Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com
Μια από τις ικανότητες του νου μας είναι να ανάγει προβλήματα σε διαφορετικό επίπεδο, εντελώς διαφορετικό, που όμως, διατηρεί την ομοιότητα, δηλαδή ίδιες σχέσεις των στοιχείων των προβλημάτων μεταξύ τους. Στο διαφορετικό επίπεδο είναι ενδεχόμενο να γίνεται ευκολότερη η επίτευξη της λύσης. Για να υπολογίσει το ύψος των πυραμίδων ο Θαλής ο Μιλήσιος, το μετέφερε στο δικό του γνωστό ύψος και από το μετρήσιμο μήκος της σκιάς του και της σκιάς των πυραμίδων υπολόγισε το ύψος τους, αφήνοντας άναυδους τους δασκάλους του ιερείς, που κοντά τους είχε πάει για να πάρει σοφία. Συχνά, στα τακτικά άρθρα μου, για την αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων καταφεύγω σε τέτοιου είδους αναγωγές, μεταφέροντας το πρόβλημα από το κοινωνικό στο ψυχολογικό ή φυσιολογικό ή φυσικό ή και απλά μαθηματικό επίπεδο. Φυσικά, η μέθοδος έχει σοβαρούς περιορισμούς, διότι το νέο επίπεδο έχει ιδιότητες απρόβλεπτες που μπορούν να επηρεάσουν το αποτέλεσμα. Έτσι, απαιτείται πάντοτε η λύση που προκύπτει να διασταυρώνεται εμπειρικά με παρατηρήσεις στο αρχικό πρόβλημα.
Συχνά αναρωτιέμαι είναι απαραίτητη η εξουσία ή έχουν δίκιο οι αναρχικοί – και δεν εννοώ τους μπαχαλάκηδες, αλλά τους θεωρητικούς αγωνιστές. Πρώτη αναρχική στον κόσμο ήταν η Αντιγόνη, κατά τον Αισχύλο (Επτά επί Θήβας): “ούδ’ αισχύνομαι έχουσ’ άπιστον την δ’ αναρχίαν πόλει“. Γνωστά ονόματα αναρχικών ήταν οι Ζήνων ὁ Κιτιεύς, W.Godwin, П.Кропоткин, М.Бакунин, P.Prοudhon, E.Malatesta και πολλοί άλλοι. Αντίθετα από τη δυσφημιστική σύγχρονη χρήση του όρου, οι αναρχικοί ήταν εναντίον της βίας. Εναντιώνονταν στη βία που ασκεί ο καπιταλισμός και γι΄ αυτό κυνηγήθηκαν συχνά ως κομμουνιστές, αλλά αντιτίθενταν και στο κομμουνιστικό κράτος και γι΄ αυτό ο Μπακούνιν και οι όμοιοί του διαγράφηκαν από την κομμουνιστική διεθνή. Οι αναρχικοί διαφέρουν πολύ μεταξύ τους, αλλά κοινό στοιχείο τους είναι η αντίθεσή τους στην εξουσία. Στα σύγχρονα “αναρχικά” συστήματα υπάγονται συχνά και οι οικολόγοι και διάφορα ακτιβιστικά κινήματα. Χρειάζεται λοιπόν η εξουσία;
Με την αναγωγική μέθοδο που ανέφερα παραπάνω, λέω από τώρα την απάντησή μου: Η ύπαρξη μιας πολιτείας δεν χρειάζεται την εξουσία. Η εξουσία είναι μέρος της!
Ανάγομαι σε μια απλή μορφή ύπαρξης, μια σταγόνα νερό. Είναι απλή, διότι τα στοιχεία της είναι ομοιογενή, μόρια H2O. Τα μόρια του νερού έλκονται μεταξύ τους. Παρά το ότι διαρκώς κινούνται διολισθαίνοντας, οι ελκτικές δυνάμεις που δέχεται καθένα κατά μέσον όρο αλληλοεξουδετερώνονται και το σύνολο τείνει να πάρει σφαιρική μορφή. Έτσι αποκτά τη μικρότερη δυνατή επιφάνεια, για τον όγκο της. Καθένα τα υδάτινα μόρια δέχεται κατά μέσον όρο ίσες δυνάμεις από τα υπόλοιπα, με εξαίρεση τα επιφανειακά, που δέχονται ελκτικές δυνάμεις μόνον από τα εσωτερικά στοιχεία, κατευθυνόμενες επομένως προς το κέντρο της σταγόνας. Γι αυτό το λόγο, ενώ τα μόρια στο εσωτερικό της διαρκώς κινούμενα διαθέτουν κινητική ενέργεια, τα επιφανειακά έχουν λιγότερη κινητική και περισσότερη δυναμική ενέργεια. Για να μεταφερθεί δηλαδή ένα μόριο από τη μάζα στην επιφάνεια, πρέπει να υπερνικήσει δυνάμεις που το έλκουν προς το κέντρο. Επομένως στην επιφάνεια έχουν αποθηκεύσει το έργο που ξοδεύθηκε. Η αυξημένη δυναμική ενέργεια των επιφανειακών μορίων του νερού τους προσδίδει ιδιότητες σαν να ήταν μια μεμβράνη. Πάρτε ένα πιάτο γεμάτο νερό. Πολύ προσεκτικά, τοποθετήστε μια βελόνα οριζόντια στην επιφάνειά του. Η βελόνα δεν βουλιάζει, την κρατά στην επιφάνεια η επιφανειακή τάση του νερού. Αν αφεθεί να βραχεί η βελόνα, πάει αμέσως στον πάτο.
