Πνευματικά διαμάντια (άρθρο)

Του Κων/νου Β. Παυλάκου,

π. Σχολικού Συμβούλου Φιλολόγων

• Ένα ικανό μυρμήγκι βαρύνει -σε απόλυτο αξία- περισσότερο από έναν μέτριο πρωθυπουργό. [Οδυσ. Ελύτης, Βραβείο Νόμπελ 1979]
• «Τα μεγάλα ιδανικά, όταν ξεπέφτουν κι ο καθένας τα διώχνει από το σπίτι του, ο ποιητής τα παίρνει στο καλύβι του και άσυλο τους δίνει» [Κωστής Παλαμάς]
• «Καθ’ ό,τι αν κοινωνήσομεν, αληθεύομεν, α δε αν ιδιάσωμεν, ψευδόμεθα», Δηλαδή, Σχηματίζομε αληθινές κρίσεις (προσεγγίζομε την αλήθεια) εφόσον ανακοινώνομε (δημοσιοποιούμε) τις σκέψεις μας, ως προς τα όσα όμως μένομε απομονωμένοι, σχηματίζομε ψευδείς κρίσεις [Ηράκλειτος, 16]
• Όποιος βλέπει την πατρίδα του να καταστρέφεται και παραμένει αδρανής, είναι σαν να την καταστρέφει ο ίδιος, με τα χέρια του. [Νικόλαος Πλαστήρας]

