Εξ’ ανθρωπίνης συγκράσεως. Το συναμφότερον του ανθρώπου και ο απαγορευμένος καρπός της σωματικότητας.
(1ο μέρος)
Πρεσβυτέρου Ηρακλή Φίλιου
Θεολόγου, Βαλκανιολόγου
Κληρικού της Ιεράς Μητροπόλεως Σταγών & Μετεώρων
Πρόλογος.
Η Αντιπρόεδρος της Αμερικανικής Κυβέρνησης Kamala Harris, απευθυνόμενη στους αμερικανούς πολίτες, με αφορμή το θέμα των εκτρώσεων τον Μάϊο του 2022, πως είναι δικαίωμα [1] της γυναίκας η επιλογή [2] της να αποφασίσει τι συμβαίνει στο δικό της σώμα, διερωτήθηκε: ‘’Πώς τολμάνε; Πώς τολμούν να την εμποδίσουν να καθορίσει το μέλλον της; Πώς τολμούν να πουν σε μια γυναίκα τι μπορεί να κάνει και τι δεν μπορεί να κάνει με το σώμα της;…’’ [3]. Στον αντίποδα τέτοιων δηλώσεων, ο Πρόεδρος των Η.Π.Α. Ronald Reagan [4].
Το θέμα των εκτρώσεων, θέμα που διαπραγματεύεται ο παρών Τόμος, είναι ζήτημα αφενός μεν πάντοτε επίκαιρο, αφετέρου δε ορώμενο υπό διαφορετικές πτυχές (θεολογική, επιστημονική, κοινωνιολογική κ.ά.). Στην παρούσα μελέτη θα ψηλαφίσουμε το θέμα μέσα από την ορθόδοξη θεολογία και συγκεκριμένα θα μας απασχολήσει η χριστιανική ανθρωπολογία. Τί είναι ο άνθρωπος; Από τί αποτελείται; Πώς αντιμετωπίζει το σώμα η ορθόδοξη θεολογία; Αυτά είναι μερικά από τα θέματα στα οποία καλείται η παρούσα μελέτη να θέσει τον δάκτυλον επί τον τύπον των ήλων.
Είναι όμως ανάγκη να δούμε πρώτα μερικά γενικά σημεία γύρω από το θέμα της έκτρωσης. Η έκτρωση ορίζεται ως η τεχνική φθορά του εμβρύου [5], η συνειδητή διακοπή της ζωής ενός ανεπιθύμητου εμβρύου [6]. Εφόσον η έκτρωση διακόπτει τη ζωή [7] του εμβρύου, αυτό είναι ηθικά επιλήψιμο. Επειδή ακριβώς είναι ζήτημα ηθικής, με την έκτρωση ασχολείται η χριστιανική ηθική [8]. Σε μία σημαντική επισήμανση του ζητήματος προβαίνει ο Πάπας Πίος IA’, διαμηνύοντας πως η άμβλωση είναι ηθικώς απαράδεκτη όχι επειδή τερματίζει μια ανθρώπινη ζωή, αλλά διότι σταματά την προοπτική της εκδήλωσης ζωής [9]. Κι όλα αυτά, αν σκεφτούμε πως η ζωή ξεκινάει ήδη από τη γονιμοποίηση [10]. Αξίζει να σημειωθεί, επίσης, σχετικά με το έμβρυο, πως ο Μ. Βασίλειος δεν κάνει διάκριση μεταξύ μεμορφωμένου και άμορφου εμβρύου [11]. Όπως και να ‘χει η Εκκλησία μέσα από τους Ιερούς Κανόνες καταδίκασε την έκτρωση [12].
Υποσημειώσεις:
[1] ‘’Η άμβλωση δεν αποτελεί ατομικό δικαίωμα αλλά ηθικά απαράδεκτη πράξη, η δε νομιμοποίησή της, έμμεση ή άμεση, ανεπίτρεπτη κοινωνική εκτροπή’’. Βλ. Επιτροπή Βιοηθικής της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, Δελτίον τύπου (4.4.2003).
[2] Το έμβρυο δεν ανήκει ούτε στη γυναίκα ούτε στον άνδρα. Η ύπαρξη του αδικείται κατάφωρα και ειδικότερα από τη μητέρα του. Για το ζήτημα βλ. H. Tristram Engelhardt, The Foundations of Christian Bioethics, Swets – Zeitlinger, Lisse 2000, σ. 275.
