Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com
Έχω καταπιαστεί αρκετές φορές με το θέμα, αλλά δεν εμπεδώνεται εύκολα. Γι΄ αυτό επανέρχομαι. Η πορεία μας είναι μονόδρομος: Από την αποφυγή του πόνου στην επιδίωξη της ηδονής. Ακόμη κι όταν συγχέονται τα δύο, ενεργούμε, ώστε να υποφέρουμε λιγότερο και να χαιρόμαστε περισσότερο, έστω και αν αυτό σημαίνει την αυτοθυσία. Η αποφυγή του πόνου συνδέεται περισσότερο (αλλά όχι αποκλειστικά) με την επιβίωση, το λεγόμενο ένστικτο αυτοσυντήρησης, ενώ η επιδίωξη της ηδονής με το ένστικτο της αναπαραγωγής. Δεν αποκλείεται να έρχονται σε σύγκρουση οι δύο αυτές ενέργειες, εγωισμός με αλτρουϊσμό. Η μάνα γάτα θα παλέψει με κίνδυνο της ζωής της (εγωιστική αυτοπροστασία) για να προστατέψει τα γατάκια της (αλτρουϊσμός) από μια απειλή. Η αποφυγή του πόνου είναι άρνηση. Η επιδίωξη της ηδονής είναι θέση.
Η δημιουργία και διατήρηση της ανθρώπινης κοινωνίας στηρίχτηκε περισσότερο στην άρνηση, παρά στη θέση, από την εποχή του Αδάμ, του γενάρχη του κοινωνικού ανθρώπου. ΜΗ φάτε από τον απαγορευμένο καρπό. Και τη συνέπειά της: ΜΗΝ αφήνετε σε κοινή θέα τα γεννητικά σας όργανα, καλύψτε τα με φύλλα συκιάς. Με αυτές τις δύο αρνήσεις, μια διατροφική, που εξασφάλιζε την ταλάντωση μεταξύ νηστείας και θυσίας και μια γενετήσια, την απαγόρευση του ελεύθερου έρωτα που εξασφάλιζε τη διαδοχή στην αποκτημένη περιουσία, το αυτοπολλαπλασιαζόμενο κεφάλαιο, εξελίχθηκε η κοινωνία. Και μαζί με αυτήν ήλθε η δυστυχία στον άνθρωπο, καθώς και η ορατή πια απειλή για αυτοκαταστροφή της. Με την πρόοδο που συντελέσθηκε, διασπάσαμε το άτομο και φέραμε τη δυνατότητα στιγμιαίου περίπου αφανισμού του πλανήτη. Με την αύξηση της παραγωγικότητας μειώσαμε τον κίνδυνο του λιμού, αυξήσαμε τον πληθυσμό της γης και τώρα κινδυνεύομε όλοι από τα απόβλητά του που δηλητηριάζουν τα πάντα· παράγονται τόσο γρήγορα, που δεν επιτρέπουν στη Μάνα Γη να τα ανακυκλώνει. Η τρομοκρατία που μας κινητοποιεί περισσότερο από κάθε άλλο κίνδυνο, λόγω της οξύτητας και της γειτνίασής της, είναι ο μικρότερος από όλους τους κινδύνους. Αντίθετα, η ίδια η τεχνολογία, η πιο ύπουλη από τις απειλές, μας φοβίζει λιγότερο. Κι όμως είναι ο βραδύς, αλλά ολοένα επιταχυνόμενος κίνδυνος για την ανθρωπότητα. Παιδί του Ανθρώπου, τείνει να τον κατακτήσει, να δεσπόζει πάνω του, όπως ο Άνθρωπος, παιδί της Φύσης έχει κατακτήσει τη μάνα και (νομίζει πως) δεσπόζει πάνω της.
Υπάρχουν κινήματα αντίθετα στην παραπάνω πορεία. Ο J. J. Rousseau υποστήριζε την επιστροφή στη φύση, όταν έβλεπε, σωστά, την κοινωνική αδικία. “Ο άνθρωπος γεννήθηκε λέφτερος και παντού είναι σιδεροδέσμιος. Η κοινωνία είναι άδικη, διότι δίνει περισσότερα δικαιώματα στους προνομιούχους”. Στη σύγχρονη εποχή, σε πιο επιστημονική βάση, η Οικολογία αντιτίθεται στην καταστροφική “πρόοδο”. Δυστυχώς, αυτά τα υγιή κινήματα έχουν αποδειχθεί ουτοπικά, διότι στηρίζονται στην άρνηση. Για την ευδαιμονία ενός ζευγαριού δεν αρκεί να μη δέρνω και πονάω τη γυναίκα μου, αλλά πρέπει και να της χαρίζω χαρά και ηδονή. Έστω ένα απλό χάδι, έναν τρυφερό λόγο.