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑΣ

• Ουδέν ακιδνότερον γαία τρέφει ανθρώποιο πάντων όσσα τε γαίαν, έπι πνείει τε και έρπει. Δηλαδή, Τίποτε ασθενέστερο δεν τρέφει η γη από τον άνθρωπο απ’ όλα όσα αναπνέουν και έρπουν πάνω στη γη. [Ομήρου Οδύσσεια σ΄, 130-131]
• Όταν κάθεσαι με ένα ωραίο κορίτσι για δυο ώρες, σου φαίνεται σαν δυο λεπτά. Αν καθίσεις σε μια αναμμένη σόμπα για δυο λεπτά, σου φαίνεται σαν δυο ώρες. Αυτό είναι η σχετικότητα. [Αϊνστάιν]
• Μην κλαις επειδή τελείωσε. Χαμογέλα επειδή συνέβη. [Dr. Seuss, (Δρ. Σου), 1904 – 1991, Αμερικανός συγγραφέας]
• Αυτός που φοβάται ότι θα κατακτηθεί, είναι σίγουρος για την ήττα. [Ναπολέων Βοναπάρτης]
• Δεν μπορείς να σπάσεις αλυσίδες που δεν τις βλέπεις [Φράντς Κάφκα, 1883-1924, Τσέχος συγγραφέας]
• Η Σύνεση είναι μια πλούσια, άσχημη γεροντοκόρη που τη φλερτάρει η ανικανότητα. [Γουίλιαμ Μπλέικ, 1757-1827, Άγγλος ποιητής και ζωγράφος]
• Αλλά στην ιστορία, όπως και στη ζωή των ανθρώπων, καμία λύπη, ούτε μετάνοια δεν μπορεί να διορθώσει την απώλεια μιας μοιραίας στιγμής και χίλια χρόνια δεν εξαγοράζουν μιας ώρας απερισκεψία… [Στέφαν Τσβάιχ, 1881-1942, Αυστριακός διηγηματογράφος και θεατρικός συγγραφέας. Απογοητευμένος από την οικτρή εικόνα της κατεστραμμένης από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο Ευρώπης, αυτοκτόνησε μαζί με τη γυναίκα του τον Φεβρουάριο του 1942 στη Βραζιλία].
• Στην Ιερά Σύνοδο που ζήτησε ν’ απαγορευθεί το έργο του «Ο Τελευταίος Πειρασμός», δεδομένου ότι το έργο «είναι συντεταγμένο από τις εμπνεύσεις της θεωρίας του Φρόιντ και του ιστορικού υλισμού», ο Καζαντζάκης απαντά με χριστιανική συγγνώμη. «Με καταραστήκατε, άγιοι πατέρες, εγώ σας δίνω την ευχή μου. Εύχομαι η συνείδησή σας να είναι τόσο καθαρή όσο η δική μου και να είστε τόσο ηθικοί και τόσο θρησκευόμενοι όσο είμαι εγώ». [Γεώργιος Στεφανάκης: Αναφορά στον Καζαντζάκη, Εκδόσεις ΤΟ ΒΗΜΑ, 2017, σελ. 360]
• «Όποιος έχει τους ηλιθίους με το μέρος του, έχει και την πλειοψηφία, θα κυβερνήσει!» [Μαρκ Τουέυν, 1835-1910, Αμερικανός συγγραφέας]
• Η πλειοψηφία: επιχείρημα των ανοήτων και η δύναμη των αδυνάτων. [Έμερσον,1803-1884, Αμερικανός φιλόσοφος]
• «Εις εμοί, μύριοι, εάν άριστος η» Δηλαδή, «Για μένα ένας ισοδυναμεί με δέκα χιλιάδες, αν είναι άριστος» [Ηράκλειτος, 544-484 π.Χ, Απόσπ. 49]
• «Ο θαρραλέος άνθρωπος είναι από μόνος του πλειοψηφία» [Άντριου Τσάκσον,1767-1845, πρόεδρος των ΗΠΑ, 1829-1837]
• «Σε θέματα συνειδήσεως δεν έχει θέση ο νόμος της πλειοψηφίας» [Μαχάτμα Γκάντι, 1869-1948, Ινδός πολιτικός και στοχαστής, οπαδός της παθητικής αντίστασης και της μη χρήσης βίας]
• Η γραφειοκρατία είναι μια τεράστια δύναμη, την οποία θέτουν σε κίνηση οι πυγμαίοι». [Ο. Μπαλζάκ, 1799-1850, Γάλλος συγγραφέας]
• «Ένας πολιτικάντης σκέφτεται τις επόμενες εκλογές. Ένας πολιτικός τις επόμενες γενιές. [Arthur Clarke 1917-2008, Bρετανός συγγραφέας]
• «Ανέβηκα στους ώμους των πατέρων μου, για να δω μακρύτερα το μέλλον». Δημήτριος Λουκάτος, καθηγητής της Λαογραφίας]
• Ο Mirandola (1463-1494), ο φιλόσοφος της Aναγέννησης, βάζει στο στόμα του Θεού τα εξής λόγια προς τον Άνθρωπο: «Σε τοποθέτησα στο κέντρο του κόσμου, για να μπορείς ελεύθερα προς όλες τις πλευρές να κοιτάξεις και να κατοπτεύεις όπου σου αρέσει. Δεν σε έπλασα ούτε ουράνιον, ούτε γήινον, ούτε θνητόν, ούτε αθάνατον. Γιατί πρέπει με τη θέλησή σου και με την τιμή σου να γίνεις ο τεχνίτης και ο μορφωτής του εαυτού σου, και να μορφώσεις τον εαυτό σου από την ύλη που προτιμάς εσύ ο ίδιος. Έτσι έχεις το ελεύθερο να πέσεις ως την κατώτατη βαθμίδα του ζωικού κόσμου, όμως μπορείς να υψωθείς στις σφαίρες θεότητος». [[Γεώργιος Γεωργόπουλος: ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ, ΑΘΗΝΑ, 1991, σελ. 107]
• Αντιμετώπιση της πανανθρώπινης οίησης:

