Ο ιατρός Θεόδωρος Γκαλέας πολλές φορές με τις παρεμβάσεις του μέσα από ομιλίες διαφωτίζει πτυχές της καθημερινότητας που κρύβουν πολλές αλήθειες για έναν καλύτερο κόσμο. Αυτό έγινε και την περασμένη Δευτέρα, ήταν ο ομιλητής σε εκδήλωση που οργάνωσαν από κοινού Ο «Ελεήμων ο Σαμαρείτης» και η «Χριστιανική Ένωση Επιστημόνων Ν. Τρικάλων» στην αίθουσα του Ελεήμονος Σαμαρείτη.
Ο Δρ. Θεόδωρος Κ. Γκαλέας ανέλυσε το θέμα «Οικολογία και Άνθρωπος. Οι περιβαλλοντικές καταστροφές, τι λένε οι Άγιο Πατέρες της Εκκλησία μας». Αναλυτικά τα όσα είπε ο γιατρός:
Ως περιβάλλον ορίζεται το σύνολο των φυσικών, χημικών και βιοτικών παραγόντων που επιδρούν σε έναν οργανισμό ή σε μια βιοκοινότητα και τελικά καθορίζουν τη μορφή και την επιβίωσή τους. Η περιβαλλοντολογία μελετά το περιβάλλον και τις σχέσεις του ανθρώπου με αυτό η δε οικολογία μελετά τις σχέσεις των οργανισμών με το περιβάλλον τους. Οι σπουδαιότεροι οικολογικοί παράγοντες είναι το κλίμα, το έδαφος και τα βιοτικά συστήματα.
Τα περιβαλλοντικά προβλήματα αποτελούν σήμερα μέγιστο πρόβλημα. Η ανάπτυξη των βιομηχανικών κοινωνιών έγινε δυστυχώς σε βάρος του περιβάλλοντος. Καθώς ο κόσμος γίνεται όλο και πιο καταναλωτικός, γίνεται όλο και πιο πυκνοκατοικημένος.
Τι συμβαίνει; Το Φαινόμενο του Θερμοκηπίου, η Ατμοσφαιρική Ρύπανση, η Καταστροφή του Όζοντος, η Καταστροφή της Άγριας και ήμερης Φύσης και η Μόλυνση των Υπογείων Υδάτων επιβαρύνουν το περιβάλλον.
Το Φαινόμενο του Θερμοκηπίου Σε κανονικές συνθήκες η ατμόσφαιρα της γης λειτουργεί σαν θερμοκήπιο που συγκρατεί θερμότητα από τον ήλιο για να μπορούν να αναπτυχθούν τα φυτά και τα ζώα. Αυτό το σύστημα κλιματισμού βασίζεται στην παρουσία ορισμένων αερίων της ατμόσφαιρας ιδιαίτερα CO2 (διοξείδιο του άνθρακα) που παγιδεύουν την ηλιακή ακτινοβολία η οποία αλλιώς θα διέφευγε στο διάστημα. Με την κατανάλωση ορυκτών υψηλής περιεκτικότητας σε άνθρακα το CO2 έχει εκτιναχθεί σε πρωτοφανή επίπεδα με αποτέλεσμα η θερμοκρασία της Γης να αυξάνεται.
Η Ατμοσφαιρική Ρύπανση λόγω καυσαερίων των εργοστασίων, των διυλιστηρίων και των αυτοκινήτων επιδρά σε όργανα και συστήματα του ανθρώπου και δημιουργεί παθήσεις.
Η Όξινη Βροχή προκαλεί ρύπανση της ατμόσφαιρας κυρίως με θειικό και νιτρικό οξύ τα οποία φθάνουν στο έδαφος σε υγρή μορφή με τη βροχή, το χιόνι, την ομίχλη, το χαλάζι κ.ά. Οι συνέπειες είναι καταστροφικές για τη χλωρίδα και την πανίδα.
Η Τρύπα του Όζοντος προέκυψε από τη χρήση χλωροφθορανθράκων στα σπρέι, στα κλιματιστικά, στα ψυγεία, σε αφρώδη μονωτικά υλικά και στον εξοπλισμό πυρόσβεσης.
Η Καταστροφή της Φύσης με τα φυτοφάρμακα και τα απόβλητα από τις ανθρώπινες δραστηριότητες που προκαλούν και τη Μόλυνση των Υπογείων Υδάτων ολοκληρώνουν την υποβάθμιση του περιβάλλοντος.