Όπως οι σταγόνες του νερού, έτσι και κάθε ύπαρξη περιβάλλεται από ένα προστατευτικό μηχανισμό. Το ψωμί έχει κόρα, τσίπα το γάλα, τσόφλι το αυγό, μεμβράνη τα κύτταρα, φλοιό τα φυτά, δέρμα ή όστρακο τα ζώα, σύνορα τα κράτη. Μια πολιτεία όμως δεν είναι απλώς μια γεωγραφική επιφάνεια με αισθητά σύνορα. Είναι προπάντων μια οργανωμένη ύπαρξη, που αναγκαστικά, εφόσον υπάρχει, έχει ένα προστατευτικό μηχανισμό. Αυτός ονομάζεται εξουσία. Χωρίς εξουσία, απλώς δεν υπάρχει. Η εξουσία είναι τα σύνορα της πολιτείας.
Η αναλογία όμως συνεχίζεται. Η επιφανειακή τάση στη σταγόνα αποτελείται από μόρια ίδια με της μάζας της, εμπλουτισμένα όμως με δυναμική ενέργεια που δεν έχουν τα υπόλοιπα στοιχεία της. Η δυναμική ενέργεια των μελών μιας εξουσίας στην πολιτεία είναι το δικαίωμά της, μόνον αυτής, να ασκεί νόμιμα καταστολή, ακόμη και βίαια στα μέλη της. Όπως στη σταγόνα του νερού όλα τα μέλη της, διαρκώς τυχαία κινούμενα μπορούν με ίσες στατιστικές πιθανότητες να είναι μέλη της οριακής επιφάνειάς της έτσι και σε μια ευνομούμενη πολιτεία, όλα τα μέλη της, τυχαία, π.χ. με κλήρωση, μπορούν με ίσες στατιστικές πιθανότητες να είναι μέλη της εξουσίας. Τέτοια ευνομία υπήρξε μόνον μία φορά στον πλανήτη μας, στην αρχαιοελληνική δημοκρατία. Τα αποτελέσματά της ήταν υπέροχα, αφού παρήγαγε τον τελειότερο πολιτισμό, που αντέχει στις χιλιετίες που έχουν παρέλθει. Έστω και αν η ίδια η πολιτεία δεν άντεξε στη φυσική βία. Φυσικά, δεν ήταν τέλεια. Δεν μετείχαν όλοι εξίσου. Δεν μετείχαν σ΄ αυτή τη δημοκρατία παιδιά, γυναίκες, μέτοικοι, δούλοι. Τα παιδιά βέβαια είναι βιολογικά ανώριμα να μετέχουν στη λήψη αποφάσεων που απαιτεί η εξουσία. Οι λοιποί όμως θεωρήθηκαν “κατώτερα” όντα από το θεωρητικό της αρχαίας πολιτικής, τον Αριστοτέλη. Η παρακμή της Αθηναϊκής δημοκρατίας αποδόθηκε από πολλούς στον εκφυλισμό της σε οχλοκρατία, με πρωτοπόρο σ΄ αυτή την άποψη τον συντηρητικό Πλάτωνα. Όμως, αντίθετα, η παρακμή της μπορεί να οφείλεται ακριβώς στο ότι δεν προχώρησε προς την τελείωσή της, ενσωματώνοντας στους πολίτες της τις παραπάνω κατηγορίες. Αν από τους 300 000 περίπου κατοίκους της Αττικής δεν ήταν πολίτες μόνον 10% περίπου, αλλά πάνω από τους μισούς, οι Αθηναίοι δεν θα είχαν ενδεχομένως ηττηθεί από τους Λακεδαιμονίους στον Πελοποννησιακό πόλεμο. Αν δεν υπάρχει αυτή η συμμετοχή όλων των πολιτών στατιστικά, εκπεριτροπής, στην εξουσία, αυτή, αντί προστατευτικού συνόρου της, γίνεται o τοίχος της φυλακή της. Ως φυλακή ωθεί τους πολίτες της σε βίαιες αντιεξουσιαστικές ενέργειες μετατρέποντας το δήμο σε αναρχικό όχλο. Εκ των υστέρων, η αντιπολιτειακή εξουσία/φυλακή κατηγορεί, αυτόν το λαό για οχλοκρατία, λαϊκισμό, δημαγωγία, ανωριμότητα, ενώ αυτή τον εξώθησε σε τέτοιες εκδηλώσεις. Το ότι τα μέλη της κοινωνίας δεν είναι ομοιογενή όπως τα στοιχεία μιας σταγόνας νερού, διαμορφώνει βέβαια το τοπίο, όπως η προστατευτική μεμβράνη των κυττάρων έχει πολύπλοκη δομή, δεν αναιρεί όμως το θεμελιώδες στοιχείο του ίσου δικαιώματος όλων των πολιτών στην εξουσία, με τη διαλεκτική σχέση τους, ανάλογα με τις επιμέρους λειτουργίες της και τις ιδιαίτερες ικανότητες κάθε πολίτη.
