ΠΟΛΕΜΟΣ και ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ (άρθρο)

Του Κων/νου Β. Παυλάκου,
π. Σχολικού Συμβούλου Φιλολόγων

• «Τον Πόλεμο για να χτυπήστε, Πολέμαρχοι,

στα ίδια κορμιά σας ακονίστε τα σπαθιά»

[Κ. Παλαμά: Οι νύχτες του φήμιου]

Πρβλ. και «sivispacem, parabellum» Δηλαδή, αν θέλεις ειρήνη, ετοίμαζε πόλεμο.

• «Δε φτάνει να λάμπ’ η αλήθεια· πρέπει και να σφάζει»

[Κ. Παλαμά: Σατιρικά Γυμνάσματα]

• Η Ελλάδα πέτυχε με τους Βαλκανικούς πολέμους (1912-1913) τον θεμελιώδη στόχο της επέκτασης.

[Εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 28-11-2021, ΒΙΒΛΙΑ, σελ. 7]

• «σα φάγαμε καλά/πέσαμε εδώ στα χαμηλά/ανίδεοι και χορτάτοι»

[Γιώργου Σεφέρη: Οι σύντροφοι στον Άδη]

• «Ο λαός μέσα στον πλούτο και την καλοπέρασηξέχασε να πολεμά»

[Ν. Καζαντζάκη: Στα παλάτια της Κνωσσού]

• Το δεύτερο σημείο. Συνομιλία Καζαντζάκη με έναν γέροντα σύντροφό του.

Ο γέρο-σύντροφός μου στράφηκε και μου είπε:

-Κι αν μας έλαχε πολεμικός ο κλήρος, ας μεταφέρουμε στο πνευματικό επίπεδο τον αγώνα. Ας πάψει η βάρβαρη φρίκη, το αλληλοφάγωμα των ανθρώπων, η χτηνωδία του πολέμου. Εγώ έζησα χρόνια στα χαρακώματα, και τα μάτια μου ακόμα, τα χέρια μου, τα ονείρατά μου είναι γεμάτα αίματα. Γιατί να ξαναπέφτουμε στο χτήνος; Δεν υπάρχει άλλος τρόπος να προχωρούμε;

-Και η απάντηση του Καζαντζάκη:

Όλοι οι χορτοφάγοι, όλοι οι ειρηνόφιλοι, ανθρωπόσοφοι, θεόσοφοι, αισθηματίες, σηκώνουν τα χέρια και φωνάζουν: Ειρήνη! Ειρήνη! Μα η ζωή ακολουθεί δικούς της νόμους, σκοτεινούς, που φαντάζουν κατώτεροι από την αρετή του ανθρώπου. Τραγικός είναι ο πόλεμος, τραγική είναι η ζωή, ο έρωτας, η ψυχή του ανθρώπου. Ζούμε μέσα στην αγωνία, την αμαρτία, την αβεβαιότητα. Μαχόμαστε ν’ αρπάξουμε ό,τι μπορούμε από τα αιματερά αυτά στοιχεία και να τα κάνουμε πνέμα.

Βλέπουμε λίγο διάστημα. Τα μάτια μας δεν μπορούν ν’ αγκαλιάσουν πολλούς λαούς μαζί, πολλούς αιώνες μαζί. Γι’ αυτό βλέπουμε πάντα ασυναρτησία, χαμένες προσπάθειες, άγονους πολέμους. Μα αν σηκωθείτε απάνω από την εποχή σας, από τη ράτσα σας, από τις συνήθειές σας, ο πόλεμος θα σας φανεί ο δρόμος ο πιο τραγικός μα κι ο πιο σύντομος που πορεύεται το πνέμα.

