Στην αρχή της ελληνιστικής περιόδου οι μάζες των υποτελών λαών, ακόμη και οι πολιτισμένοι λαοί, αναγνώρισαν πρόθυμα την υπεροχή της μικρής μειοψηφίας των Ελλήνων και Μακεδόνων, οι οποίοι όχι μόνο δεν τους έδειξαν περιφρόνηση, αλλά με τον απαράμιλλο ιδεαλισμό τους, τους παρακίνησαν να ενταχθούν στην ελληνική μορφωτική κοινότητα. Αλλά ας μη νομιστεί ότι μόνο οι Έλληνες είχαν αυτή την πίστη στην υπεροχή τους. Και οι άλλοι λαοί, κυρίως οι πιο σφριγηλοί μεταξύ αυτών, τα σημιτικά φύλα, παρά την τεράστια έκταση της ελληνιστικής κοσμοκρατορίας δεν είχαν οριστικά εγκαταλείψει τις από αιώνες αξιώσεις τους για πολιτική κυριαρχία, αδιάφορο αν για την επέκτασή τους το μεγαλύτερο εμπόδιο στάθηκε η βαθμιαία αδυναμία τους να αφομοιώσουν την ελληνική μόρφωση, χωρίς την οποία κανείς δεν μπορούσε τότε να κυριαρχήσει στον κόσμο για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το ελληνικό πνεύμα, το οποίο είχε βαθιά διεισδύσει από αιώνες στα πλατειά στρώματα του πληθυσμού, ήταν ο ισχυρότερος φραγμός για την πολιτική επικράτηση των ανατολικών λαών. Εάν όμως στην Ανατολή αναγκάστηκαν αυτοί να υποταχθούν και με τον καιρό να χάσουν έως ένα βαθμό τον εθνικό τους χαρακτήρα, στη Δύση άρχισαν να επεκτείνονται επικίνδυνα για την ύπαρξη του δυτικού Ελληνισμού.
Τελικά, οι προσωπικές φιλοδοξίες των διαδόχων και επιγόνων του Αλεξάνδρου, οι οποίοι είχαν διακόψει τους δεσμούς με τον ελληνισμό της πατρίδας, η στυγνή, απολυταρχική μορφή που πήραν σιγά-σιγά τα βασίλειά τους, τα οποία από την αρχή δεν στηρίζονταν σ’ ένα σταθερό εθνικό κράτος κι είχαν χάσει το λαϊκό τους έρεισμα, μπορούν να θεωρηθούν ως η γενεσιουργός αιτία της κατάρρευσης κι όχι η ρωμαϊκή κατάκτηση, που ήλθε ως λογικό-φυσικό αποτέλεσμα και επακόλουθο της ιστορικής εξέλιξης.