«Ο μόνος τρόπος να αντιμετωπίσουμε την πανανθρώπινη οίηση είναι να υπενθυμίσουμε στον εαυτό μας πως ο άνθρωπος είναι ένα σύντομο επεισόδιο στη ζωή ενός μικρού πλανήτη, που στριφογυρίζει σε μια μικρούλα γωνιά του σύμπαντος και πως, απ’ όσα ξέρουμε, άλλα μέρη του Σύμπαντος μπορεί να περιέχουν όντα τόσο ανώτερα από μας, όσο είμαστε και εμείς ανώτεροι από τις μέδουσες…» [Ράσσελ, 1872-1970, «ΜΕΤΑ ΤΗ ΓΝΩΣΗ», Αθήνα 1963, σελ. 141] Βραβείο Νόμπελ 1950]

23)  Το τραγούδι του Νεοέλληνα εκφράζει μια πίκρα παγκόσμια

«Όταν ο Νεοέλληνας αρχίσει να τραγουδάει, μία πίκρα παγκόσμια πετιέται μέσα από τα ανατολίτικα σωθικά του, σπάζει την κρούστα της ελληνικής λογικής και ανεβαίνει όλο μυστήριο και σκοτάδι η ανατολή» [Νίκος Καζαντζάκης: Ταξιδεύοντας, Μοριάς]

Παρατήρηση: Διαθέτω τραγούδια που πράγματι αποδεικνύουν την ανωτέρω ρήση του Καζαντζάκη, τραγουδισμένα από τους: α) Γιώργο Παπασιδέρη, β) Γεωργία Μητάκη, γ) Κώστα Ρούκουνα, δ) Σωτηρία Μπέλλου, ε) Χρήστο Σερέτη, στ) Νίκο Καρακώστα, ζ) Ρόζα Εσκενάζυ, η) Δημήτρη Ζάχο, θ) Χρόνη Αηδονίδη, ι) Βασίλη Σερμπέζη κ.α

24)  Η αξία της μουσικής

«Η μουσική ημερώνει, η μουσική εξευγενίζει τον άνθρωπο. Η μουσική τον πάει σε κόσμους αόρατους, μακρινούς. Η μουσική τον παιδεύει ίσως όχι όσον ο λόγος. Γιατί πάει βαθιά μες την ψυχή. Εισχωρήσει στο άδυτο της ψυχής και δεν μπορεί να μείνει ασυγκίνητη η ψυχή, όταν ακούει μεγαλειώδη ακούσματα μουσικής δημιουργίας». [Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος: Η παιδεία των Ελλήνων, σελ. 74]

25) Η ελληνική είναι η μόνη γλώσσα που όταν γράφεις «κῦµα», το  κῦµα
φαίνεται με τη μορφή της περισπωμένης. [Οδυσσέας Ελύτης]

26) Όταν οι μεγάλοι λαοί, όπως οι Κινέζοι, οι Άραβες, οι Ιάπωνες κρατούν τα ιερογλυφικά τους επί αιώνες, γιατί άραγε ο μέσος Έλλην να βαριέται να ζει και να μην κοπιάζει να βάλει περισπωμένη ή να διαβάζει; [Γιάννης Τσαρούχης]

27) Αυτό που περισσότερο μας συνδέει εμάς τους ανθρώπους είναι οι  διχόνοιες μας. [Ουναμούνο, 1864-1936, Ισπανός συγγραφέας και φιλόσοφος]

28) Η ζωή είναι αμφιβολία, και η πίστη χωρίς αμφιβολία είναι δίχως άλλο, θάνατος. [Ουναμούνο]

29) Είτε είμαστε άνθρωποι είτε είμαστε αστρική σκόνη, όλοι μαζί χορεύουμε στη μελωδία ενός αόρατου ερμηνευτή [Άλμπερτ Αϊνστάιν]

30) Την απραξία τη θεωρώ ένα είδος αυτοκτονίας [Λόρδος Τσέστερφηλν, 1694- 1773, Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας]

31) Η φύση μας είναι κίνηση. Απόλυτη ξεκούραση σημαίνει θάνατο.  [Πασκάλ, 1623-1662, Γάλλος στοχαστής]

