Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com
Δεν είχα αφορμή για να γράψω περί ειδωλολατρίας, αλλά το ζήτημα του τι και πώς πιστεύομε πάντα με απασχολεί. Όσο κι αν προσπαθούμε να απαλλαγούμε από την πίστη, τη “γνώση” χωρίς διασταύρωση με την εμπειρία, αυτό είναι, φαίνεται, αδύνατο. Το προσπάθησαν αρχαίοι φιλόσοφοι, το προσπάθησε κι ο Διαφωτισμός, αλλά το μόνο που κατάφερε ήταν ως ένα βαθμό, να μεταφέρει την πίστη από το Θεό στη Λογική. Το “συναίσθημα” της πίστης είναι, φαίνεται, υποχρεωτικό στον άνθρωπο. Είναι κακό αυτό; Όχι βέβαια. Ιδίως στις έσχατες καταστάσεις, όταν κάθε λογική αντίδραση έχει μηδενισθεί, η πίστη μπορεί να σώσει. Μπορεί να εκτροχιασθεί η πίστη; Ασφαλώς και τότε μπορεί να γίνει γενεσιουργός μύριων κακών.
Η πίστη στο Θεό και, γενικότερα, η θρησκευτική πίστη, είναι χαρακτηριστική. Ο Θεός, όπως τον έβλεπαν οι Εβραίοι τον καιρό που γραφόταν η Βίβλος, είναι Δημιουργός. Αλλά είναι και φοβερός, αμείλικτος τιμωρός, όχι σπάνια χωρίς ανθρώπινη λογική εξήγηση. Τιμώρησε τους πρωτοπλάστους, για την ανυπακοή τους, ενώ Εκείνος, ο Παντοδύναμος, τους είχε δώσει τη δυνατότητα να είναι ανυπάκουοι. Έπνιξε την ανθρωπότητα με τον κατακλυσμό με εξαίρεση έναν άνθρωπο, το Νώε, και την οικογένειά του, διότι οι άνθρωποι (όλοι;) είχαν εκτραπεί από το δικό του δρόμο. Έκαψε τα Σόδομα και τα Γόμορρα, διότι οι Σοδομίτες ήταν φρικτοί άνθρωποι. Τι έφταιγαν οι Γομορρίτες; Φρικτά τέρατα, σαν τον Λεβιάθαν, έβγαζαν φωτιές μέσα από τη θάλασσα και κινούσαν φοβερά τσουνάμια για τους ατίθασους. Και τόσα άλλα. Κι αυτό που ζητούσε ήταν ένα: Πίστη σ΄ Αυτόν! Επιπλέον απαγόρευσε την απεικόνιση, τη δημιουργία ειδώλων γενικά. Κακό είναι αυτό; Ο Άνθρωπος έχει πλασθεί έτσι που να δημιουργεί είδωλα. Σε ό,τι βλέπει, αισθάνεται και τον επηρεάζει, δίνει μορφή, συνήθως ανθρώπινη, αλλά μερικές φορές και ζωώδη. Κι έρχεται ο Ιωάννης και διευκρινίζει ότι “Θεόν οὐδεὶς ἑώρακε πώποτε… Πνεῦμα ὁ Θεόv“. Τώρα τα πράγματα γίνονται πιο καθαρά. Ο Θεός είναι πνευματικός, μέσα μας, μια παράσταση. Ο Παύλος το αναστρέφει, αλλά το ίδιο είναι από την πλευρά που το εξετάζομε: “ ἐν αὐτῷ γὰρ ζῶμεν καὶ κινούμεθα καὶ ἐσμέν “. Είτε εμείς εμπεριέχομε το Θεό είτε ο Θεός μας εμπεριέχει, είμαστε Ένα με Αυτόν. Κακό είναι αυτό; Όχι, κάθε άλλο, θα έλεγα. Να όμως που η πρώτη από τις 10 εντολές δεν αρκείται στο “Ἐγὼ εἰμι Κύριος ὁ Θεὸς σου“, αλλά προχωρεί και στο “Οὺκ ἒσονταὶ σοι θεοὶ ἓτεροι πλὴν ἐμοῦ ” (Έξοδος). Και τι πειράζει; Το πρώτο μέρος της εντολής προσανατολίζει εμένα, το νοητό Εγώ μου. Αν θέλω, το δέχομαι. Το δεύτερο μέρος όμως αφορά τη στάση μου, τις πράξεις του κοινωνικού μου Εγώ, προς τους Άλλους. Το πρώτο μέρος επιτρέπει την Αγάπη, ακόμη και την ιεράρχησή της πάνω από την πίστη. “Νυνὶ δἐ μένει πίστις, ἐλπίς, ἀγάπη, τὰ τρία ταῦτα· μείζων δἐ τούτων ἡ ἀγάπη.” (Παύλος). Το δεύτερο μέρος ωθεί προς το μίσος εναντίον όσων δεν δέχονται τη δική μας πίστη.
