Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com
“Δεν είναι με απόλυτο τρόπο ορθός ο ισχυρισμός ότι όλα υποχωρούν μπροστά στην προστασία της ζωής”, φέρεται να σόκαρε δημόσια ο πρώην υπουργός οικονομικών W.Schäuble. Λογικό. Τίποτε δεν είναι απόλυτο. “Ποτέ μη λες ποτέ!”. Η πρόταση αυτααναιρείται. “Τα πάντα κάποιος τα δημιούργησε. Και τον κόσμο. Άρα, υπάρχει Θεός”. Η πρόταση όμως αυτοαναιρείται. Ποιος δημιούργησε το Θεό; Ο Σόυμπλε αυτοαναιρείται: “Τα θεμελιώδη δικαιώματα περιορίζονται αμοιβαία. Αν υπάρχει μία απόλυτη αξία στο Σύνταγμά μας, αυτή είναι η αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Αυτή είναι απαραβίαστη. Αλλά δεν αποκλείει το ότι θα πρέπει (κάποτε) να πεθάνουμε”. Υπάρχει λοιπόν απόλυτη αξία, αλλά μόνο για το Σύνταγμα της Γερμανίας.
Ποια είναι όμως πραγματικά η αξία της ανθρώπινης ζωής, ως προσωπικό και κοινωνικό ζήτημα; Η βούληση της κοινωνίας, έχει δύο όψεις. Μια είναι η Ηθική, ο “άγραφος νόμος”, η διάχυτη, αλλά ασαφής, βούληση της πλειοψηφίας που γίνεται αντιληπτή, από τον καθένα σαν “πρέπει” και διαρκώς μεταβάλλεται. Η άλλη είναι το Δίκαιο, η βούληση των αρχόντων, με σημαντική σαφήνεια, γραπτά διατυπωμένη, έτσι που έχει μια μονιμότητα, χωρίς υποκειμενικότητα. Παρά ταύτα, ακόμη και γραπτό το δίκαιο, κατά διαστήματα αλλάζει με άλλο γραπτό νόμο, ενώ η ύστατη βούληση της κοινωνίας, όταν είναι διαχρονική, φαντάζει σαν απόλυτο Αγαθό. Η ανθρώπινη ζωή μοιάζει να είναι ένα τέτοιο Απόλυτο Αγαθό. Η έλευσή της είναι πέρα από τη βούληση εκείνου που τη βιώνει και το πέρας της είναι αμετάκλητο. Οι εξαιρέσεις που πιστεύομε, βρίσκονται στην επικράτεια της μεταφυσικής, όπως είναι η γέννηση και ο θάνατος του Λόγου του Θεού.
Στο απόλυτο αγαθό της ζωής αναγνωρίζεται ηθικά μία μοναδική εξαίρεση, η άμυνα. Χωρίς άμυνα, δεν αποσοβείται η απώλεια ζωής, απλώς αλλάζει το θύμα. Η άμυνα είναι η μόνη ηθική δικαιολογία για αφαίρεση ζωής. Για το σαφέστερο δίκαιο, άμυνα υπάρχει όταν η απειλή είναι παρούσα και άδικη. Οι δυο ορισμοί σχεδόν συμπίπτουν. Αν ο εκτελούμενος καταφέρει να σκοτώσει το δήμιό του και γλιτώσει, δεν είναι σε άμυνα, διότι η απειλή για τη ζωή του ήταν βέβαια παρούσα, αλλά όχι άδικη. Και η καταδίκη ενός κατηγορουμένου σε θάνατο είναι ανήθικη, διότι ο κατηγορούμενος αποτελεί βέβαια άδικη απειλή για την κοινωνία, αλλά η απειλή του, την ώρα που δικάζεται, δεν είναι παρούσα. Στον πόλεμο και οι δύο αντίπαλοι βρίσκονται σε άμυνα. Αν δεν προλάβω να σκοτώσω τον αντίπαλο, θα σκοτώσει αυτός εμένα, ενώ η απειλή και για τους δυο μας είναι άδικη.
Και ελάτε στη θέση του Προέδρου Τρούμαν. Μαίνεται ο πόλεμος με την Ιαπωνία. Οι στρατιωτικοί σύμβουλοί του τού λένε ότι για να νικήσουν πρέπει να κάνουν απόβαση στην Ιαπωνία, όπως έγινε στη Νορμανδία για τους Γερμανούς, αλλά αυτή υπολογίζεται ότι θα έχει πολύ μεγάλο αριθμό νεκρών. Εναλλακτική είναι η πρόταση των επιστημόνων, που του λένε ότι έχουν ένα πανίσχυρο όπλο, την ατομική βόμβα. Ο αναμενόμενος αριθμός νεκρών με αυτήν είναι ασύλληπτος, στιγμιαίος, παρόλα αυτά προβλέπεται μικρότερος από εκείνον σε μια απόβαση με συνέχιση του πολέμου ως τη νίκη και θα αφορά μόνον εχθρούς. Έτσι ο Πρόεδρος επέλεξε τη βόμβα. Βέβαια, η επιλογή του είχε και άλλες ηθικές παραμέτρους. Η νίκη με συνέχιση του πολέμου ήταν εξασφαλισμένη, καθώς είχε κηρύξει τον πόλεμο στην Ιαπωνία και η ΕΣΣΔ. Οι περισσότεροι νεκροί με την απόβαση θα αφορούσαν ενόπλους και από τις δύο πλευρές, που θα βρίσκονταν επομένως σε άμυνα, ενώ η βόμβα θα αφορούσε αμάχους, δεν ήταν επομένως άμυνα. Σήμερα κατηγορείται ο Τρούμαν, διότι, αφού ήταν τόσο κυνικός, δεν έκανε τον πόλεμο αμέσως και με την ΕΣΣΔ, όσο είχε την υπεροχή της βόμβας. Ωστόσο, δεν του έλειπε η ηθική αίσθηση, με διαχρονική εθνική συνείδηση.