Έτσι, 13 εκατομμύρια θάνατοι καταγράφονται σε όλο τον κόσμο, στην πλειονότητά τους όμως στις χώρες του νότου από λοιμώξεις και δηλητηριάσεις. Τα νοσήματα του περιβάλλοντος είναι καρδιολογικά, Αγγειακά Εγκεφαλικά Επεισόδια, νοσήματα των Πνευμόνων, νοσήματα του Αίματος, Νεοπλασματικά νοσήματα στα οποία περιλαμβάνεται και ο καρκίνος του δέρματος από την Υπεριώδη ακτινοβολία, και τα Λοιμώδη νοσήματα. Η έκθεση στο εργασιακό περιβάλλον επιδρά στον άνθρωπο μέσω ορισμένων ουσιών όπως ο αμίαντος, ο μόλυβδος, τα καυσαέρια, το κάπνισμα, τα βιομηχανικά απόβλητα και οι τοξικές ουσίες μέσω της τροφής.
Ζούμε σε ένα διχασμένο κόσμο: Πολλοί άνθρωποι υποφέρουν από μολυσματικές ασθένειες λόγω υποσιτισμού, την ίδια στιγμή που όλο και περισσότεροι νοσούν από χρόνιες παθήσεις που σχετίζονται με τον υπερσιτισμό. Η Γη, ο πλανήτης μας, είναι μια χλωμή γαλάζια κουκίδα μέσα στο άπειρο σύμπαν. Ότι έχει συμβεί στην ανθρώπινη ιστορία έχει συμβεί σε αυτή τη μικροσκοπική κουκίδα. Όλοι οι θρίαμβοι και όλες οι τραγωδίες. Όλοι οι πόλεμοι. Όλοι οι λιμοί. Όλες οι μεγάλες ανακαλύψεις. Είναι το μόνο σπίτι που έχουμε. Και αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε κίνδυνο η δυνατότητά μας να ζούμε στον πλανήτη μας. Να έχουμε μέλλον ως πολιτισμός. Πρόκειται για ένα ηθικό ζήτημα.
Η οικολογική κρίση είναι στην ουσία της και στη γενεσιουργό αιτία της κρίση πνευματική και ηθική. Για την ικανοποίηση των αναγκών φθάσαμε στη σημερινή κατάσταση στην οποία η φύση στενάζει κυριολεκτικά υπό το πέλμα του ανθρώπου. Ο κόσμος που δημιουργήθηκε από τον Θεό και μάλιστα «εκ του μηδενός» αποτελεί κτίση και δωρεά του Θεού προς τον άνθρωπο «εργάζεσθαι και φυλάσσειν αυτόν» (Γεν. 2,15), για κανένα δε λόγο ιδιοκτησία του ανθρώπου. Ο άνθρωπος είναι μόνο «οικονόμος» και διαχειριστής της κτίσης και δεν έχει το δικαίωμα να τη χρησιμοποιεί όπως αυτός νομίζει, πολύ δε περισσότερο να την καταστρέφει.
Ο άνθρωπος δημιουργήθηκε από τον Θεό στο τέλος της Δημιουργίας και αφού είχε προηγηθεί η δημιουργία του υλικού κόσμου και όλου του ζωικού βασιλείου. Αυτό δηλώνει την εξάρτηση του ανθρώπου από όλη την προηγούμενη δημιουργία και ιδιαίτερα από το ζωικό βασίλειο. Ομοίως και το φυσικό περιβάλλον έχει ανάγκη του ανθρώπου για να υπάρξει. Η υλική κτίση υπάρχει για να κορυφωθεί στον άνθρωπο, σ’ αυτήν την κορωνίδα όλης της δημιουργίας όπως την αποκαλούν οι πατέρες. Θάνατος του ανθρώπου σημαίνει θάνατος της φύσης και αντίστροφα. Ο άνθρωπος με συνοδοιπόρο τη φύση θα πρέπει να ανεβαίνει ολοένα και ψηλότερα στην κλίμακα της αγιότητας. Μέσα από μια σωστή χρήση και οικονομία της δημιουργίας πρέπει να αντιπαρέλθει την εωσφορική καταδυνάστευση της από το καταναλωτικό πνεύμα του κόσμου τούτου και να υμνεί και να δοξολογεί τον κτίσαντα μέχρι να δούμε «ουρανόν καινόν και γην καινήν» (Αποκάλυψη ΚΑ΄,1-5). Ο κόσμος κατά τους Πατέρες της Εκκλησίας αποτελεί ενότητα όντων τα οποία έχουν έκαστο τον ίδιο «λόγο», οι δε «λόγοι των όντων», όπως τους αποκαλεί ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής συνιστούν ενιαίο σύνολο, μια αρμονία, «έναν κόσμο». Η κοσμολογία των Ελλήνων Πατέρων της Εκκλησίας δεν επιτρέπει, συνεπώς, καμία υποτίμηση του φυσικού κόσμου από τον άνθρωπο. Ως δημιουργήματα του Θεού όλα τα όντα έχουν το δικό τους «λόγο» εντός του Λόγου του Θεού με τον οποίο