32) Η μοναδική μάχη που είναι σίγουρα χαμένη είναι αυτή που δεν έδωσες ποτέ. Ο αναποφάσιστος, ο αναβλητικός, βρίσκει πάντα δικαιολογίες για τη μη ανάληψη δράσης: τα «ΟΧΙ» που συνθέτουν την ιστορία μας είναι βαθύτατα συναισθηματικά· τα «ΝΑΙ» των «ρεαλιστών» είναι η λογική των υποζυγίων. [ΓΕΣ/ Δ/νση Ιστορίας Στρατού: «100 χρόνια από τη διεξαγωγή των Βαλκανικών πολέμων», Αθήνα 2013, σελ. 257], [και στη σελ. 236: η δόξα ποτέ δεν κοιμήθηκε σε μαλακό κρεβάτι

33) Τον Πόλεμο για να χτυπήστε, Πολέμαρχοι,
στα ίδια κορμιά σας ακονίστε τα σπαθιά
[Κωστής Παλαμάς: Οι νύχτες του Φήμιου]

(πρβλ. si vis pacem, para bellum, Δηλαδή, αν θέλεις ειρήνη,
προετοίμαζε    πόλεμο)

34) Και βαθιούς τράφους γύρω γύρω σκάφτε
και πύργους πολεμόχαρους υψώστε
και βαρδιατόρους (=φύλακες) βάλτε να κρατάνε
μακριά – μακριά τον ψεύτη και τον πλάνο
της Ρωμιοσύνης [Κωστής Παλαμάς: {Τα Σκολειά χτίστε», 1910]

35) Δεν μας προσμένει η ιστορία στο βάθος,
αλλά προχωρεί μαζί μας. Με τα χέρια μας
κωπηλατεί το χρόνο. Είμαστε το ρεύμα
που κουβαλάει πάνω του το αύριο…
[Νικηφόρος Βρεττάκος: Η ιστορία]

36) Η ιστορία δίχως μύθο και δίχως θρύλο καταλήγει σε βαναυσότητα.
Ανιστόρητος πάλι θρύλος και μύθος είναι φαντασιοκόπημα.
[Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος: Φιλοσοφία του Πολιτισμού. Προβλήματα
του Νέου Ελληνισμού, Αθήναι 1979, σελ. 283]

37) Κάθε Έλληνας στον κόσμο τούτον, και ο πιο ταπεινός ακόμα κι αγράμματος, είναι, χωρίς να το ξέρει, μεγάλος άρχοντας· κι έχει μεγάλη ευθύνη. Κάθε Έλληνας που δεν παίρνει, ας είναι και μια φορά στη ζωή του, μια γενναία απόφαση, προδίνει τη ράτσα του. [Νίκος Καζαντζάκης: Ο Χριστός ξανασταυρώνεται, Εκδόσεις Ελένη Καζαντζάκη, ενάτη Έκδοση, Αθήνα 1969, σελ. 334]

38) Τί κλαίς; Δε θέλει δάκρυα του τάφου τούτου ο λίθος
για τη σκληρότατη πληγή που μ’ άνοιξε το στήθος·
βρύση τα μάτια σου ας γενούν, πονετικέ διαβάτη,
       να κλάψεις την Ελλάδα μου, πούναι πληγές γιομάτη.
[«Ο Κυβερνήτης από το Μνήμα», ποίημα του Γεράσιμου Μαρκορά]

39) Παράδειγμα συνέπειας δασκάλου (στην Κρήτη)

Έναν δάσκαλο τον λέγαν Παπαδάκη, πήγαιναν να τον εκτελέσουν οι Γερμανοί. Ένας μαθητής του του λέει: γιατί να σκοτωθεί; καλύτερο είναι να φύγει. Κι ο δάσκαλος του αποκρίθηκε: Όχι! Εγώ, αυτό που τόσα χρόνια σας δίδασκα, τώρα θα το εφαρμόσω: θα πεθάνω για την πατρίδα. [Νίκος Καζαντζάκης: Η Κρήτη (Ανέκδοτες σελίδες) Περιοδικό «ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ», τ. 779/ 25 Δεκ. 1959, σελ. 39]

40) «Το έθνος να λυπάστε αν φορεί ένδυμα που δεν το ύφανε. Ψωμί αν
τρώει αλλά όχι απ’ τη σοδειά του. Κρασί αν πίνει αλλά όχι από το
πατητήρι του.