Έχει τελειώσει η ναυμαχία της Σαλαμίνας και οι Έλληνες πανηγυρίζουν. Ο μεγαλοφυής ηγέτης, ο Θεμιστοκλής, προτείνει στους Αθηναίους να του δώσουν επειγόντως την άδεια να καταστήσει τις Αθήνες απόλυτο κυρίαρχο ανάμεσα στις Ελληνικές και βαρβαρικές πολιτείες, αλλά χωρίς να πει τι θα κάνει. Οι Αθηναίοι δίστασαν να εμπιστευθούν το σωτήρα τους. Πριν από δέκα χρόνια είχαν δώσει παρόμοια άδεια στον τότε σωτήρα, το Μιλτιάδη, κι αυτός χρησιμοποίησε την ισχύ που του έδωσαν για να καταλήξει σε επονείδιστο φιάσκο. Με τους ασφυκτικούς όρους λοιπόν που τους έθεσε ο Θεμιστοκλής, αποφάσισαν να του ζητήσουν να εκθέσει το σχέδιό του στον πολιτικό αντίπαλό του, το “δίκαιο” Αριστείδη, και, αν αυτός το εγκρίνει, η εκκλησία του δήμου θα συμφωνούσε. Έτσι κι έγινε. Ο Αριστείδης είπε στους συμπολίτες του ότι το σχέδιο του Θεμιστοκλή ήταν πραγματικά μεγαλοφυές, θα πετύχαινε το στόχο του, αλλά οι Αθήνες θα ήταν επονείδιστες στην ιστορία εσαεί. Και οι Αθηναίοι δεν συμφώνησαν με το Θεμιστοκλή. Το σχέδιό του ήταν αποτελεσματικό, αλλά κυνικό. Καθώς οι συμπολεμιστές τους γλεντούσαν, να πάνε οι Αθηναίοι να κάψουν όλα τα συμμαχικά, Ελληνικά πλοία. Έτσι μόνος απόλυτος κυρίαρχος θα έμεναν οι Αθηναίοι.
Παρόμοιο ήταν το δίλημμα του προέδρου Τρούμαν. Ο κόκκινος στρατός εκθειαζόταν με όλα τα μέσα στη δύση, και δίκαια, διότι επωμίσθηκε με απόλυτη επιτυχία και με μέγιστες θυσίες, όσες κανένας άλλος, την ελευθερία του κόσμου από το ναζιστικό ολοκληρωτισμό. Αν οι ΗΠΑ έριχναν βόμβα στην ΕΣΣΔ, θα έμεναν επονείδιστες στην ιστορία εσαεί. Ώσπου τρία χρόνια αργότερα, όταν είχε πια αρχίσει να προετοιμάζεται η κοινή γνώμη, ο Μολότοφ δήλωσε δημόσια ότι και η ΕΣΣΔ μπορεί να διαθέτει ατομική βόμβα “ή και κάτι παραπάνω”.
Από προσωπική σκοπιά, η ανθρώπινη ζωή εξαρτάται από τον ορισμό του θανάτου. Εκείνος όπου εξακολουθεί να πάλλεται η καρδιά του, αλλά αναπνέει με αναπνευστήρα, έχει τεχνητό νεφρό χωρίς καμιά αντίδραση στο περιβάλλον αυτόματη ή προκλητή, ζει ή είναι ήδη νεκρός; Και να συνεχίσουμε να τον έχουμε σε αναπνευστήρα, όταν δεν διαθέτουμε άλλον, ενώ κάποιος με ιάσιμη πνευμονία τον χρειάζεται; Υπάρχει και πιο προχωρημένο δίλημμα. Κανένας γιατρός δεν δικαιούται να εφαρμόζει αγωγή πάνω σε κάποιον χωρίς την άδειά του. Και τι γίνεται όταν αυτός επιθυμεί το θάνατό του, χωρίς η επιθυμία του να είναι νοσηρή, χωρίς κατάθλιψη δηλαδή, επειδή πονάει αφόρητα από νόσο μη ιάσιμη, ενώ τα αναλγητικά δεν του αρκούν, ή όταν συνειδητά επιθυμεί να πεθάνει, όπως ένας κρατούμενος με απεργία πείνας;
Όντως λοιπόν η ζωή είναι μέγιστο, αλλά όχι απόλυτο, αγαθό. Οι παρενέργειες από τα μέτρα για τη ζωή επομένως πρέπει να είναι προσχεδιασμένο πώς θα αντιμετωπισθούν.
