Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com
Κατά καιρούς φουσκώνει και ξεφουσκώνει, αλλά διαρκώς υφέρπει στο μυαλό μας το δίλημμα. Τι είναι καλύτερο; το ιδιωτικό ή το δημόσιο; Καθώς υπάρχουν επιχειρήματα υπέρ και των δύο θέσεων, συχνά απλουστεύεται λαϊκιστικά το δίλημμα σε μια πεποίθηση ποδοσφαιρικού τύπου: Παναθηναϊκός ή Ολυμπιακός; Πράσινοι ή Βένετοι (την εποχή του Ιουστινιανού); Και η αντιπαράθεση μπορεί να πάρει διαστάσεις στάσης του Νίκα ή εμφύλιου πολέμου με μυριάδες νεκρούς. Προφανώς στο δίλημμα υπάρχει κάποιο σφάλμα. Ανάμεσα στα δύο άκρα βρίσκονται άπειρες παραλλαγές, ένα είδος Αριστοτελικές μεσότητας, που, ωστόσο, δεν είναι ένα ποσοτικό μέγεθος, ένα είδος μέσου όρου, αλλά μάλλον ένα ποιοτικό: Πότε δημόσιο και πότε ιδιωτικό;
Το δίλημμα υπάρχει από την αρχαιότητα. Και εξελίχθηκε: αριστερός κρατικιστής ή δεξιός ιδιώτης; Άλλη μια ποδοσφαιρικού τύπου διάκριση. Ωστόσο, δεν είναι πάντοτε έτσι. Όταν περίσσεψε ασήμι από το Λαύριο, ο Αριστείδης, αρχηγός της αριστοκρατικής (δεξιάς, θα λέγαμε σήμερα) πτέρυγας πρότεινε να μοιραστεί το περίσσευμα στους φτωχούς. Aργομισθία, μια καθαρά λαϊκίστικη στάση. Αντίθετα, ο Θεμιστοκλής, αρχηγός της δημοκρατικής (αριστερής, θα λέγαμε) παράταξης, πρότεινε να δοθεί στους πλουσίους, με την υποχρέωση να κατασκευάσουν τριήρεις. Επικράτησε ο Θεμιστοκλής, κατάφερε να εξορίσει τον Αριστείδη και με τις τριήρεις που κατασκευάστηκαν νικήθηκε ο στόλος του Ξέρξη στη Σαλαμίνα. Ο δήμος, με αντιλαϊκίστικη νοοτροπία, ψήφισε τη λύση του Θεμιστοκλή, με τη σκέψη ότι οι φτωχοί άκληροι θα εύρισκαν δουλειά στα ναυπηγεία και αργότερα σα ναύτες. Αργότερα, ο αριστοκρατικής, περίπου φασιστικής, νοοτροπίας Πλάτων (φασιστικής, καθώς πίστευε σε μια στεγανή διάκριση των πολιτών), πρότεινε την κοινοκτημοσύνη, μια κομμουνιστική, θα λέγαμε σήμερα, θέση. Ο μαθητής του, ο Αριστοτέλης, αναγνώρισε ότι η κοινοκτημοσύνη, αντί της ιδιοκτησίας, αμβλύνει τις αντιθέσεις μεταξύ πολιτών, αλλά είναι αντιπαραγωγική, καθώς καθένας θεωρεί ότι ο άλλος θα κάνει ό,τι χρειάζεται για το κοινό καλό, έτσι που τελικά ό,τι χρειάζεται δεν γίνεται από κανένα. Το δίλημμα, με ποικίλες παραλλαγές, συνεχίζεται ως σήμερα.
Αμέσως μετά τον πόλεμο, με τη σωτηρία από το ναζισμό για την οποίαν όλοι αναγνώρισαν πως πρωταγωνιστής στάθηκε η Σοβιετική Ένωση και με την απαλλαγή από την αποικιοκρατία, που την επιδίωξαν οι ΗΠΑ, και, ως ένα βαθμό από το φόβο μην εξελιχθεί από τον ολοκληρωτισμό των Salazar, Franco, Moussolini, Hitler, Μεταξά στον ολοκληρωτισμό Ста́лин, επικράτησε μια τάση προς τον κρατισμό σε όλη την Ευρώπη. Αυτή έφερε σημαντική μείωση της ανισότητας σε όλη την Ήπειρο, αλλά και παγκόσμια καθυστέρησε την ανάπτυξη, συγκριτικά με τη σχεδόν ακραιφνώς ιδιωτική τοποθέτηση των ΗΠΑ, όπως πρόβλεπε ο Αριστοτέλης. Με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και την επανένωση της Γερμανίας, ξεκίνησε το αντίστροφο κύμα, με υποβάθμιση των δημόσιων δομών και αντικατάστασή τους από ιδιώτες. Με τις απόψεις της Ayn Rand, υλοποιημένες από τον R. Reagan, την M. Thatcher και άλλους, η θέση του κράτους περιορίζεται στο να προστατεύει την ιδιωτική πρωτοβουλία εναντίον κάθε είδους κρατισμού και εναντίον των διεκδικήσεων του λαού. Αυτός ο νεοφιλελευθερισμός διαφέρει από τον “κλασσικό” φιλελευθερισμό κατά το ότι ο τελευταίος εστιάζεται στη μεγιστοποίηση της ανάπτυξης που τελικά θα ωφελήσει ολόκληρη την κοινωνία, ενώ ο πρώτος στη μεγιστοποίηση της ανάπτυξης αδιαφορώντας για την ωφέλεια της κοινωνίας. Η γιγάντωση της ανισότητας έφερε τη διογκούμενη δυσαρέσκεια των πολιτών, που πήρε δύο κατευθύνσεις, μια δεξιά και μια αριστερή. Και οι δύο στρέφονται κατά της συνοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι προφανές πως οι αντίξοες συνθήκες ωθούν τους πολίτες προς την αλλαγή της υπάρχουσας κατάστασης, αλλά η κατεύθυνση που πρέπει να πάρει η αλλαγή δεν είναι εμφανώς ίδια σε όλους. “Ένας τραβά για την Ανατολή κι ο άλλος για τη Δύση”.
