Δρ. Θεόδωρος Κ. Γκαλέας
Α. Ο Θάνατος στην Ιατρική
Ορισμός του θανάτου
Η μόνιμη παύση όλων των ζωτικών λειτουργιών, μεταξύ των οποίων εκείνων της καρδιάς, των πνευμόνων και του εγκεφάλου. Τα κύρια κλινικά σημεία του θανάτου είναι η άπνοια (η απουσία αναπνοής) και η ασυστολία (η απουσία καρδιακού παλμού). Στα άτομα που βρίσκονται υπό μηχανική υποστήριξη, υπάρχει ανάγκη και για άλλες ενδείξεις. Σε αυτές περιλαμβάνεται η απώλεια όλων των αντανακλαστικών του εγκεφαλικού στελέχους (η παρουσία έστω και ενός αποκλείει τη διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου) και η παύση της ηλεκτρικής δραστηριότητας του εγκεφάλου.
Η οριστική παύση της λειτουργίας του εγκεφάλου καλείται εγκεφαλικός θάνατος. Η διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου γίνεται με το ΗΕΓ, την αρτηριογραφία των αγγείων του εγκεφάλου, το scanning εγκεφάλου ή προτιμότερο συνδυασμός και των δύο.
Ο θάνατος των κυττάρων και των ιστών δεν επέρχεται ταυτόχρονα, αλλά διαδοχικά και ανάλογα με τη βαθμίδα της λειτουργικής και μορφολογικής διαφοροποίησης αυτών. Για παράδειγμα, η μυϊκή συσταλτικότητα, η αντίδραση της κόρης, οι κινήσεις των εντέρων διατηρούνται μερικά λεπτά, όπως και των σπερματοζωαρίων. Μπορούν ακόμη να διατηρηθούν για πολλές ώρες μετά το θάνατο. Μετά το σωματικό θάνατο ακολουθεί η αποσύνθεση της ζώσας ύλης, οπότε έχουμε τον καλούμενο μοριακό θάνατο.
Είδη θανάτου
Ανάλογα με τον τρόπο που επέρχεται ο θάνατος, τον διακρίνουμε σε φυσικό και βίαιο.
- Ο φυσικός θάνατος είναι το αποτέλεσμα της φθοράς και της εκφύλισης των κυττάρων του οργανισμού με την πρόοδο της ηλικίας, ή αποτέλεσμα παθολογικής επεξεργασίας του οργανισμού, ασυμβίβαστης με την περαιτέρω διατήρηση της ζωής. Το φυσικό θάνατο τον διακρίνουμε στον βραδύ και τον αιφνίδιο.
α) Ο βραδύς θάνατος επέρχεται έπειτα από νόσηση του οργανισμού για ημέρες, εβδομάδες ή και μήνες με την επίδραση διαφόρων, σχεδόν αποκλειστικά ενδογενών παραγόντων.
β) Ο αιφνίδιος θάνατος επέρχεται γρήγορα και απροσδόκητα χωρίς καμία καταφανή αιτία, μέσα σε δευτερόλεπτα, λεπτά ή και ώρες (μέχρι και 24 ώρες).
- Ο βίαιος θάνατος είναι αποτέλεσμα επίδρασης στον ανθρώπινο οργανισμό, εξωτερικής βίας, φυσικής, χημικής ή μηχανικής ή είναι αποτέλεσμα στέρησης ενός παράγοντα που είναι απαραίτητος για τη διατήρηση της ζωής, όπως είναι η θερμότητα, η τροφή, το οξυγόνο κ.ά.
Η διαπίστωση του θανάτου
Η διαπίστωση του σωματικού θανάτου, δηλαδή η παύση της αναπνοής και της κυκλοφορίας θα γίνει με τα ακουστικά και το ηλεκτροκαρδιογράφημα το οποίο δίνει την ισοηλεκτρική γραμμή και με την κλινική διαπίστωση της κατάργησης όλων των αντανακλαστικών του εγκεφαλικού στελέχους, όπως π.χ. η αντίδραση της κόρης του οφθαλμού στο φως και την κατάργηση της αυτόματης αναπνοής.
Σημεία θανάτου
Αναφέρω τα πρόδρομα που είναι τα πρώιμα και τα πιο πρόσφατα..