ενώνονται αρμονικά. Κατ’ άλλους Πατέρες, όπως οι Καππαδόκες και ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, ο Θεός δια των ενεργειών Του διαπερνά όλη την κτίση, και κατά συνέπεια υπάρχει κάτι το ιερό σε όλα τα όντα. Όταν οι Πατέρες στους πρώτους αιώνες διάβαζαν στην Αγία Γραφή την αφήγηση της δημιουργίας δεν συμπέραναν ότι ο άνθρωπος είχε τοποθετηθεί μέσα στον κόσμο για να τον κατακυριεύσει και να τον εκμεταλλευτεί κατά τις διαθέσεις του. Γι’ αυτούς ο άνθρωπος είχε το λειτούργημα του ιερέα και ήταν χοράρχης σε μια κτίση δημιουργημένη για να υμνεί τη δόξα του Δημιουργού της. Την αντίληψη αυτή για την ιερότητα του υλικού κόσμου τόνισε ιδιαιτέρως η Ορθόδοξη Παράδοση σε συνδυασμό με το μυστήριο της θείας ενανθρώπισης. Στη βάση ατή υποστηρίχθηκε και η προσκύνηση των ιερών εικόνων η οποία δογματίσθηκε από την Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδο. Ο σεβασμός, επομένως, των ιερών εικόνων, ο οποίος είναι τόσο χαρακτηριστικός στην ευλάβεια των ορθοδόξων έχει τεράστια οικολογική σπουδαιότητα. Έτσι η εικόνα που είναι η ύλη γίνεται τα μέσο απόδοσης τιμής από τον άνθρωπο στον Θεό και τους Αγίους. Με αυτή την προσέγγιση δεν μπορεί να εισχωρήσει καμία νοοτροπία που να ευνοεί την οικολογική καταστροφή.
Σε ομιλία του Παναγιώτατου Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου στην Ακαδημία Αθηνών το 2010 μεταξύ των άλλων αναφέρεται: …..Και ποιος θα ηδύνατο να αρνηθεί το γεγονός ότι η οικολογική κρίσις συνδέεται αρρήκτως προς τον ευδαιμονισμόν, τον καταναλωτισμόν, την μανία συσσωρεύσεως αγαθών. Χωρίς ασκητικόν ήθος δυσκόλως θα ημπορέσει ο άνθρωπος να υπερβή την οικολογικήν κρίσιν….. Η φύσις έχει τα όριά της. Ο άνθρωπος δεν δύναται να τα παραβιάση…………
Τελικά, μόνο μια βιβλική και πατερική θεολογική οικολογία είναι ικανή να αντιμετωπίσει τα προβλήματα του φυσικού περιβάλλοντος. Πηγή για μια στάση σεβασμού και αγάπης είναι ο Χριστός, η Παναγία μας, οι Προφήτες, ο Απόστολος Παύλος, οι Πατέρες της Εκκλησία, οι Άγιοι της, οι Γέροντες. Στη θεολογία των Πατέρων της Εκκλησίας περιγράφεται ο άνθρωπος ως μικρόκοσμος ο οποίος εμπεριέχει τον μακρόκοσμο και συνδέει με το σώμα του τα υλικά με τα νοητά. Κατά τον Θεόφιλο Αντιοχείας η οικολογική κρίση είναι πρωτίστως κρίση πνευματική και ηθική. Οφείλεται στον άνθρωπο. Ο Θεός δημιούργησε εξ’ αρχής τα πάντα καλά λίαν, αλλά ο άνθρωπος με την αμαρτία τα κατέστρεψε. Ο Γέροντας της Πάτμου π. Αμφιλόχιος Μακρής (1888-1970) συνήθιζε να λέει: Όποιος φυτεύει ένα δένδρο φυτεύει ελπίδα, φυτεύει ειρήνη, φυτεύει αγάπη και έχει τις ευλογίες του Θεού. Ο Αββάς Ισαάκ ο Σύρος (7ος αιώνας) γράφει: Καρδιά ελεήμων είναι μια καρδιά που καίγεται για ολόκληρη την κτίση, για τους ανθρώπους, για τα όρνια, για τα ζώα, για τους δαίμονες και για όλα τα κτίσματα. Ο Άγιος Μάξιμος μας λέει ότι τα πάντα δημιουργήθηκαν για τον άνθρωπο. Χωρίς τον άνθρωπο όλη η κτίση καταρρέει. Η οντολογία, η αλήθεια της κτίσης δεν είναι ιστορική, πρωτολογική αλλά τελεολογική, εσχατολογική. Και στην εσχάτη αλήθεια του κτιστού κόσμου κείται ο άνθρωπος. Ο Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης έλεγε: «Το πνεύμα του Θεού διδάσκει τη συμπόνια για όλη την κτίση ώστε να μην κόβουμε ούτε τα φύλλα των δένδρων χωρίς ανάγκη. Ο άνθρωπος μακριά από τον Δημιουργό δεν αναπνέει, ασφυκτιά, πνίγεται.