Την πίστη μας την εξεικονίζομε. Στο Πνεύμα, το Θεό, δίνομε μορφή. Ακόμη και αν δεν τον παριστάνουμε σαν ορατό είδωλο, τον χαρακτηρίζομε μέσα μας, προσδίδοντάς Του ανθρώπινες ιδιότητες. Οι ειδωλολάτρες πρόγονοί μας προσέδιδαν στους θεούς που λάτρευαν καθαρά ανθρώπινες στάσεις. Η δική μας θρησκεία κι αυτή προσπαθεί να περιορίσει το Θεό, με ιδιότητες άπειρες, αλλά συγκεκριμένες, όπως “Ποιητής Ουρανού και γης, Άγιος, Ισχυρός, Αθάνατος κλπ. Οι Μουσουλμάνοι θεωρούν ότι έχει 99 ιδιότητες, ανάμεσά τους και Μεγαλόψυχος, Φιλεύσπαλχνος κλπ (αλλά μόνον για τους πιστούς Του!). Η θρησκευτική πίστη όμως δεν περιορίζεται στον Ένα και Μοναδικό Θεό. Ξεκάθαρα οι πρόγονοί μας απεικόνιζαν με ζωγραφιές και αγάλματα πλήθος θεών. Αυτό βοηθούσε στη θρησκευτική ανεκτικότητα. Οι Αθηναίοι λάτρευαν την Αθηνά, αλλά τιμούσαν και όλους τους άλλους θεούς, και τον Απόλλωνα και το Διόνυσο, ακόμη και τον Άγνωστο θεό. Παρ΄ όλα αυτά δεν απέφευγαν τελείως τη μισαλλοδοξία. Ο Ηράκλειτος έχτισε ένα βωμό: ΤῼΗΡΑΚΛΕΙΤῼΕΦΕΣΙῼ. Κατηγορήθηκε ότι εισάγει καινούριους θεούς, ειδικότερα τον εαυτό του, ανάμεσά τους (Τῷ Ἠρακλείτῳ Ἐφεσίῳ). Υπερασπίσθηκε τον εαυτό του λέγοντας πως ο βωμός ήταν αφιερωμένος στον Ηρακλή τον Εφέσιο (Τῷ Ἠρακλεῖ τῷ Ἐφεσίῳ), καθώς η ποινή για εισαγωγή καινών δαιμονίων ήταν ο θάνατος. Ο Σωκράτης δεν γλίτωσε από τέτοια κατηγορία και ήπιε το κώνειο.
Η μισαλλοδοξία συνεχίσθηκε αμείλικτη με την καθιέρωση του Χριστιανισμού, παρά την πνευματικότητα της νέας θρησκείας. Ο Μέγας Θεοδόσιος, έσφαξε πολύν κόσμο, με τη δικαιολογία πως ήταν ειδωλολάτρες. Από την άλλη, έγιναν φοβερά πράγματα στη διάρκεια της εικονομαχίας. Ακόμη και σήμερα, πολλοί πιστεύουν ότι η Παναγία της Τήνου ή της Λούρδης (δηλαδή οι αντίστοιχες εικόνες) είναι πιο θαυματουργή από τη Δεξιοκρατούσα που έχω εγώ στο εικονοστάσι μου. Δεν αρκούμαστε όμως σ΄ αυτό, που στο κάτω κάτω δεν βλάφτει. Αν πιστεύουμε, μπορούν να γίνουν θαύματα. Ποιος ξέρει; Όμως στρεφόμαστε εναντίον εκείνων που δεν συμμερίζονται την πίστη μας. Τουλάχιστον να τους βουλώσουμε τα στόματα. “Άλαλα τα χείλη των ασεβών των μη προσκυνούντων την εικόνα σου…” Αφήνω βέβαια τα ανατριχιαστικά που συνόδευσαν τις Σταυροφορίες (που το λογαριασμό τον πληρώνομε ακόμη σήμερα), την Ιερά Εξέταση κλπ.
Η ειδωλολατρία και μισαλλοδοξία όμως δεν περιορίζονται στα θρησκευτικά ζητήματα. Επεκτείνεται και στην πολιτική. Έχω μπροστά μου τις εικόνες των τελευταίων ηγετών μας, του Καραμανλή, του Παπανδρέου, του Σαμαρά, του Τσίπρα, του Μητσοτάκη κλπ. Είχαμε πλάσει με τη φαντασία μας το είδωλό τους, τις ιδιότητές τους και στη βάση αυτών ψηφίσαμε ή θα ψηφίσουμε. Κακό αυτό; Όχι βέβαια. Όσοι ψήφισαν έτσι καλά έκαναν. Όμως οι περισσότεροι ψήφισαν μισαλλόδοξα: Να απαλλαγούμε από τον Καραμανλή (ή τον Παπανδρέου ή το Σαμαρά ή τον Τσίπρα ή οποιονδήποτε άλλον) κι όποιος θέλει ας έλθει. Αυτό, ναι, είναι κακό. Η αρνητική θέση είναι κατά κανόνα κακή, εκτός από τις ακραίες περιπτώσεις. Όταν καίγεται (π.χ. στο Μάτι) το σπίτι μου, πρέπει να φύγω κι ας πάω όπου νάναι. Συχνά όμως είναι ολέθρια, διότι, αν δεν είμαστε προετοιμασμένοι να δεχθούμε την εναλλακτική λύση, μπορεί αυτή να είναι χειρότερη από την παρούσα. Όλοι οι πολιτικοί ηγέτες που ανέφερα ανέπτυξαν γλαφυρά και αξιόπιστα γιατί οι αντίπαλοί τους δεν προσφέρουν λύση στα προβλήματά μας, αλλά τα χειροτερεύουν. Από κανένα όμως δεν άκουσα το σχέδιο για λύση των προβλημάτων μας. Το πρώτο είναι μισαλλοδοξία (ιδιοτελής, όπως κατά κανόνα οι μισαλλοδοξίες), ενώ το δεύτερο πίστη (μπορεί απατηλή, αλλά ενδέχεται να έχει απομείνει μόνη λύση).
