλληπτη για την ώρα, απειλή. Αν ο “μισούμενος διάβολος” μετατεθεί σε τέτοιες απειλές, με επώδυνες συμμαχίες όλων, μήπως θα αποφεύγονταν οι διανθρώπινες συγκρούσεις. Χρειάζεται βέβαια περισσότερη ισομοιρία, για να μειωθεί η πιθανότητα κτητικών σχέσεων. Πανανθρώπινος μισούμενος διάβολος είναι ο πυρηνικός κίνδυνος· είναι η οικολογική απειλή με τις συνέπειές της στην υγεία (λοιμοί) και την ύπαρξη όλων, πλουσίων και φτωχών· είναι η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη της τεχνολογίας. Όλοι αυτοί οι κίνδυνοι δεν σημαίνουν άρνηση. Σημαίνουν, αντίθετα, να ενωθούμε επιτέλους όλοι οι άνθρωποι σε κοινούς στόχους. Και να δεχθούμε εύλογους περιορισμούς ο καθένας, με αυξανόμενη εμπιστοσύνη ο ένας στον άλλον για μεγάλο πανανθρώπινο όφελος. Μας έχει δοθεί η ελευθερία να επιλέγουμε αν αυτή η δυνατότητα επιλογής μας θα είναι ευλογία ή κατάρα.