Ο πλανήτης Γη δεν είναι ένας αμελητέος κόκκος άμμου που περιφέρεται στο σύμπαν και ο οποίος τυχαίνει να φιλοξενεί ζωή, αλλά όπως δείχνουν πολλά επιστημονικά στοιχεία όλο το σύμπαν είναι έτσι φτιαγμένο ώστε να μπορεί να υπάρχει ζωή στη γη. Σε αυτό το συμπέρασμα οδηγήθηκαν πολλοί επιστήμονες τον 20ο αιώνα διατυπώνοντας την ανθρωπική κοσμολογική αρχή. Ο John Barrow, βρετανός αστρονόμος και ο Frank Tipler, αμερικανός φυσικός, διετύπωσαν το 1986 την ανθρωπική κοσμολογική αρχή που υποστήριζε ότι οι νόμοι, οι παγκόσμιες σταθερές και η βασική δομή του σύμπαντος δεν αποτελούν τυχαία συμβάντα, αλλά στηρίζουν μια κοσμολογική αναγκαιότητα για τη δημιουργία όντων με νοημοσύνη που θα έχουν την ικανότητα να παρατηρούν το σύμπαν. Μέσω της ανθρωπικής κοσμολογικής αρχής βλέπουμε ότι η σύγχρονη επιστήμη διακηρύσσει ότι η ζωή πάνω στη Γη δεν είναι αποτέλεσμα τύχης, αλλά σοφού σχεδιασμού. Ο Λόγος του Θεού μας μιλάει για τον Σοφό Δημιουργό και την αγάπη Του όπως μας την έδειξε επάνω στον σταυρό του Γολγοθά και μας καλεί να τον γνωρίσουμε. Μακάριοι θα είμαστε εάν το κάνουμε. Ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε το περιβάλλον μας, ένα δένδρο, ένα βουνό, ένα πουλί, ένα ζώο, ένα πρόσωπο είναι αντανάκλαση της ιδέας μας για το ποιοι νομίζουμε ότι είμαστε. Για να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά την οικολογική κρίση οφείλουμε να αλλάξουμε την κοσμοεικόνα μας, και αυτό σημαίνει με τη σειρά του ότι οφείλουμε να αλλάξουμε την εικόνα για τον εαυτό μας. Η ζωή του Κυρίου μας ήταν απλή. Είναι ο Δημιουργός του παντός και σέβεται τα δημιουργήματά Του. Αυτήν την απλότητα θα έπρεπε να μιμηθούμε. Αντίθετα, εμείς οι άνθρωποι κατακαίουμε τα δάση, μολύνουμε τις θάλασσες, ποταμούς και λίμνες, αφανίζουμε τη χλωρίδα και την πανίδα (τα φυτά και τα ζώα).
Τελειώνω με τα λόγια του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Περγάμου κου Ιωάννη, κατά κόσμον Ιωάννη Ζηζιούλα, Ακαδημαϊκού (από τα πρακτικά του Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου «Επιστήμες, Τεχνολογίες αιχμής και Ορθοδοξία»:
α) Η οικολογική κρίση δεν συνδέεται μόνο με την ηθική κρίση του κόσμου, αλλά κυρίως και προπάντων με την αλλοίωση της ταυτότητας του ανθρώπου
β) Η καταδυνάστευση του φυσικού κόσμου από την ανθρώπινη νοημοσύνη, όχι από τον άνθρωπο, δεν μπορεί να ανατραπεί παρά μόνο με μια κοινή προσπάθεια επιστήμης και θεολογίας
γ) Η Ορθόδοξη Εκκλησία καλείται να προβάλλει τα δυο μεγάλα οικολογικά της όπλα, την Θεία Ευχαριστία και τον Ασκητισμό. Με το πρώτο βιώνεται η αξία του υλικού κόσμου ως κόσμου του Θεού και με το δεύτερο αποκαθαίρεται το σώμα από ό,τι το εμποδίζει να είναι όργανο κοινωνίας με τους άλλους, με το φυσικό περιβάλλον και με τον ίδιο το Θεό.
Βιβλιογραφία
1. Από το περιοδικό «Πειραϊκή Εκκλησία». Αφιέρωμα στο φυσικό περιβάλλον ως κτίση, τεύχος 297, Νοέμβριος 2017
2. Από την ομιλία Θεοδώρου Κ. Γκαλέα που έγινε στο Hilton στο 14ο Πανελλήνιο Συνέδριο Εσωτερικής Παθολογίας με θέμα την Επίδραση του περιβάλλοντος σε νοσήματα της Εσωτερικής Παθολογίας