Κατά το πρώιμο στάδιο όλες οι λειτουργίες του οργανισμού είναι μειωμένες εκτός από το ΚΝΣ. Το άτομο έχει αντίληψη του εξωτερικού χώρου και αναγνωρίζει τα πρόσωπα που το περιβάλλουν.
Στις πρόσφατες εκδηλώσεις όλες οι λειτουργίες του οργανισμού και του ΚΝΣ παρουσιάζονται αλλοιωμένες. Συνεπώς ο άνθρωπος έχει διανοητική σύγχυση, δεν αντιλαμβάνεται πολλά πράγματα και υπάρχει κατάργηση των διαφόρων αισθήσεων οριστικά με την ακόλουθη σειρά: πρώτη η αίσθηση της γεύσης, στη συνέχεια η όσφρηση, η όραση, η αφή και τέλος η ακοή. Ο άνθρωπος δεν έχει αντίληψη του έξω κόσμου, δεν αναγνωρίζει τα πρόσωπα γύρω του, και επομένως δεν είναι σε θέση να εκτελέσει καμία δικαιοπραξία.
Τελειώνοντας με τον θάνατο στην Ιατρική πρέπει να αναφέρω ότι η Ιατρική, εκτός από την Ιατροδικαστική, δεν ασχολείται με τον θάνατο, αλλά με τη ζωή. Δηλαδή τι θα κάνει ο γιατρός για να θεραπεύσει τον ασθενή, να μην τον αφήσει να πεθάνει.
……………………………………………………….
Β) Ο Θάνατος στην Ορθοδοξία
«Πέρασε και αυτή η μέρα αδελφοί μου» ακούγεται κάθε βράδυ η φωνή ενός μακαριστού αρχιμανδρίτη από έναν ορθόδοξο χριστιανικό ραδιοφωνικό σταθμό. Και συνεχίζει: «Όλοι μας κάναμε ένα ακόμη βήμα προς το τέλος της ζωής μας»
Με τα πιο οδυνηρά συναισθήματα αντιμετωπίζεται συνήθως αυτό το τέλος της ζωής, που είναι ο Θάνατος. Ο πολιτισμός μας, για τον οποίο τόσο καυχόμαστε, δεν μας έχει εξοικειώσει με τη μεγαλύτερη και τραγικότερη πραγματικότητα της ζωής μας, τον θάνατο. Ούτε μας έχει συμφιλιώσει μαζί του. Ο ολιγόπιστος φοβάται τον θάνατο, διότι καταλαβαίνει πόσο ανέτοιμος είναι να τον υποδεχθεί.
Ο άπιστος ή άθεος ή αγνωστικιστής, που στηρίζει όλες τις ελπίδες του στον κόσμο αυτό, βλέπει τον θάνατο σαν καταστροφή. Γι’ αυτό αποφεύγει να τον αναφέρει ή τον χλευάζει, αλλά στο βάθος τον φοβάται.
Οι οικονομικά εύρωστοι, τον φοβούνται επίσης, διότι θα τους κάνει να χάσουν όσα έχουν.
Οι φτωχοί και αδύναμοι, βλέπουν τον θάνατο ως σωτηρία. Στην πραγματικότητα όμως ισχύει και γι’ αυτούς ο λόγος του Διονυσίου Σολωμού «Γλυκιά η ζωή και ο θάνατος μαυρίλα».
Θεωρώ πως η έξαρση της λογικής, ο υλικός ευδαιμονισμός, η άμβλυνση της πίστης, ο δυτικός τρόπος ζωής που επικράτησε και στην ορθόδοξη Ανατολή δεν διαφωτίζουν ικανοποιητικά τον άνθρωπο και δεν τον βοηθούν να αντιμετωπίσει ορθά τον Θάνατο. Νομίζουμε πως με το να μετονομάσουμε τα γραφεία κηδειών σε γραφεία τελετών απαλλαχθήκαμε και από τη μνήμη του θανάτου. Στην Αμερική υπάρχει μια μεγάλη και δαπανηρή διαδικασία για την ωραιοποίηση των νεκρών. Δυσκολευόμαστε σήμερα και στην Ελλάδα να μιλήσουμε άνετα για την αθανασία της ψυχής, και θέλουμε να βρούμε νέους όρους έκφρασης για να επικοινωνήσουμε με αυτούς που δυσφορούν στο άκουσμα ότι υπάρχει και πέραν του τάφου ζωή.