Το έθνος να λυπάστε που δεν υψώνει τη φωνή παρά μονάχα στην     πομπή της κηδείας. Που δεν συμφιλιώνεται παρά μονάχα μες τα ερείπιά του. Που δεν επαναστατεί παρά μονάχα σαν βρεθεί ο λαιμός του ανάμεσα στο σπαθί και την πέτρα.

Το έθνος να λυπάστε που έχει αλεπού για πολιτικό, απατεώνα για φιλόσοφο, μπαλώματα και απομιμήσεις είναι η τέχνη του.

Το έθνος να λυπάστε που έχει σοφούς από χρόνια βουβαμένους».
[Χαλίλ Γκιμπράν Αμερικανός φιλόσοφος λιβανικής καταγωγής, 1883-1931· από το έργο του «Ο Κήπος του Προφήτη», 1923

41) «Κανένας άνθρωπος δεν είναι Νησί ολότελα ξέχωρο…
Κάθε άνθρωπος  είναι ένα κομμάτι της Ηπείρου, ένα κομμάτι της Στεριάς. Αν η θάλασσα πάρει ένα σβώλο χώμα, η Ευρώπη γίνεται πιο μικρή κι είναι σα να πήρε ένα ακρωτήρι ή έναν πύργο φίλων σου ή δικό σου: ο θάνατος ενός ανθρώπου λιγοστεύει εμένα, γιατί ανήκω στην Ανθρωπότητα κι έτσι ποτέ σου μη στέλνεις να ρωτήσεις για ποιον χτυπά η καμπάνα· χτυπά για σένα». (Τζών Ντάν, 1572-1631, Άγγλος ποιητής της Μεταφυσικής σχολής και ιεράρχης) [Αυτό το απόσπασμα του Νταν έχει ως προμετωπίδα ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ στο μυθιστόρημά του «Για ποιον χτυπά η καμπάνα».]

42) Αναφορικά με την Ελληνική Γλώσσα
Πρόκειται για δύο «διαμάντια».

α) Το πρώτο «κρύβεται» στον Νόμο 1491 που ψηφίστηκε το 1984 (Κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου). Αντιγράφω αυτολεξεί το άρθρο 5 παράγρ. 5: «Οι επιγραφές των εμπορικών επιχειρήσεων και καταστημάτων γράφονται στα ΕΛΛΗΝΙΚΑ (η υπογράμμιση δική μου). Επιτρέπεται επιπρόσθετη αναγραφή της επιγραφής ξενόγλωσσα». Στην πράξη όμως καταστρατηγήθηκε το πρώτο μέρος της παραγράφου (αναγραφή της επιγραφής στα Ελληνικά) και έχουμε την πλημμυρίδα ξενόγλωσσων επιγραφών ανά την Ελλάδα. Έτσι όμως πώς θα προστατευθεί η γλώσσα μας, αφού δεν εφαρμόζεται ο Νόμος;

β) Το δεύτερο είναι το Ιστορικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής της
Ακαδημίας Αθηνών

