Δρ. Θεόδωρος Κ. Γκαλέας
Έτος 1824, ημέρα Παρασκευή, έγινε η Ναυμαχία του Γέροντα, μία από τις σημαντικότερες ναυτικές επιχειρήσεις της Επανάστασης του ’21. Εκεί όπου κατά την αρχαιότητα είχε ιδρυθεί η πόλη Δίδυμα από αποίκους της Σαλαμίνας, σε απόσταση 18 χιλιάδων μέτρων από την πολυθρύλητο Μίλητο, υπήρχε ως την ανταλλαγή των πληθυσμών ένα μικρό χωριό 600 κατοίκων που λεγόταν Γέροντας. Το χωριό αυτό βρισκόταν στο μυχό ενός κολπίσκου (κόλπος του Γέροντα) και προστατευόταν από τα ΒΑ από μια αιχμή ξηράς, τον Κάβο-Γέροντα. Πρόκειται για το αρχαίο ακρωτήριο Ποσείδιο. Απέναντι από το χωριό αυτό είναι η Κάλυμνος και σε μικρή απόσταση από αυτή η νησίδα Ίμια. (εικόνα 1) Στον χώρο αυτό, όπου διαπράχθηκε το 1994 από την πολιτική και στρατιωτική μας ηγεσία η ασχήμια της Ίμιας, οι τότε ναυτικοί μας έγραψαν την ενδοξότερη σελίδα του κατά θάλασσα αγώνα, έτσι που ο Γάλλος ναύαρχος και ιστορικός συγγραφέας Jurien de la Graviere να αναγνωρίζει πως η ναυμαχία του Γέροντα είναι «η πιο ενδιαφέρουσα για ένα ναυτικό σελίδα της ναυτικής ιστορίας». Αποτελεί, άλλωστε, το επιστέγασμα της ναυτικής ιδιοφυῒας του Μιαούλη και της χαλύβδινης θελήσεώς του, που δεν λύγιζε ποτέ μπρος στο μέγεθος των δυσκολιών και ο οποίος σε κάθε κρίσιμη στιγμή γνώριζε ‒χάρη στην ψύχραιμη τόλμη του‒ να βρίσκει διέξοδο στο αδιέξοδο.
Ο κόλπος του Γέροντα, ήταν το πεδίο της ναυμαχίας που έκρινε τη συνέχεια της Επανάστασης. Αντιμέτωποι βρέθηκαν ο ελληνικός στόλος υπό τον Ανδρέα Μιαούλη, με 70 περίπου πλοία και 15 πυρπολικά και ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος υπό τους πασάδες Χοσρέφ και Ιμπραήμ με πάνω από 250 πλοία, με τεχνολογική και ποσοτική υπεροχή. Ναύαρχος του αιγυπτιακού στόλου ο Ισμαήλ Γιβραλτάρ. Ο Ιμπραήμ επειγόταν να καταπνίξει την επανάσταση στη Σάμο, όσο το δυνατόν γρηγορότερα, ώστε να μπορέσει να αποβιβασθεί, πριν έλθει ο χειμώνας, στην Πελοπόννησο. Τα ελληνικά πλοία είχαν διασκορπισθεί, πιθανόν για στρατηγικούς λόγους, και δεν κατόρθωσαν να φθάσουν στον κόλπο του Γέροντα περισσότερα από εικοσιδύο. Μεταξύ αυτών ήταν και τα πλοία του Μιαούλη και του Σαχτούρη. Τα υπόλοιπα παρέμειναν υπό τον ναύαρχο Νικολή Αποστόλη, διαδρομούντα μεταξύ των νήσων Λειψούς και Φαρμακούσης. Το ευρύ αυτό χάσμα ανάμεσα στα δύο ελληνικά τμήματα προσπάθησε να καλύψει με τα δικά του πλοία ο Ιμπραήμ για να συντρίψει τα εγκλωβισμένα στον κόλπο ελληνικά σκάφη. Σύμμαχο στο