Ο πόλεμος γεννάει φρικώδεις αγωνίες, ενθουσιασμούς, συνδυασμούς απροσδόκητους. Σκεφτείτε τίσυμπύκνωση δυνάμεων σε μια ράτσα τη στιγμή που μαζώνεται να ορμήσει! Σκεφτείτε, τη στιγμή που ορμάει, τί τεράστια επιστράτευση, πειθαρχία και ξέσπασμα! Πώς γίνεται στα φυτά και στα ζώα; Ταμιεύουν, αρπάζουν όλο το χρόνο δύναμη από το νερό, από τον αγέρα, από το χώμα, από τον ήλιο. Τα ζώα τρων τα φυτά ή τα άλλα ζώα, μαζεύουν, θησαυρίζουν δύναμη. Και νά, η κρίσιμη ώρα φτάνει του έρωτα. Το ζώο ξοδεύει μονομιάς, στην ερωτική ανήλεη στιγμή όλη του τη θησαυρισμένη δύναμη για το γένος.

Ο πόλεμος είναι μια τεράστια ερωτική στιγμή. Δε σμίγουν πια εδώ δυο άτομα για να γεννήσουν ένα παιδί. Σμίγουν δυο μεγάλοι στρατοί. Ο ένας σφηνώνεται στον άλλο μέσα στα αίματα και στις κραυγές. Πάντα ο ένας είναι ο άντρας που κρατάει το νέο σπέρμα∙ ο άλλος είναι η γυναίκα που δέχεται κλαίγοντας, υποταγμένη, και θρέφει με το αίμα της το σπέρμα του νικητή.

Ο πόλεμος είναι ο νόμιμος άρχοντας του καιρού μας. Ας εκτελέσουμε με γενναιότητα τη θητεία μας. [Ν. Καζαντζάκη: Ταξιδεύοντας, ο Μοριάς, σελ. 273-274].

Και η συνομιλία των δυο προσώπων (συγγραφέα και του γερο – συντρόφου του) διεξαγόταν ατενίζοντας το όρος Ταΰγετο. Και καταλήγει ο συγγραφέας: «Κοιτάχτε τον Ταύγετο. Αυτό είναι σήμερα το όρος Σινά μας. Στα στήθια του είναι γραμμένος ο σκληρός σημερινός Δεκάλογος: Χτύπα, μη λυπάσαι τη ζωή σου, μη λυπάσαι τη ζωή του εχθρού σου, δε γεννήθηκες να χαίρεσαι και ν’ αγαπάς, γεννήθηκες για τ’ άρματα, Ένας είναι ο Θεός σου: Εγώ, ο Πόλεμος». [Ταξιδεύοντας, ο Μοριάς, σελ.271].

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΠΡΟΕΚΤΕΘΕΙ – ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ

Η διεισδυτικότητα στο βάθος των πραγμάτων (εν προκειμένω του   πολέμου) επιβεβαίωσε το πόσο δίκαιο είχε ο Καζαντζάκης, διότι αυτά τα έγραφε προτού ξεσπάσει ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος. Οι  διαπιστώσεις του τον απέδειξαν προφητικό. Ο Καζαντζάκης και στρατεύτηκε ως εθελοντής στον Α΄ Βαλκανικό πόλεμο το 1912 και τιμήθηκε με το Βραβείο Ειρήνης από τους Ευρωπαίους το 1956.  [Βλέπε τις σχετικές φωτογραφίες.] Κι ενώ η ανθρωπότητα από τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου (1945) είχε «θωρακισθεί» με Οργανισμό Ηνωμ. Εθνών (ΟΗΕ), με Συμβούλιο Ασφαλείας, με Διεθνή Δικαστήρια, με Διεθνές Δίκαιο, με φιλειρηνικά κηρύγματα και κινήματα με, με…, ξημερώσαμε ένα πρωί (24 Φεβρ. 2022) ύστερα από 77 χρόνια, με πόλεμο που τείνει να λάβει ευρείας κλίμακας διαστάσεις, με απρόβλεπτες συνέπειες [Αφήνουμε τους περιορισμένου χαρακτήρα άλλους πολέμους που ουδέποτε έλειψαν στο διάστημα αυτό και οι οποίοι είναι αρκετοί].