Τι ισχύει αλήθεια για τον ορθόδοξο χριστιανό;
Γι’ αυτόν το μυστήριο του θανάτου έχει λυθεί.
Μεγάλος ο λόγος αυτός!
Διότι και για τον χριστιανό ο θάνατος είναι «μυστήριο». Μήπως για να καταλάβουμε τον θάνατο θα πρέπει πρώτα να εξηγήσουμε ποιο είναι το νόημα και ο σκοπός της ζωής;
Μήπως ήρθαμε στον κόσμο μόνο για να εργαζόμαστε, να τρώμε, να διασκεδάζουμε, να περιποιούμαστε το σώμα μας, να απολαμβάνουμε τη ζωή μας; Με την ψυχή μας δεν χρειάζεται να ασχοληθούμε;
Ο Άγιος Παΐσιος έλεγε συχνά ότι «δε θα βγάλουμε ρίζες εδώ» και πως ξεχνούμε ότι θα φύγουμε από τούτη τη ζωή. Όλοι οι άνθρωποι έχουν υποχρέωση να συλλάβουν το βαθύτερο νόημα της ζωής, το οποίο προσδιόριζε ως «προετοιμασία για την Πατρίδα μας τον Ουρανό, τον Παράδεισο». Ο άνθρωπος που δεν έχει συλλάβει το βαθύτερο νόημα της ζωής, αν ξαφνικά βρεθεί σε μια δύσκολη κατάσταση δε θα μπορέσει να βοηθήσει ή να βοηθηθεί καθόλου.
Για εμάς τους ορθόδοξους Χριστιανούς, ο θάνατος είναι έξω από τη θέληση του Θεού. Συνδέεται με το τραγικό συμβάν της αμαρτίας του ανθρώπου που πίστεψε ότι μπορεί να ζήσει χωρίς την παρουσία του Θεού στη ζωή του. Η θεολογική ερμηνεία των Πατέρων λέει ότι ο Θεός επέτρεψε το θάνατό μας «ίνα μη το κακόν αθάνατον γένηται».
Η ψυχή μας δεν φθείρεται ούτε διαλύεται, διότι ο Θεός τη δημιούργησε πνευματική. Περιμένει το «κέλευσμα» το παράγγελμα δηλαδή του Χριστού κατά τη Δευτέρα Παρουσία για να ξαναενωθεί με το αναστημένο σώμα και να ζήσει αιώνια μαζί με τον Χριστό, σε μία άλλη ζωή, που θα είναι όμως αιώνια συνέχεια της γήινης ύπαρξής μας.
Το θέμα «Παράδεισος και Κόλαση» είναι από τα κεντρικά της Αγίας Γραφής και της Εκκλησίας. «Χρειάζεται όμως μελέτη και ανάλυση του τι είναι Παράδεισος και Κόλαση». Ίσως υπάρχει στο μυαλό μας η σκέψη ενός Θεού τιμωρού που περιμένει τους αμαρτωλούς ανθρώπους για να τους στείλει στο πυρ το εξώτερον, όπως πιστεύουν οι Δυτικοί «Κόλαση του Δάντη» Είναι όμως έτσι;
Ο μακαριστός π. Γεώργιος Μεταλληνός καθηγητής Θεολογίας στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών και με πολύ μεγάλη προσφορά, που δοκιμάστηκε στα πρώτα χρόνια της διακονίας του κατά τον τρόπο του Αγίου Νεκταρίου (νιώθω την ανάγκη να το πω αυτό, αν και ο ίδιος απέφευγε να το κοινοποιεί), σε ομιλίες του για τον «Παράδεισο και την Κόλαση στην Ορθόδοξη Παράδοση» μας λέει (και πρέπει να το προσέξετε πολύ αυτό γιατί θα σας λύσει την πιο συχνή πιστεύω απορία σας):
Παράδεισος και Κόλαση είναι δύο διαφορετικές καταστάσεις (δεν είναι τόπος), που προκύπτουν από την ίδια άκτιστη πηγή και βιώνονται ως δύο διαφορετικές εμπειρίες. Ή μάλλον είναι η ίδια εμπειρία, που τη βιώνει ο άνθρωπος διαφορετικά, ανάλογα με τις προϋποθέσεις του. Η εμπειρία αυτή είναι η θέα του Χριστού μέσα στο άκτιστο φως της θεότητάς Του, μέσα στη «δόξα» Του.
