Για όλες τις εποχές του χρόνου, ο ελληνικός λαός, από πολύ παλιά έχει συσχετίσει μεγάλες μεταβολές του καιρού με το εορτολόγιο της ορθόδοξης εκκλησίας. Έτσι ο χειμώνας αρχίζει με τα «Αγιονικολοβάρβαρα» όπως αποκαλείται σε πολλά μέρη το χρονικό διάστημα 4-5-6 Δεκεμβρίου που γιορτάζουμε τη μνήμη της Αγίας Βαρβάρας, του Αγίου Σάββα και του Αγίου Νικολάου αντίστοιχα.
Με την παρατήρησή τους αλλά και την εμπειρία τους οι απλοί άνθρωποι, χωρίς επιστημονικές γνώσεις, ήξεραν ότι αυτές τις ημέρες αρχίζει πραγματικά ο χειμώνας γι’ αυτό φρόντιζαν να έχουν τελειώσει όλες τις δουλειές (συγκομιδή καρπών και όργωμα-σπορά) και να έχουν αποθηκεύσει ξύλα και τρόφιμα.
Τα Νικολοβάρβαρα παρουσιάζουν μια αγιονυμική ενότητα που δημιουργείται από τις ακραίες καιρικές συνθήκες τις ημέρες αυτές που θεωρούνται από τις πιο κρύες του χειμώνα.
Η κλιμακωτή επέλαση του κρύου εκφράζεται παραστατικά στον ποντιακό λόο «Άε Βαρβάρα φύσα. Άε Σάββα βρέξον και Αε Νικόλα σόντσον (χιόνισε), αλλά και σε όλη την Ελλάδα είναι γνωστή η ρήση: Άγια Βαρβάρα βαρβαρώνει (δυναμώνει το κρύο) – Άϊ Σάββας σαβανώνει (συμβαίνουν πολλοί θάνατοι από το κρύο) κι Άϊ Νικόλας παραχώνει (θάβει) κάτω από το χιόνι.
Άλλες σχετικές παροιμίες με τα Νικολοβάρβαρα είναι:
-«Μάζεψε ξύλα και άχερα και σύρτε και στο μύλο
τι Άγιο-Νικόλας έρχεται τα χιόνια φορτωμένος».
-«Η Αγιά Βαρβάρα «γέννησε» (το χιόνι) και ο Άϊ Σάββας το εδέχθη
και Άϊ Νικόλας έτρεξε να πάει να το βαπτίσει (το χιόνι)».
«τ’ Αγιονικολοβάρβαρα κάνει νερά και κρύο».
Πριν «κακοποιήσουμε» το περιβάλλον μας και την ατμόσφαιρά μας, οι παλιότεροι έλεγαν «ό,τι καιρό κάνει της Αγίας-Βαρβάρας, έτσι θα ‘ναι και τα Χριστούγεννα»!
Ανεξάρτητα από τα καιρικά φαινόμενα που συνδέουν τις τρεις αυτές γιορτές, κάθε γιορτή χωριστά έχει τη θέση της στη λαϊκή μας δοξολογία και εθιμολογία.
Η Αγ. Βαρβάρα που ήταν πολύ όμορφη και πιεζόταν από τον εθνικό πατέρα της να παντρευτεί κάποιο ειδωλολάτρη άρχοντα ζήτησε από το Θεό να της αλλάξει την εμφάνιση του προσώπου της για να αποφύγει τους διώκτες της. Η προσευχή της έγινε δεκτή. Προσβλήθηκε από ευλογιά και η ασθένεια άφησε χαρακτηριστικά σημάδια στο πρόσωπό της αποφεύγοντας έτσι τους διώκτες της. Τελικά όμως ο ίδιος ο πατέρας της την αποκεφάλισε, κέρδισε όμως το χάρισμα να προφυλάσσει τους ανθρώπους από την ευλογιά ή και να τους θεραπεύει.
Με την Αγία είναι συνδεδεμένο και το έθιμο της «Βαρβάρας». Ένα είδος γλυκού που παρασκευάζεται με το βράσιμο σιταριού (κόλλυβα) και άλλων σπόρων και με την προσθήκη κανέλας, ξηρών καρπών και ζάχαρης. Το έδεσμα μοιράζεται αφού το ευλογήσει ο παππάς στην εκκλησία ή σε σταυροδρόμια και όπως αναφέρει ο μεγάλος μας λαογράφος Λουκάτος μοιράζεται με τη μαγική σκέψη ότι έτσι εξευμενίζεται η ευλογιά και περνά χωρίς να αφήσει σημάδια.
Τον Άγιο Σάββα -μορφή του μοναχισμού- τιμούσαν στην πατρίδα του την Καππαδοκία με θυσίες ζώων (κουρμπάνια) ενώ οι Χριστιανοί που παλιότερα επισκέπτονταν τη γενέτειρα του Αγίου συνήθιζαν να φέρνουν μαζί τους, κατά την επιστροφή, χουρμάδες τους οποίους πρόσφεραν σε άτεκνες οικογένειες ως θεραπευτικό μέσο της στειρότητας.
Ο Άγιος Νικόλαος θεωρείται Κύριος του υγρού στοιχείου γι’ αυτό τιμάται ιδιαίτερα από τους ναυτικούς στους οποίους έρχεται σωτήρας σε δύσκολες στιγμές σύμφωνα με ελληνικές παραδόσεις, γι’ αυτό και αναφέρονται και τα προσωνύμια Ναύτης – Θαλασσίτης – Αρμυρής.