Την ίδια εκτίμηση περί πολέμου έκανε και ο νεαρός τότε (1913) αξιωματικόςΝτε Γκωλ: «Ο πόλεμος αναπτύσσει στην καρδιά του ανθρώπου πολλά από τα καλά που υπάρχουν εκεί μέσα. Η ειρήνη αφήνει ν’ αναπτυχθεί ό,τι κακό υπάρχει». [Jean – MichelGaillardκαι Ant. Rowley:ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ, Εκδόσεις Ι. ΣΙΔΕΡΗΣ, Α΄ Έκδοση 2003, σελ. 352]

Ο ίδιος ο πρωθυπουργός της Ελλάδος Κυριάκος Μητσοτάκης διαπιστώνει μετ’ επιτάσεως ότι: «Ο Πούτιν (με τον πόλεμο κατά της Ουκρανίας) ενίσχυσε το ΝΑΤΟ και «ξύπνησε» την Ευρωπαϊκή Ένωση από τον γεωπολιτικό της λήθαργο».(!!!) [Εφημ. «Πρωινός Λόγος, 13-3-2022, σελ. 25] Φαίνεται, λοιπόν, και εδώ η θετική πλευρά του πολέμου.

Και ας μη βιαστούν κάποιοι να χαρακτηρίσουν τον Καζαντζάκη ως «φιλοπόλεμο», ενώ με ρεαλισμό αναλύει το φαινόμενο του πολέμου. Όχι μέσα σε κάποιο εγχειρίδιο περί πολέμου, αλλά μέσα στην Αγία Γραφή συναντούμε τα εξής:

α) Μιλάει ο Θεός: «απαλείψω (=θα ξεπαστρέψω ολοσχερώς) τον άνθρωπον, ον εποίησα, από προσώπου της γής, από ανθρώπου έως κτήνους κα από ερπετών έως πετεινών του ουρανού, ότι μεταμελήθην (=διότι μετάνοιωσα) ότι εποίησα αυτούς» (Γένεσις στ΄, 7). Έχουμε δηλαδή πλήρη οικολογική καταστροφή που προέρχεται από τον ίδιο το Θεό. Και διερωτάται κανείς: Τί θα γίνει αν ο άνθρωπος είτε ηθελημένα, είτε τυχαία, δηλαδή από κάποιο ατύχημα αφήσει την πυρηνική ενέργεια στη φύση; Οι συνέπειες θα είναι απολύτως καταστρεπτικές και ίσως και ανεπανόρθωτες.

β) Λόγια του Χριστού: « Μη νομίσητε ότι ήλθονβαλείνειρήνην επί την γην· ουκ ήλθονβαλείνειρήνην, αλλά μάχαιραν» (Ματθ. ι, 34)

γ) Χριστός: «πυρήλθονβαλείν επί την γην» (Λουκ. ιβ΄, 49)

δ) Χριστός προς τους μαθητές του (και προς όλους μας) : και ο μη έχων πωλήσει το ιμάτιον (=ρούχο) αυτού και αγοράσει μάχαιραν» (Λουκ. κβ΄, 36). Μεταφερόμενος ο λόγος αυτός του Χριστού στη γλώσσα της πολιτικοστρατιωτικής ορολογίας σήμερα τί μας λέγει; «Εξοπλισθήτε». Είναι αδήριτη ανάγκη δεν είναι πολυτέλεια ή άσκοπη δαπάνη η προμήθεια Rafalκαι φρεγατών, όπως δεν ήταν «πεταμένα λεφτά» τα έξοδα για την αγορά του θωρηκτού «Αβέρωφ» το 1910, το οποίο θριάμβευσε κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-13, με αποτέλεσμα να απελευθερωθεί η μισή Ελλάδα (Μακεδονία, Ήπειρος, Νησιά Βορείου και Ανατολικού Αιγαίου, Κρήτη).

Αυτά, (α-δ) λοιπόν, εκπορεύονται από τον Θεό και τον Χριστό και οι άνθρωποι συνδράμουν στην υλοποίησή τους. «Θεού γαρ εσμένσυνεργοί» [Α΄Κορινθ. γ΄,9]

ΚΑΙ ΔΥΟ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Α) Παρατήρηση: Η Ελλάδα, μόλις χθες, δηλαδή στο πρώτο μισό του 20^ού  αιώνα (1900-1950) πολεμούσε επί 20 χρόνια.