σχέδιο του αυτό είχε τον καιρό, καθώς τα ελληνικά πλοία έμεναν ακίνητα λόγω της νηνεμίας. Ο Μιαούλης δεν περίμενε την καλή διάθεση του ανέμου για να κινηθεί. Διέταξε τους ναύτες να κατεβάσουν τις βάρκες και να ρυμουλκήσουν τα πλοία έξω από τον κόλπο, για να συναντήσουν, στο άνοιγμα, το φύσημα του αέρα. Από τη μια μεριά γινόταν η τιτάνια προσπάθεια των ελληνικών πληρωμάτων με τα κουπιά και από την άλλη τα τουρκοαιγυπτιακά, με φουσκωμένα τα πανιά, έρχονταν ορμητικά να τους κλείσουν την έξοδο. Ο Μιαούλης, με το κιάλι στο μάτι, παρακολουθεί τα πανιά για να δει αν ριγούν σε κάποιο φύσημα αέρα. Είναι η φάση αυτή η πιο κρίσιμη της μάχης. Αν έχει λαθέψει σβήνουν τα πάντα: χάνεται ο στόλος, χάνεται και η Επανάσταση. Και όντως βγαίνουν. Τα ελληνικά πλοία διείσδυσαν ανάμεσα στα εχθρικά, με αποτέλεσμα να μην πρόκειται πλέον για ναυμαχία εκ παρατάξεως ( θα ήταν χαμένη υπόθεση για τον ελληνικό στόλο, λόγω της ποιοτικής και ποσοτικής υπεροχής του εχθρού), αλλά για μια σύγκρουση, όπου όλα μαζί τα πλοία μάχονταν ανακατεμένα. (εικόνα 2) Σ’ εκείνο το αγωνιώδες χρονικό σημείο, για μια ακόμη φορά, την κατάσταση σώζουν τα πυρπολικά. Ο Ψαριανός Δημήτρης Παπανικολής και οι Υδραίοι Γιάννης Ματρόζος και Ανδρέας Πιπίνος μπαίνουν στη μάχη, αλλά χάνουν τα πυρπολικά τους. Ωστόσο, η θυσία τους δεν είναι μάταιη. Καταφθάνει και ο υπόλοιπος ελληνικός στόλος, και εκεί, έξω από τον κόλπο του Γέροντα, γίνεται η μεγαλύτερη συγκέντρωση πλοίων και από τις δύο μεριές. Οι Τούρκοι αρχίζουν να λυγίζουν, αλλά ο Ιμπραήμ άκαμπτος δίνει εντολή στον ναύαρχο Ισμαήλ Γιβραλτάρ να προχωρήσει. Έτσι, συμπαγής, ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος, κινείται σαν σφύρα εναντίον του ελληνικού. Και πάλι ο Μιαούλης δίνει εντολή να κινηθούν τα πυρπολικά: «Με τη βοήθεια του σταυρού ορμήσατε κατά του εχθρού!». Ο Σπετσιώτης Λάζαρος Μουσιός κόλλησε το πυρπολικό του σε ένα αιγυπτιακό μπρίκι και του έβαλε φωτιά. Τριακόσια άτομα έπεσαν περίτρομοι στη θάλασσα και το πλοίο, χορεύοντας το βαλς του θανάτου, τινάχτηκε στον αέρα. Ο Υδραίος Γιωργάκης Θεοχάρης προσκολλήθηκε σε μια φρεγάτα, ναυαρχίδα της τυνησιακής μοίρας με 54 κανόνια. Πολλοί από το πλήρωμα έπεσαν στα νερά. Ο ναύαρχος όμως, ο οποίος ήταν σε μεγάλη υπόληψη από τον Ιμπραήμ Πασά, κάηκε, παρά τις προσπάθειες να τον σώσουν. Τη δόξα της καταστροφής της φρεγάτας μοιράστηκε και ο Υδραίος Γιάννης Βατικιώτης τον οποίο έστειλε