Και ξαφνικά εισβάλλει αιφνιδιαστικά μια πανδημία, που παρόμοιά της δεν έχομε δει εδώ και αιώνες. Δεν είναι μια μεγάλη θνητότητα που τρομάζει. Δεν είναι πιο βαριά από την κοινή γρίπη. Όμως ο φόβος συνοδεύει όχι τόσο την ένταση των ερεθισμάτων, όσο το απότομο της εμφάνισής τους. Δεν μας φοβίζει τόσο ο θόρυβος, έστω και αν είναι εκκωφαντικός, όσο ο κρότος. Δεν μας πανικοβάλλει η ένταση του φωτός, όσο εκτυφλωτικό και αν είναι, όσο η αστραπή. Και ο τελευταίος ιός διαδόθηκε σχεδόν αστραπιαία σε όλη την ανθρωπότητα. Η ταχύτητα της μετάδοσής του είναι βέβαια, σε μεγάλο βαθμό ανθρωπογενής. Η πανώλη που εξόντωσε πάνω από το ένα τρίτο των Ευρωπαίων, χρειάσθηκε 12 χρόνια για να φθάσει στην Ισπανία. Τόσο χρειάστηκαν οι άρρωστοι ή οι αρουραίοι που μετέφεραν τη Γερσίνια για να ταξιδέψουν ως εκεί. Σήμερα ένας ιός βγάζει αεροπορικό εισιτήριο και από το Πεκίνο βρίσκεται την επομένη στο Μιλάνο.
Ο αιφνιδιασμός ξύπνησε τη δίψα για κρατικισμό. Όσοι έχουν ελαφρά ενοχλήματα να μην απασχολούν τα νοσοκομεία, για να μπορούν αυτά να ανταποκριθούν στις ανάγκες των βαριών περιπτώσεων, αλλά να απευθυνθούν στους ιδιώτες γιατρούς. Αυτοί όμως απουσιάζουν, δεν απαντούν στο τηλέφωνο. Πού είναι το κράτος; αναφωνούμε. Και όμως θεωρούσαμε ότι το κράτος πρέπει να παραδοθεί στους ιδιώτες!
Οι ενστάσεις του Αριστοτέλη όμως ισχύουν και έχουν επιβεβαιωθεί. Πρέπει να βρούμε την ισορροπία λοιπόν. Μια σχεδόν απόλυτη διάκριση είναι ανάμεσα στα φαινόμενα που είναι αναστρέψιμα και εκείνα που δεν είναι, ανάμεσα σε εκείνα όπου επικρατεί μια αρνητική ανάδραση, που έχει αυτόματη εξισορροπιστική τάση και στη θετική ανάδραση, το φαύλο κύκλο που δεν είναι αναστρέψιμος, καθώς, ανεξάρτητα από την αιτία που τον δημιούργησε, αυτοσυντηρείται. Τέτοια διάκριση είναι κατεξοχήν εκείνη μεταξύ ζωής και θανάτου. Πονάει αφόρητα το δόντι μου. Όμως, σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να πάρω αναλγητικό, που, έστω και σε σπάνιες περιπτώσεις, ενδέχεται σπανιότατα να συνδέεται με θανάσιμες παρενέργειες.
Η κρατική οργάνωση, ισχυρίζομαι, οφείλει να είναι κατεξοχήν επιτελική, στρατηγική, σχεδιασμός στόχων, προγραμματισμού, αξιολόγησης. Η ιδιωτική, κατεξοχήν εκτελεστική, τακτική, υλοποίησης των κρατικών σχεδίων. Έτσι το κράτος φροντίζει κατεξοχήν το μέλλον, οι ιδιώτες το παρόν. Το μέλλον είναι σχεδόν βέβαιο ότι επιφυλάσσει ένα αποδεκτά προβλέψιμο ποσοστό κινδύνων, αλλά αγνοεί σχεδόν παντελώς ποιοι θα είναι αυτοί: Μια επίθεση από ξένη δύναμη; μια οικονομική κρίση; μια πανδημία; ή τι άλλο; Επομένως, το κράτος πρέπει να έχει προετοιμαστεί κατά το δυνατόν πλήρως για την υγεία, παιδεία, άμυνα, ασφάλεια του κράτους, και ανάλογους τομείς, όσο βραχυπρόθεσμα αντιπαραγωγικές και αν είναι αυτές οι δραστηριότητες. Ως προς του λοιπούς στόχους, οφείλουν να εστιάζονται όπου συμπίπτουν ανάγκες, πόροι και τεχνογνωσία. Εκτελεστικά, οι ιδιώτες που θα συμβάλουν με κεφάλαια προηγούνται, αλλά το κράτος δεν αποκλείεται, αν αυτοί ολιγωρήσουν.