1) 10 χρόνια (1912-1922) με α) Α΄ και Β΄ Βαλκανικό πόλεμο 1912-13, β) με Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918) και γ) με Μικρασιατική Εκστρατεία (1919-1922)

2) 10 χρόνια (1940-1949) α) εναντίον των Ιταλών, β) εναντίον των Γερμανών και γ) εναντίον των κομμουνιστών (1946-1949). Είναι η δεκαετία των Τριών ΟΧΙ.

Β) Παρατήρηση:Το 1997 είδε το φως της δημοσιότητας το πολύκροτο συλλογικό έργο περίπου 1000 σελίδων «Η μαύρη Βίβλος του Κομμουνισμού», γραμμένο από κορυφαίους Γάλλους ακαδημαϊκούς. Συγκρατούμε δύο αριθμούς: 25 εκατομμύρια τα θύματα του ναζισμού (παγκοσμίως), 100 εκατομμύρια τα θύματα του κομμουνισμού (παγκοσμίως), δηλαδή τετραπλάσια.

Ερώτηση μέσα από προβληματισμό: Οι υπεύθυνοι για τα θύματα του ναζισμού επέρασαν και δικάστηκαν από Διεθνές Δικαστήριο (Δίκη Νυρεμβέργης). Οι υπεύθυνοι για τα θύματα του κομμουνισμού από ποιο Διεθνές Δικαστήριο επέρασαν; Και ποια ποινή τους επεβλήθη;

Από την τελετή στη Βιέννη απονομής στον Ν. Καζαντζάκη του Βραβείου της Ειρήνης. 28.6.1956

ΜΙΑ ΣΥΝΕΙΡΜΙΚΗ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΗ

Από τον διεξαγόμενο πόλεμο στην Ουκρανία πολλά έχουν προκαλέσει κατάπληξη στην διεθνή κοινή γνώμη: θάνατοι νέων παλληκαριών ένθεν και ένθεν, θάνατοι του άμαχου πληθυσμού από βομβαρδισμούς, το δράμα των προσφύγων, η αποφασιστικότητα του Ουκρανικού λαού να αμυνθεί και να μη παραδοθεί, η προσέλευση εθελοντών με ποικίλα ελατήρια για να βοηθήσουν είτε τη μια πλευρά (ουκρανική) είτε την άλλη (ρωσική) και άλλα πολλά. Αξίζει να θυμηθούμε την αγνή πατριωτική προθυμία 35.000 φαντάρων ελληνικής καταγωγής από την Γεωργία να βοηθήσουν, ως εθελοντές την Κύπρο! «…Τότε (1964) ο Χρουστσόφ (αρχηγός της Σοβιετικής Ένωσης) μίλησε και είπε στους φαντάρους : «όποιοι θέλετε, που είστε Έλληνες, να πάτε να βοηθήσετε την Κύπρο, ελάτε».

Μαζεύτηκαν τότε 35.000 φαντάροι. Πήγανε ως το Σουμέρι και από κει έδωσε διαταγή ο Μακάριος και είπε πως δεν θέλει βοήθεια και έτσι γυρίσανε πίσω. Με τέτοια δίψα που πήγανε, είπανε «εμείς θα τους τρώγαμε όλους»…

[Πηγή: Δημήτρης Ν. Αλεξάνδρου: «Θεόδωρος Γιουρτσίχιν – Γραμματικόπουλος, ο Έλληνας κοσμοναύτης και το Σύμπαν», Εκδόσεις Ερωδιός, 2003, σελ.51]

Δέκα χρόνια αργότερα (1974) έγινε η εισβολή των Τούρκων στην πολύπαθη Κύπρο μας με τις γνωστές συνέπειες έως σήμερα. Δηλαδή, 200 χιλιάδες πρόσφυγες Κύπριοι, κατοχή του 40% του νησιού από τους Τούρκους επί 48 ήδη χρόνια, παρά τις ένα σωρό αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ να φύγουν τα ξένα στρατεύματα. Και η Ευρώπη να «σφυρίζει αδιάφορα» παρά το γεγονός ότι Ευρωπαϊκό έδαφος (η Κύπρος από το 2004 είναι επίσημο μέλος της Ε.Ε) τελεί υπό ξενική (τουρκική) κατοχή!

ΤΕΛΟΣ