Ολοκληρωτισμός

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com
Εδώ και δυο μήνες ελεγχόμαστε από την αστυνομία. Είναι αυτό ολοκληρωτισμός; Εύκολα αποδεικνύεται ότι δεν είναι, αλλά σίγουρα τον πλησιάζει. Με τον ολοκληρωτισμό θα ασχοληθώ σήμερα. Ολοκληρωτικό είναι ένα καθεστώς που ελέγχει και κατευθύνει άμεσα ή έμμεσα τις κοινωνικές δραστηριότητες των ατόμων (Βικιπαίδεια). Είναι συναφές με την απόλυτη μοναρχία, δικτατορία, αυτοκρατορία κλπ. Πριν από λίγα χρόνια έγινε διεθνής απόπειρα να καταδικαστεί κάθε ολοκληρωτισμός. Οι κοινοβουλευτικοί μας εκπρόσωποι δεν ψήφισαν την καταδίκη των εγκλημάτων του Εθνικοσοσιαλισμού και του Σταλινισμού. Μα αν καταδικάζεις κάποιον ολοκληρωτισμό και δεν καταδικάζεις ΚΑΘΕ ολοκληρωτισμό τότε είσαι ασυνεπής και προκατειλημμένος. Πολλοί κατέκριναν τη στάση των πολιτικών μας. Έχουν δίκιο;
Ο φόνος είναι καταδικαστέος. Σε κανένα δεν επιτρέπεται να αφαιρεί τη ζωή ενός άλλου. Υπάρχει μία μοναδική εξαίρεση, στην οποία ο φονιάς δεν θεωρείται ένοχος: «Άμυνα είναι η αναγκαία προσβολή του επιτιθέμενου στην οποία προβαίνει το άτομο, για να υπερασπισθεί τον εαυτό του ή άλλον από άδικη και παρούσα επίθεση που στρέφεται εναντίον τους» (Ποινικός κώδικας). «Άδικη» και «παρούσα»!. Παρά τη σαφήνεια του ορισμού, υπάρχει συχνά πρόβλημα, ιδίως ως προς τον ορισμό του «αδίκου». Σε ένα πόλεμο όλοι σκοτώνουν αντιπάλους διότι η απειλή είναι παρούσα, ενώ ποιος έχει δίκιο, είναι αδύνατο να εξετασθεί την ώρα της μάχης. Έτσι, από ηθική σκοπιά, το ουσιαστικό στοιχείο είναι ότι αν δεν υπάρξει άμυνα, η βλάβη (π.χ. φόνος) κάποιου δεν αποσοβείται, απλώς αλλάζει το θύμα. Σε αντίθεση με την άμυνα, στην εκδίκηση δεν υπάρχει το στοιχείο της άμεσης παρουσίας μιας απειλής.
Ο ολοκληρωτισμός είναι καταδικαστέος. Υπάρχει μια εξαίρεση. Όταν εφαρμόζεται για να αποφευχθεί βλάβη ενός κράτους που η απειλή εναντίον του είναι παρούσα και άδικη ή που, αν δεν εφαρμοσθεί, δεν αποφεύγεται μια μεγάλη βλάβη ενός κράτους, απλώς αλλάζει το θύμα. Τι έγινε με τους ολοκληρωτισμούς του εθνικοσοσιαλισμού και του σταλινισμού;
Η Γερμανία μετά την ήττα στον Α΄ΠΠ από τους Άγγλους, Γάλλους, Αμερικανούς, υποβλήθηκε σε ακραίες ποινές. Στηρίζονταν στο δίκαιο του πολέμου, που, πάντοτε, κατά τον ηττημένο, είναι εύλογα άδικες. Χάος ακολούθησε μέσα σ΄ αυτό το κράτος, ώσπου ανέλαβε την εξουσία ο A.Hitler. Εκλέχτηκε (σχεδόν) δημοκρατικά και εφάρμοσε τυπικές καταπιεστικές αρχές του ολοκληρωτισμού. Η τάξη αποκαταστάθηκε. Το κράτος ανέρρωσε οικονομικά και άρχισε να απειλεί στον οικονομικό τομέα τους νικητές. Στα μέτρα που έλαβε ο Χίτλερ περιλαμβανόταν καταστολή κάποιων. Η απειλή που δεχόταν η Γερμανία ήταν διαρκώς παρούσα και, κατά τους Γερμανούς, άδικη. Δεν ήταν λοιπόν ο ναζιστικός ολοκληρωτισμός άμυνα; Ναι, αλλά αυτός δεν στρεφόταν κατά των Άγγλων, Γάλλων, Αμερικανών που απειλούσαν τη χώρα, αλλά κατά των Ρομά, των Εβραίων και των Κομμουνιστών, που δεν την είχαν ποτέ απειλήσει. Και η καταστολή πάνω σε αυτούς του πληθυσμούς δεν έγινε για συγκεκριμένες πράξεις τους, αλλά για το γεγονός ότι ανήκαν σε κάποια κατηγορία ανθρώπων∙ όχι για κάτι που έκαναν, αλλά για κάτι που ήταν. Με καμιά λογική δεν θα μπορούσα να αντιληφθώ τις θηριωδίες του εθνικοσοσιαλισμού ως άμυνα.