ο Μιαούλης να προσκολληθεί από την άλλη πλευρά. Με δύο πυρπολικά στα πλευρά της, η φρεγάτα έγινε σε διάστημα μικρού χρόνου ανάλωμα της φωτιάς, πυροτέχνημα, όταν πια η φωτιά έφτασε στην μπαρουταποθήκη. Το κατόρθωμα αυτό έκρινε την έκβαση της ναυμαχίας. Οι δύο εχθρικοί στόλοι, ηττημένοι, έχοντας χάσει άνω των 30 πλοίων, χωρίστηκαν και υποχώρησαν. (εικόνα 3) Οι απώλειες των Ελλήνων ήταν μικρές, καθώς σκοτώθηκαν δύο από την επιχείρηση των μπουρλότων. Ο ελληνικός στόλος αγκυροβόλησε και πάλι στον Γέροντα. Η επιτυχία αυτή του ελληνικού ναυτικού, αν ληφθεί υπόψη και το γεγονός ότι τα ελληνικά πλοία δεν ήταν πολεμικά αλλά εμπορικά εξοπλισμένα, αναπτέρωσε το ηθικό των ανδρών του, διέσωσε τη Σάμο και καθυστέρησε την απόβαση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο. Επιπλέον συνέβαλε ώστε να προλάβουν να έλθουν οι Ευρωπαίοι και να γίνει η ναυμαχία του Ναβαρίνου, που σε περίπτωση ήττας του ελληνικού στόλου δεν θα είχε γίνει ποτέ.
Θα πρέπει να πούμε ότι η ναυμαχία του Γέροντα υπήρξε η μεγαλύτερη ναυτική σύγκρουση μεταξύ Ελλήνων και Τουρκοαιγυπτίων, όπου εφαρμόστηκαν όλοι οι κανόνες της ναυτικής τέχνης λόγω του κάπως ανοικτού θαλάσσιου χώρου. Παρά την ασάφεια των πηγών, αυτό που μπορεί να λεχθεί είναι πως και οι δύο στόλοι κινήθηκαν σε «γραμμή παραγωγής», (στρατιωτικός όρος με τον οποίο εννοούμε το σχηματισμό μιας στρατιωτικής μονάδας με τέτοιον τρόπο ώστε να εμφανίζει μικρό μέτωπο και μεγάλο βάθος) χωρίς ωστόσο, η ελληνική να λάβει κανονικό σχήμα εξαιτίας του προηγηθέντος διασκορπισμού.
Οι Έλληνες υπερίσχυσαν χάρη στην υπέρτερη ποιότητα της ηγεσίας και των πληρωμάτων, αλλά και με την επιτυχή χρησιμοποίηση των πυρπολικών. Αν οι Τουρκοαιγύπτιοι νικούσαν, τότε δεν θα μπορούσε να υπάρξει δύναμη ικανή να τους εμποδίσει στην κατάπνιξη του ελληνικού κινήματος. Οι άνισες αντίπαλες δυνάμεις προκάλεσαν το θαυμασμό των ξένων. Αν ακολουθήσουμε τα καλά παραδείγματα των προγόνων μας, τίποτε δεν θα μπορέσει να μας καταβάλει και η διχόνοια για την οποία φημιζόμαστε δεν θα έχει θέση στις επόμενες σελίδες της ιστορία μας……
Βιβλιογραφία
-
Σαράντος Ι. Καργάκος. Η Ελληνική Επανάσταση του 1821. Η ναυμαχία του Γέροντα
-
Γεώργιος Λεκάκης. Η Άγνωστη Μικρά Ασία. Η ναυμαχία του Γέροντα
-
Αργυρώ Χατζηπαναγιώτου. Ιστορικές Διαδρομές. Η ναυμαχία του Γέροντα 1824
-
Διαδίκτυο. Η Ναυμαχία του Γέροντα
-
Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού
