Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com
Κακά τα ψέμματα. Ο “νόμος του ισχυροτέρου” ισχύει. Κανονικά οι πολλοί είναι ισχυρότεροι από τους λίγους. Όμως, αν οι λίγοι είναι οργανωμένοι και καλύτερα οπλισμένοι από τους πολλούς (που ενδεχομένως είναι εντελώς άοπλοι), αυτοί επιβάλλουν το “δίκαιο”, δηλαδή τη βούλησή τους. Ο νόμος των πολλών όμως μας φαίνεται πιο “δίκαιος” από το νόμο των ισχυρών. Τουλάχιστον πιο “ηθικός”. Σ΄ αυτόν στηρίζεται η δημοκρατία, όπου το σύνολο υποχρεώνεται να ενεργεί όπως επιθυμεί η πλειοψηφία. Οι σοφοί πρόγονοί μας πήραν σαφή θέση υπέρ του δικαίου των πολλών. “Εἰ γὰρ καὶ ταυτὸν ἐστιν τἀνθρώπινον ἀγαθὸν ἑνὶ καὶ πόλει, μεῖζον γε καὶ τελειότερον τὸ της πόλεως φαίνεται καὶ λαβεῖν καὶ σώζειν” (Αριστοτέλης), ενώ ο Πλάτων είναι ακόμη πιο απόλυτος στην ιδέα ότι προηγείται το συμφέρον των πολλών μάλλον (της πολιτείας) παρά των λίγων ή του ενός. Πολλοί διανοητές θεώρησαν ότι αυτή η στάση ανοίγει τις πύλες στον ολοκληρωτισμό. Θα συντάσσονταν μ΄ αυτήν o N.Maciavelli, ο A.Hitler, ο И.Ста́лин. Όμως, τι θα γίνει, αν οι 50%+1, δηλαδή η πλειοψηφία, αποφασίσει να εξοντωθούν οι 50%-1, η μειοψηφία. Ακόμη και αν η σχέση δεν είναι τόσο οριακή, τι θα γίνει αν π.χ. το τέταρτο του λαού χαρακτηρίζεται ως “μίασμα” για το οποίο πρέπει να ληφθούν τα κατάλληλα για τα μιάσματα μέτρα; Κι ακόμη, αν το Σύνολο-1, αποφασίσει να εξουδετερωθεί ο ένας; Αυτό το τελευταίο είναι παραδεκτή δικαστική τακτική όλου του κόσμου. Ακόμη και στην τελευταία περίπτωση, επομένως, πρέπει να ισχύουν κάποια όρια στην εξουσία της πλειοψηφίας. Έτσι προκύπτουν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Έγιναν πολλαπλά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. Το θεμελιώδες ήταν η σχετική διακήρυξη του ΟΗΕ (1948). Παρ΄ όλα αυτά, προβλήματα πάντοτε αναφύονται.
Ένα τρέχον που μας απασχολεί είναι τούτο. Η πανδημία προσδοκούμε να κατατροπωθεί μόνο με καθολικό εμβολιασμό. Να γίνει λοιπόν υποχρεωτικός για όλους, δηλαδή με ποινή για όποιον τον αρνείται;
Τι θα πει ποινή; Οι σκοποί της ποινής είναι πολλαπλοί. Κύριος οφείλει να είναι η προφύλαξη των πολλών από τις επικίνδυνες ενέργειες του τιμωρουμένου. Άλλος είναι ο σωφρονισμός του παραβάτη. Τρίτος είναι η αποκατάσταση ή αποζημίωση από τον ένοχο της ζημιάς που έχει επιφέρει. Τέταρτος είναι ο παραδειγματισμός, ώστε να μην επαναληφθεί παρόμοια παρανομία από άλλους. Πέμπτος, η ικανοποίηση του αισθήματος δικαίου του κοινού (οφθαλμόν αντί οφθαλμού και οδόντα αντί οδόντος· το αίμα με αίμα ξεπλένεται κλπ). Ο πιο σημαντικός είναι προφανώς ο πρώτος. Σ΄ αυτόν στηρίζεται η προληπτική στάση των πολλών έναντι ποικίλων κινδύνων. Η πρόληψη όμως είναι μελλοντική, άρα όχι γεγονός. Μπορεί να υποστούμε μια επικίνδυνη βλάβη, αλλά και όχι – κανένας δεν ξέρει. Η πρόληψη έχει κόστος, που μπορεί να είναι σοβαρό, π.χ. μια σοβαρή ή και επικίνδυνη παρενέργεια ενός εμβολίου. Εστιάζομαι στον εμβολιασμό που μας ενδιαφέρει άμεσα, αλλά υπάρχουν και άλλα παράλληλα θέματα.
Ένας που πάσχει από μια μεταδοτική νόσο, δεν κινδυνεύει μόνο να πεθάνει ή να γίνει ανάπηρος, αλλά και να μεταδώσει τη νόσο του στο περιβάλλον του. Είναι κίνδυνος, κινούμενη βόμβα. Να τον απομονώσουμε στερώντας του τις ανθρώπινες ανάγκες της συμβίωσης; Να τον εμβολιάσουμε; Ένα εμβόλιο μπορεί π.χ. να προφυλάσσει κατά >90% από τη νόσηση (αποτελεσματικότητα 100% δεν υπάρχει) και κίνδυνο βαριάς ανεπιθύμητης ενέργειας <1ο/οο (μηδενικός δεν υπάρχει). Για μια θεραπεία δέχομαι να υποστώ μια αγωγή με τέτοιες προοπτικές. Όταν όμως είμαι υγιής, γιατί να δεχθώ κίνδυνο 1 στα χίλια; Επειδή το απαιτούν οι άλλοι, είναι η απάντηση. Όταν οδηγώ κινδυνεύω να συγκρουσθώ με άλλον οδηγό, να προξενήσουμε αμοιβαία ζημιά. Η ασφάλεια δεν μας δίνει καμιά προστασία, όμως μας επιτρέπει να αποζημιωθεί ο ζημιωμένος, ακόμη και όταν ο αίτιος δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να το κάνει. Έτσι, δέχομαι την υποχρεωτική, με ποινή, επιβολή της ασφάλισης επειδή το απαιτούν οι άλλοι. Εδώ και 70 περίπου χρόνια έχομε ειρήνη. Οικουμένης επιτρεπούσης και Θεού θέλοντος, δεν θα έχουμε άλλον πόλεμο. Όμως διατηρούμε ισχυρές αμυντικές δυνάμεις που μας κοστίζουν πολύ μεγαλύτερο ποσοστό του εθνικού μας προϋπολογισμού από όσο άλλες ισχυρές χώρες. Αυτό είναι πρόληψη. Και το κόστος είναι υποχρεωτικό. Πέρα από το οικονομικό είναι και το ατομικό, όταν όλοι οι πολίτες υποχρεώνονται, με ποινή, να εκπληρώσουν μια στρατιωτική θητεία. Επειδή το θέλουν οι άλλοι. Φυσικά υπάρχουν οι “αντιρρησίες της συνείδησης” και οι υποστηρικτές της επαγγελματικής, επομένως όχι υποχρεωτικής, άμυνας με μισθοφόρους. Το θέλομε;
Είναι κατανοητή η απαγόρευση κάποιων πράξεων που προφανώς μπορούν να βλάπτουν τους άλλους ή και τη δομή της κοινωνίας. Ανήκουν σ΄ αυτήν τα διαδοχικά “ου” του Μωσαϊκού νόμου. Είναι όμως το ίδιο αποδεκτή η επιβολή περιορισμών σε άτομα που προβλέπεται πως μπορούν άθελά τους να προξενήσουν βλάβη σε άλλους; Απαιτώ κατασταλτικά μέτρα εναντίον κάποιου που κρατά στο δρόμο ένα πιστόλι και εκούσια πυροβολεί. Απαιτώ και κατασταλτικά μέτρα εναντίον κάποιου που στο δρόμο εκτοξεύει μύδρους κορωνοϊών έστω και χωρίς να το γνωρίζει. Ωστόσο εκούσια αρνείται τον εμβολιασμό, οπότε μένει η καταναγκαστική απομόνωσή του για καραντίνα. Κάθε απαγόρευση συνοδεύεται από σχετική επίβλεψη και επιβολή ποινής. Αλλιώς δεν έχει νόημα. Είναι εξίσου δεκτό να συνοδεύεται με ποινή η επιβολή κάποιων συμπεριφορών; Οι ποινές επιβάλλονται από την εξουσία.
Το ερώτημα τώρα μετατίθεται στην εξουσία. H αναγκαστική άτεγκτη επιβολή του νόμου τείνει στον ολοκληρωτισμό. Τα ατομικά δικαιώματα τείνουν στην οχλοκρατία. Πού βρίσκεται η χρυσή τομή; Θεωρώ ότι είναι δεκτή η επιβολή καταναγκαστικών μέτρων από μια εξουσία, αν αυτή εκφράζει τη βούληση της πλειοψηφίας, και σταματά εκεί που, πάλι η πλειοψηφία έχει προαποφασίσει ότι πρέπει να σταματά. Επειδή αυτή η διαδικασία θα σήμαινε δημοψήφισμα, μια συχνά δύσκολη διαδικασία, ικανοποιητικό υποκατάστατό του είναι να λαμβάνονται αποφάσεις από βουλευτές κληρωμένους, σαν ενόρκους, με εισήγηση της κυβέρνησης που θα τις υλοποιήσει. Θυμίζω, ότι σε ένα περιορισμένο φάσμα, η μείωση της παραβατικότητας είναι ανάλογη με την αυστηρότητα της ποινής. Αυτό όμως έχει όρια και βαριές παρενέργειες. Η ποτοαπαγόρευση στις ΗΠΑ αύξησε την εγκληματικότητα. Και, αν τα πρόστιμα για τροχαίες παραβάσεις γίνουν υπερβολικά, μάλλον θα αυξήσουν τις δωροδοκίες στους τροχαίους, παρά θα μειώσουν τις παραβάσεις. Αιτιολογική αντιμετώπιση της παραβατικότητας είναι το σημαντικό. Ακολουθεί η επιτήρηση για την τήρηση των απαγορεύσεων. Τελευταίο έρχεται η ποινή. Σωστή ρυμοτομία μειώνει τις παραβάσεις. Αν οι οδηγοί είναι βέβαιοι πως κάθε παράβασή τους θα τιμωρείται, θα είναι πιο προσεκτικοί, έστω και αν η ποινή είναι χαμηλή.