[3]https://www.whitehouse.gov/briefing-room/speechesremarks/2022/05/11/remarks-by-vice-president-harris-after-the-senate-vote-on-the-womens-health-protection-act/ Πρβλ.https://www.washingtonpost.com/opinions/2022/05/04/kamala-harrisabortion-message/
[4] Στη ‘’Διακήρυξη της Ιδιότητας του Προσώπου’’ (Personhood Proclamation), το 1988 είχε δηλώσει μεταξύ άλλων πως ‘’…Ιατρικές και επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι τα έμβρυα πριν από τη γέννα, έχουν όλα τα βασικά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης προσωπικότητας, συνεπώς είναι πράγματι πρόσωπα’’. Βλ. περισσότερα Ronald Reagan, Personhood Proclamation by the President of the United States of America, January 14, 1988.
[5] Θ. Ξ. Γιάγκου, Γ. Α. Πουλή, Πηγές του εκκλησιαστικού ποινικού δικαίου, με σχόλια και βιβλιογραφία, σ. 178-179.
[6] Βλ. Μιλτιάδη Χρ. Βάντσου, Ηθική θεώρηση της έκτρωσης, Εκδοτική Σφακιανάκη Κορνηλία, Θεσσαλονίκη 2009, σ. 13.
[7] Για τον άγιο Γρηγόριο Θεολόγο η ψυχή του εμβρύου είναι εξ’ αρχής τέλεια, δεν μπορεί όμως να εκδηλώσει τις ενέργειές της λόγω της ατέλειας του σωματικού στοιχείου. Αυτές οι ενέργειες εμφανίζονται σταδιακά με την πρόοδο της σωματικής ανάπτυξης. Βλ. Γρηγορίου Θεολόγου, Έπη Θεολογικά, βιβλ. Α΄ τόμ. Α΄. Έπη δογματικά Η΄ Περί Ψυχής, PG 37, 453 – 454. Πρβλ. Χρυσοστόμου Σαββάτου, Μητροπολίτου Μεσσηνίας, Ἡ Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ἔκφρασις τῆς συνοδικῆς αὐτοσυνειδησίας τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, Ἡ ἀποστολή τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ὡς μαρτυρία ἀγάπης ἐν διακονίᾳ, Αθήνα 2017, §11, σ. 225: ‘’Ἐν ταὐτῷ, ὑπογραμμίζομεν τήν ἀναμφισβήτητον ἱερότητα τῆς ἀνθρωπίνης ζωῆς ἀπό αὐτῆς τῆς συλλήψεως’’.
[8] ‘’Η χριστιανική βιοηθική δεν μπορεί να εξετάζεται ανεξάρτητα από τη χριστιανική ηθική. Άλλωστε πολλά προβλήματα της επιστήμης αυτής, όπως η στειρότητα, οι εκτρώσεις κ.ά., αντιμετωπίζονταν εξαρχής μέσα στο πλαίσιο της χριστιανικής ηθικής’’. Βλ. Γεωργίου Ι. Μαντζαρίδη, Χριστιανική Ηθική II, Εκδόσεις Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2004, σ. 502.
[9] Pope Pius XI, Cf. Encyclical Letter on Christian Marriage (Boston: St. Paul Editions), σ. 32.
[10] Carol Leth Stone, The basics of biology, (Greenwood Press, 2004), σσ. 48 – 62. Πρβλ. J. Harris, The Value of Life (London: Routledge, 1985), σελ. 11: ‘’Το γονιμοποιημένο ωάριο είναι εν δυνάμει ανθρώπινο ον (πρόσωπο)’’. [1] Θ. Ξ. Γιάγκου, Γ. Α. Πουλή, Πηγές του εκκλησιαστικού ποινικού δικαίου, με σχόλια και βιβλιογραφία, σ. 178-179.
[11] Μ. Βασιλείου, Προς Αμφιλόχειον περί εικόνων, ΕΠΕ, 1, 191.
[12] Πρόδρομου Ι. Ακανθόπουλου, Κώδικας ιερών κανόνων και εκκλησιαστικής νομοθεσίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Κανόνες Μ. Βασιλείου, Επιστολή κανονική Α΄, Κανών 2, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2006, σ. 455. Πρβλ. ό.π. σ. 461 και Αγαπίου ιερομονάχου – Νικοδήμου μοναχού, Πηδάλιον τῆς νοητῆς νηός τῆς Μιᾶς, Ἀγίας Καθολικής καί Ἀποστολικῆς τῶν Ὄρθοδόξων Ἐκκλησίας, ἤτοι ἅπαντες οἱ ἱεροί καί θείοι κανόνες ἑρμηνευόμενοι, εκδ. Βασ. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη 1998, σ. 711 και Διδαχή των Αποστόλων II.2, μτφρ. Krisopp Lake (Cambridge, MA: Harvard University Press, 1965), τ. 1, σσ. 311, 313.
