Του Κων/νου Β. Παυλάκου,
π. Σχολικού Συμβούλου Φιλολόγων
Ποια τα βήματα των ανθρώπων μέσα στην ιστορία;
Ο πόλεμος είναι η μία από τις «σταθερές» της ιστορίας και ούτε ο πολιτισμός ,ούτε η δημοκρατία την έχει μειώσει. Στα τελευταία 3.421 έτη τεκμηριωμένης ιστορίας, μόνον 268 έτη υπήρξαν χωρίς πόλεμο . Έχομε αναγνωρίσει ότι ο πόλεμος είναι η μέχρι τώρα εσχάτη μορφή ανταγωνισμού και φυσικής επιλογής στο ανθρώπινο είδος. «Πόλεμος πάντων πατήρ» έλεγε ο Ηράκλειτος· ο πόλεμος, δηλαδή, ή ο ανταγωνισμός, είναι ο δημιουργός όλων των πραγμάτων, η κραταιά αρχή και πηγή ιδεών, εφευρέσεων, θεσμών και κρατών. Η ειρήνη είναι μια ασταθής ισορροπία, η οποία ημπορεί να διατηρηθεί μόνο με την αναγνώριση μιας υπεροχής ή με μια εξίσωση δυνάμεων. [πρβλ και Γουίλ Ντυράν 1885-1981, Αμερικανός συγγραφέας, ιστορικός και φιλόσοφος. «Τα συμπεράσματα της ιστορίας» Ελλην. Μετάφραση, Αθήναι 1968, σελ. 101. Ο ίδιος συνέγραψε και το ενδεκάτομο έργο του «Ιστορία του Πολιτισμού»]
Υπό το πρίσμα, λοιπόν, των παρατηρήσεων του Ντυράν δεν είναι να απορούμε που ο πόλεμος στην Ουκρανία καλά κρατεί εδώ και 15 μήνες έως σήμερα (24 Φεβρ.2022- 24 Μαΐου 2023) με δυνάμεις να «κονταροχτυπιούνται» από τη μια πλευρά η Ρωσία και από την άλλη η Δύση (Αμερική, ΝΑΤΟ, Ε.Ε) με άδηλο, προς το παρόν, το αποτέλεσμα.
Οράματα για παγκόσμια ειρήνη
Μολονότι οι άνθρωποι για το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα της ιστορίας τους έκαμαν τα βήματά τους μέσα σε πολεμικές συγκρούσεις δεν έλειψαν και οι πόθοι των ανθρώπων να οραματίζονται και μια παγκόσμια ειρήνη:
Παραδείγματα
1) Τότε οι λαοί θα κατακόψουν τα πλατιά και μεγάλα αμφίστομα σπαθιά τους και θα τα σφυρηλατήσουν σε αγροτικά αλέτρια· και τα πολεμικά τους δόρατα θα τα μετατρέψουν σε θεριστικά δρεπάνια. Και πλέον δεν θα σηκώσουν το ένα έθνος εναντίον του άλλου τα πολεμικά σπαθιά των και δεν θα μαθαίνουν πλέον τα έθνη πώς να πολεμούν το ένα κατά του άλλου. [Παλαιά Διαθήκη, Μιχαίας, κεφ. δ΄, 3]
2) Και θα βοσκήσει ο λύκος μαζί με το αρνί και η λεοπάρδαλη θα συναναπαύεται και θα συγκατοικεί με το ερίφιο και μοσχάρι και ταύρος και λιοντάρι θα βόσκουν μαζί, και μικρό παιδί θα τα οδηγεί. [Παλαιά Διαθήκη, Ησαΐας ια΄, 6]
Κι ακόμη: Τότε λύκοι και αρνιά θα βόσκουν μαζί και το λιοντάρι θα φάει άχυρα όπως το βόδι (παύοντας να είναι σαρκοβόρα και αποβάλλοντας την άγρια φύση τους)· το φίδι μη έχοντας πλέον δηλητήριο, θα τρώγει χώμα ως αποκλειστική τροφή του. Δεν θα αδικούν ούτε θα βλάπτουν. [Ησαίας, ξε΄,25]
Αυτά οραματίζονταν οι προφήτες για την παγκόσμια ειρήνη.
3) Υπήρξαν και φιλόσοφοι οραματιστές μιας παγκόσμιας ειρήνης, όπως ο Γερμανός φιλόσοφος Κάντ, 1724-1804.
Ο σκοπός της ανθρωπότητας και του ανθρωπισμού, λέει ο Κάντ, είναι να πραγματώνουν όλοι οι άνθρωποι από μέσα τους, δίχως εξωτερική πίεση, την αυτονομία τους, την ηθική τους ελευθερία. Η πολιτεία των ελευθέρων προσωπικοτήτων και των πράγματι ελευθέρων λαών είναι μια ιδανική πολιτεία, αυτή είναι το ιδανικό. Όμως αυτή δεν έχει τίποτε το κοινό με την σημερινή πολιτειακή οργάνωση.