Πρόκειται πράγματι για λίαν αξιόλογο έργο. Μας αποκαρδιώνει όμως ο ρυθμός εργασίας των Αξιοτίμων Ακαδημαϊκών μας. Στο πρώτο άρθρο του Κανονισμού της Ακαδημίας αναφέρεται πως «είναι εθνική ανάγκη όπως η Ακαδημία μελετά και κανονίζει τα της εθνικής ημών γλώσσης». Ο πρώτος τόμος του Λεξικού κυκλοφόρησε το 1933. Έκτοτε παρήλθαν 90 χρόνια και ευρίσκεται ακόμη στο γράμμα «δ» (7^ος  τόμος). Στελέχη που ασχολούνται με το εν λόγω Λεξικό εκτιμούν ότι, εάν δεν αλλάξει η κατάσταση για την ολοκλήρωση του Λεξικού θα απαιτηθούν 375(!) χρόνια. Μόνος του ο καθηγητής Γεώργιος Μπαμπινιώτης έχει εκδώσει ένα σωρό Λεξικά της Γλώσσας μας. Το Ανώτατο Πνευματικό Ίδρυμα της χώρας μας, που είναι η Ακαδημία Αθηνών, κινείται με ρυθμό χελώνας, παρά και την είσοδο της Σύγχρονης Τεχνολογίας στη ζωή μας.

43) «Εάν μπορούσα να γράψω έστω και ένα ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ
ΤΡΑΓΟΥΔΙ, θα απέρριπτα ό, τι έχω γράψει μέχρι σήμερα» [Γκαίτε, 1749-1832, Γερμανός ποιητής και στοχαστής με παγκόσμια εμβέλεια]

                                                                              ΓΚΑΙΤΕ

44)  Η συμπόνια είναι η άλλη όψη του εγωισμού [Ιωάννης
Θεοδωρακόπουλος: Σύστημα Φιλοσοφικής Ηθικής, σελ. 182]

45) Ο ηρωισμός και το μαρτύριο δεν είναι προσφάγι της καθημέρας, είναι
άρτος αγιασμένος σπανίων εορτών της ανθρωπότητος. [Γ.Τερτσέτης:
Εξακολούθησις των Προλεγομένων εις τα Υπομνήματα των Θεοδώρου
Κολοκοτρώνη, σελ. 264]

46)  Ο A. Schaff διετύπωσε το ερώτημα: «Ψεύδονται οι ιστορικοί;»
Και απήντησε: «συμβαίνει κι αυτό, αν οδηγούνται από
εξωεπιστημονικούς σκοπούς και βλέπουν την ιστοριογραφία μόνο σαν
όργανο των σημερινών απαιτήσεων της πράξης».
        [Ι. Καραγιαννόπουλος: Εισαγωγή στην Επιστήμη της Ιστορίας,
Γ΄ Έκδοση, Εκδόσεις ΒΑΝΙΑΣ, Θεσ/νίκη 1989, σελ. 80]

47) «Τα ποτάμια και τα χρόνια δεν πάνε ανάδρομα (=προς τα πίσω)· λαϊκό
γνωμικό [Νέα Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (Χάρη Πάτση), τόμ. 5, σελ.347]

48)    Δεν φοβάμαι τον θάνατο! Ήμουν νεκρός για δισεκατομμύρια και
δισεκατομμύρια χρόνια πριν γεννηθώ και δεν υπέστην την παραμικρή
ενόχληση από αυτό. [Μαρκ Τουέυν, 1835-1910, Αμερικανός συγγραφέας]

49) ΟΝΕΙΡΟ είναι η ζωή

α) Η ζωή είναι όνειρο εν εγρηγόρσει [Νίτσε: Η θέληση της δυνάμεως,
Αθήναι 1961, σελ. 34]
 β)  «κόσμος κι όνειρο είναι ένα», αγαπημένος αμανές του Αγά
[Νικ. Καζαντζάκης: ο Χριστός ξανασταυρώνεται, σελ. 9]

γ)  Σαν τ’ όνειρο που είδα χθες κοντά να ξημερώσει,
έτσ’ είναι τούτος ο ντουνιάς, ο ψεύτικος ο κόσμος.
                                                                            (Δημοτικό)

50) «Και καλιφάδων νικητής και τσάρων κυνηγάρης,
πέρα στην Κόκκινη Μηλιά θα παίρνω την ανάσα»
[Κωστής Παλαμάς: «Η φλογέρα του βασιλιά» Λόγος ενδέκατος.]