Από τη Β΄ Παρουσία και σε όλη την ατελεύτητη αιωνιότητα, όλοι οι άνθρωποι θα βλέπουν τον Χριστό στο άκτιστο φως Του. Ενώπιον του Χριστού χωρίζονται οι άνθρωποι («πρόβατα» και «ερίφια», δεξιά και αριστερά Του).
Διακρίνονται δηλαδή σε δύο ομάδες. Αυτούς που βλέπουν τον Χριστό ως παράδεισο «υπέρκαλο αγλαῒα» και σε αυτούς που Τον βλέπουν ως κόλαση «πυρ καταναλίσκον». Συνεπώς παράδεισος και κόλαση δεν είναι απλώς ανταμοιβή και τιμωρία (καταδίκη), αλλά ο τρόπος με τον οποίο βιώνουμε ο καθένας μας τη θέα του Χριστού, ανάλογα με την κατάσταση της καρδιάς μας. Ο Θεός ουσιαστικά, δεν τιμωρεί, μολονότι για παιδαγωγικούς λόγους και στη Γραφή γίνεται λόγος για τιμωρία.
Η εμπειρία του παραδείσου είναι άκτιστη πραγματικότητα και όχι κτιστή. Οι δίκαιοι και οι αμαρτωλοί, όλοι δηλαδή, θα δούμε τον Θεό στην άλλη ζωή. Ενώ όμως οι δίκαιοι θα έχουν μέθεξη δηλαδή επικοινωνία με τον Θεό, οι αμαρτωλοί δεν θα έχουν. Μεγάλη σημασία έχει επομένως η πνευματική κατάσταση του ανθρώπου και η κάθαρση της καρδιάς και του νου του από αυτή τη ζωή. Εάν καθαρίσουμε και κοσμήσουμε την ψυχή μας θα είμαστε έτοιμοι να δεχθούμε τη Θεία Χάρη και να αντικρύσουμε με αγαλλίαση τον Χριστό.
Εάν αναρωτιόμαστε πώς μπορεί να γίνει αυτό, η απάντηση είναι ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει τη μέθοδο και την ευλογία να βοηθήσει όλους τους ανθρώπους που θέλουν να κερδίσουν στον αγώνα για την αιωνιότητα. Μας εισάγει σε μία ζωή που δίνει τη δυνατότητα στον πιστό άνθρωπο να νικά συνεχώς τον κάθε θάνατό του (την αρρώστια, την αδικία, την αποτυχία κ.α.)
Αν ο άνθρωπος πιστέψει στην άλλη ζωή και ότι αυτή η παρούσα ζωή έχει μια σίγουρη ημερομηνία λήξης, θα αισθανθεί πιο ελεύθερος, για να μπορέσει να ζήσει χαρούμενος την κάθε ώρα, με ενδιαφέρον, δύναμη και αγάπη για τον εαυτό του και τους άλλους.
Κάθε Κυριακή είναι για την Εκκλησία και τους πιστούς ημέρα χαράς, γιατί γιορτάζουμε όλοι μαζί το μεγαλύτερο γεγονός της Ιστορίας, την Ανάσταση του Χριστού.
Κάθε ημέρα η εκκλησία γιορτάζει και προσεύχεται για όλο τον κόσμο. Ο Κύριος είπε: «ζητεῖτε πρῶτον τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ…και ταύτα πάντα προστεθήσεται υμίν» (Ματθ. 6, 33). Από εκεί ξεκινά η απλότητα και η σωστή αντιμετώπιση. Μέριμνά μας να κερδίσουμε τη Βασιλεία των Ουρανών – όλα τα υπόλοιπα θα μας δοθούν.
Το εύχομαι για όλους μας. Αμήν!