Πώς όμως θα φθάσομε σ’ εκείνη την πολιτεία των ελευθέρων προσωπικοτήτων, όπου άτομα και λαοί θα είναι και θα αναπνέουν ελεύθεροι ο ένας δίπλα στον άλλον; πώς και ποια πρέπει να είναι η εξωτερική τάξη της ανθρωπότητας; Ο Κάντ λέγει ότι προϋπόθεση για την επιτυχία αυτού του σκοπού είναι η κοσμοπολιτική πολιτεία. Η κοσμοπολιτική πολιτεία, όπως την απαιτεί ο Κάντ, απαιτεί την ηθικοποίηση της πολιτειακής και πολιτικής ζωής. Η σημερινή πολιτειακή οργάνωση των λαών εξασφαλίζει κάποια δικαιοσύνη μόνον εντός της πολιτείας. Αντιθέτως, οι πολιτείες, τα κράτη, αναμεταξύ τους ευρίσκονται ακόμη στη φυσική κατάσταση, στην κατάσταση εκείνη, την οποίαν ο Άγγλος φιλόσοφος Hobbes (Xοπς, 1588 – 1679) εχαρακτήρισε ως αγώνα όλων εναντίον όλων.
Υπάρχει βεβαίως ένα διεθνές δίκαιο, αλλά αυτό μένει πάντοτε απραγματοποίητο, αποτελεί απλό ιδανικό ή το σέβονται μόνο ορισμένα έθνη. Συνήθως τα έθνη καταπατούν το διεθνές αυτό δίκαιο. Το κράτος που είναι πιο δυνατό συνηθίζει να καταπιέζει τα αδύνατα. Εφ’ όσον επικρατεί αυτή η κατάσταση, δεν μπορεί να αναπτυχθεί η ελεύθερη ζωή της προσωπικότητας. Ο Κάντ λέγει, ότι ο βαρβαρισμός του πολέμου αντίκειται στην ιδέα του ηθικού νόμου. Για να φθάσομε λοιπόν στην πολιτεία των ελευθέρων προσωπικοτήτων είναι απαραίτητο παντού και πάντοτε να αναγνωρίζομε τον άλλον λαό, το άλλο έθνος, ως προσωπικότητα. Σ’ αυτή την κατάσταση θα οδηγήσει το κοσμοπολιτικό σύνταγμα, που θα ενώσει τους λαούς σε μια κοινωνία και θα ιδρύσει ένα δικαστήριο των εθνών. Αυτό το δικαστήριο θα θεσπίζει το δίκαιο, θα δικάζει και θα τιμωρεί τους ενόχους.
[Ιωάννου Ν. Θεοδωρακόπουλου: Μαθήματα Φιλοσοφίας της Ιστορίας και του Πολιτισμού, Αθήναι 1963, σελ. 32-33]
Η Κοινωνία των Εθνών και εν συνεχεία ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) είναι πνευματικά παιδιά των οραμάτων του Κάντ, αλλά πόρρω απέχουν από την ουσία της Καντιανής συλλήψεως. [παράδειγμα: Πολλές οι αποφάσεις του ΟΗΕ να φύγουν τα ξένα στρατεύματα από την Κύπρο αλλά καμία δεν πραγματοποιήθηκε εδώ και 50 χρόνια τώρα].
Η αυθεντία της σκέψεως, που προαναφέραμε στην αρχή του άρθρου, δηλαδή ο Ντυράν ο οποίος «έφαγε με το κουτάλι» τον ανθρώπινο πολιτισμό (11 ογκώδεις τόμοι!), καταλήγει στο εξής: Τα κράτη θα συνασπίζονται σε συνεργασία επί βασικών ζητημάτων, μόνον οσάκις θα δέχονται από κοινού εξωτερική επίθεση. Ίσως τώρα κινούμαστε ακατασχέτως προς το ύψιστο εκείνο επίπεδο ανταγωνισμού: είναι δυνατόν να έλθομε σε επαφή προς φιλόδοξα πλάσματα άλλων πλανητών ή αστέρων· λίγο μετά απ’ αυτό, θα υπάρξει πόλεμος μεταξύ πλανητών. Τότε και μόνον τότε εμείς, σ’ αυτόν τον πλανήτη, θα ενωθούμε. [Τα συμπεράσματα της Ιστορίας, σελ. 108]. Δηλαδή, θα ενωθούμε όχι από αγάπη προς την παγκόσμια ειρήνη αλλά από φόβο μήπως υποταχθούμε σ’ αυτούς που γενικώς αποκαλούμε εξωγήινους. Επομένως, πάλι προβάλλει ενώπιόν μας το «Πόλεμος πάντων πατήρ» του Ηρακλείτου.
ΠΑΡΑΘΕΣΗ ΠΙΝΑΚΑ
Από το Αρχείο μου, παραθέτω έναν πίνακα της Παγκοσμίου Συνομοσπονδίας Οργανώσεων Εκπαιδευτικών στον οποίον εμφαίνεται, σε τι έργα ειρήνης αντιστοιχούν κάποιοι εξοπλισμοί (τιμές του 1978).
Ο καθένας μας μπορεί να προεκτείνει τη σκέψη του και να φαντασθεί πόσο κοστίζει και σε ποια ειρηνικά έργα αντιστοιχούν οι δαπάνες τους από:
- 1 σύγχρονο αεροπλανοφόρο
- Μια σύγχρονη φρεγάτα
- 1 Ραφάλ
- Από…
- Από…
ΤΕΛΟΣ