Μέχρι σήμερα, η κοινωνία στηρίχθηκε σε δύο ειδών απαγορεύσεις, διατροφική και γενετήσια, κανόνες που απαγορεύουν την κατανάλωση σε κάποια φάση (οικονομικά, φάση λιτότητας) για να εναλλάσσεται με μια φάση θυσίας (κατανάλωσης) και τον ελεύθερο έρωτα, όπως με απαγόρευση της αιμομιξίας, της πολυγαμίας των γυναικών, τη δεσποτεία για χιλιάδες χρόνια του άνδρα πάνω στη γυναίκα κλπ. Όλα αυτά με ένα ποινικό σύστημα που επιβάλλει κυρώσεις στους παραβάτες. Η κοινωνία δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς τις απαγορεύσεις που αποτελούν άρνηση. Ωστόσο, αν επιδίωξή της είναι, όπως προσωπικά εγώ και οι περισσότεροι πρόγονοί μου (Αριστοτέλης, Επίκουρος κλπ) πιστεύομε, η ευδαιμονία του ανθρώπου, οφείλει να συνοδεύεται από θετικές κοινωνικές πράξεις. Έτσι:
Δεν αρκεί η επιβολή ποινών στα δικαστήρια για αντικοινωνικές πράξεις, χρειάζεται και απονομή τιμής σε “τιμητήρια” για προκοινωνικές ενέργειες. Δεν αρκεί η απαγόρευση της καύσης του πετρελαίου. Χρειάζεται και όδωση (ενίσχυση) τρόπων χρησιμοποίησης ενέργειας για την κάλυψη των αναγκών μας από μη αναλώσιμες πηγές, ήλιο, ανέμους, κύματα κλπ. Δεν αρκεί να σβήνουμε τις πυρκαγιές στα δάση. Πρέπει και να τα προφυλάσσουμε και προάγουμε. Να αναδασώνουμε ερημωμένες παλιά δασώδεις περιοχές, να τις προστατεύουμε από ανθρωπογενείς ενέργειες, που τις μετατρέπουν σε τσιμέντο ή βοσκοτόπους. Δεν αρκεί να εμποδίζουμε την καταστροφική ενέργεια πάνω τους, αλλά χρειάζεται καθαρισμός τους, και ανθρωπογενής προστασία τους από ιδιωτικές ζημίες, αλλά και από κλιματικές ή άλλες καταστροφικές επιδράσεις. Να οικοδομούμε ξύλινους ή λίθινους (“ξερολιθιά”) αναβαθμούς για να επιβραδύνουμε τους χειμάρρους στους κατακλυσμούς και να διευκολύνουμε την απορρόφησή των υδάτων· να παρακολουθούμε τη χλωρίδα και πανίδα διευκολύνοντας την ισορροπία της έναντι ποικίλων κινδύνων, όπως η αναβροχιά για μακρά διαστήματα, ή υπερανάπτυξη κάποιων ειδών που καταστρέφουν άλλα (π.χ. ο υπερπληθυσμός ελάφων τρώνε το δάσος – αρνητική δράση, ενώ η παράλληλη ανάπτυξη λύκων – θετική δράση – το προστατεύει από αυτόν και άλλους ανάλογους κινδύνους). Όχι στην ανάπτυξη φωτοβολταϊκών σε περιοχές δασώδεις, καλλιεργήσιμες ή βοσκότοπους, αλλά ναι στην ανάπτυξή τους στις στέγες των σπιτιών και άλλες ανθρωπογενείς επιφάνειες. Όχι στην ανάπτυξη ανεμογεννητριών σε δάση ή άλλες περιοχές που προάγουν τη βιοποικιλία, αλλά ναι σε ερημιές και ξερότοπους και μάλιστα σε μορφή που λιγότερο διαταράσσει την ιπτάμενη ζωή, όπως με κατακόρυφο, αντί του οριζόντιου, άξονα και μέσα σε κλωβό. Όχι σε κυματογεννήτριες στις πανέμορφες, καλλιεργήσιμες, υδατοκαλλιεργήσιμες, τουριστικά ελκυστικές, νότιες ακτές, αλλά ναι στις βορεινές άγονες απόκρημνες ακτές. Οι κυματογεννήτριες μπορούν να δημιουργούν υδαταποθήκες που η υδατόπτωση από αυτές καλύπτει τις ενεργειακές ανάγκες στις νυχτερινές νηνεμίες, όταν θα ησυχάζουν οι ανεμογεννήτριες και τα φωτοβολταϊκά. Όχι στον υπερπληθυσμό, αλλά ναι στην ανακατανομή του, καθιστώντας βιώσιμες άξενες περιοχές, Σαχάρα, Σιβηρία, Πόλους κλπ. Όχι στους πολέμους και τις πανδημίες που σκοτώνουν μαζικά ανθρώπους, αλλά ναι στον έλεγχο των γεννήσεων. Αυτός μπορεί να αυτορρυθμίζεται: η ευημερία μειώνει τις γεννήσεις. Εξάλλου πρέπει να παραδεχθούμε ότι η ιδανική δημογραφία δεν απαιτεί πια υπεροχή των νέων που εργάζονται και υπερασπίζονται τους θησαυρούς μας. Ήδη η τεχνολογία (τα θετικά της) επιτρέπει να εργαζόμαστε πολύ λιγότερο από παλιά και οι πόλεμοι, αν δεν μπορούν να αποφευχθούν, αντιμετωπίζονται πατώντας κουμπιά, όχι με νεανικούς ηρωισμούς. Λιγότερες ώρες εργασίας, όχι απολύοντας εργαζομένους, αλλά αυξάνοντας τον ελεύθερο χρόνο όλων, απαιτώντας λιγότερη εργασία όλων, με τις ίδιες αποδοχές, αφού η παραγωγή μένει υψηλή. Όταν είναι αδύνατος ο ταυτόχρονος συνδυασμός θετικών με αρνητικές ενέργειες, υπάρχει η ταλάντωση από τη μία στην άλλη, έτσι που διαχρονικά διατηρείται η ισορροπία.