Από την άλλη, ο αχανής χώρος που περίπου καταλαμβάνει σήμερα η Ρωσία έχει ένα βασικό γεωγραφικό πρόβλημα: Δεν έχει λιμάνια. Στη Βόρεια θάλασσα είναι παγωμένα πολλούς μήνες το χρόνο. Στη Δύση δεν βρίσκεται κοντά σε λιμάνια. Στο Νότο έχει πρόσβαση μόνο στον κλειστό Εύξεινο Πόντο και της μένει μόνο η Ανατολή. Έτσι οι προσπάθειες όλων των ηγετών της Ρωσίας στρέφονταν προς την Ανατολή ώσπου έφθασαν στον Ειρηνικό Ωκεανό. Η Δύση δεν τους ενδιέφερε και ποτέ στην ιστορία τους δεν υπήρξαν επιτιθέμενοι στη Δύση, δεν τους χρειαζόταν. Αντίθετα, η Ρωσία, μια χώρα με τεράστια αγορά και αμύθητο υπόγειο πλούτο μπήκε στο στόχαστρο των Δυτικών επανειλημμένα στο παρελθόν: Σουηδοί, Πολωνοί, Γάλλοι, Γερμανοί, προέλασαν επιτιθέμενοι βαθιά μέσα στο έδαφός της, ώσπου εξουδετερώθηκαν. Κάποτε άλλαξε το καθεστώς και επιβλήθηκε κομμουνισμός που έμεινε για μακρό διάστημα στα πλαίσια του ολοκληρωτισμού με τη «δικαιολογία» (που είναι ομολογία), της «δικτατορίας του προλεταριάτου». Αμέσως με την επιβολή του κομμουνισμού, το κράτος δέχθηκε επίθεση όχι μόνον από ντόπιους αντιφρονούντες, που είναι κατανοητό, αλλά και από τους συμμάχους. Κι αυτό δεν ήταν άμυνα ή δεν ήταν μόνον άμυνα. Οι Γάλλοι είδαν, σωστά, ότι με την ανακωχή των Γερμανών με τους Ρώσους, οι δυνάμεις των Γερμανών θα στρέφονταν όλες κατά της Δύσης. Ο Κλεμανσώ με τους συμμάχους, συμπεριλαμβάνοντας σημαντικό Ελληνικό εκστρατευτικό σώμα, επιχείρησε: «…να συνεχίσωμεν εκεί την πάλην κατά των Κεντρικών Δυνάμεων, αλλά και όπως πραγματοποιήσωμεν τον οικονομικόν αποκλεισμόν του Μπολσεβικισμού και προκαλέσωμεν την πτώσιν του». Έτσι έγινε η εκστρατεία της Κριμαίας με ιδιαίτερα ολέθριες συνέπειες για τον Ελληνισμό. Άρχισε στις 18 Δεκεμβρίου 1918, ένα μήνα μετά τη λήξη του Α΄ΠΠ (11 Νοεμβρίου) με την ανακωχή της Κομπιέν. Και οι τελευταίες δικαιολογίες των δυτικών ότι η επέμβασή τους κατά των Μπολσεβίκων ήταν αμυντική, κατέρρευσαν.
Η πίεση κατά της Σοβιετικής Ένωσης συνεχίσθηκε αμείωτη και ο И.Ста́лин διαδέχθηκε τον ВЛе́нин. Ακολούθησαν οι περίφημες δίκες στις οποίες εκτελέστηκαν σχεδόν όλοι οι πρωταγωνιστές της Σοβιετικής Επανάστασης με κορυφαία τη δολοφονία του Л.Тро́цкий στο Μεξικό. Παράλληλα πάρθηκαν μέτρα που εξόντωσαν άμεσα ή έμμεσα πλήθος Σοβιετικών πολιτών. Κι ήλθε ο Β΄ΠΠ. Ξαφνικά, οι διαβολικοί Σοβιετικοί μεταμορφώθηκαν, για τους Δυτικούς συμμάχους σε ήρωες. Για την αντιμετώπιση της ακάθεκτης Γερμανικής προέλασης, ο Ста́лин αντιπαρέτασσε τη μια στρατιά μετά την άλλη που καθαρίζονταν από τους Γερμανούς. Αν κάποιος γλίτωνε, εκτελούνταν για λιποταξία από τους ίδιους τους Ρώσους. Με τέτοια ασύλληπτη θυσία, καθυστέρησε η Γερμανική προέλαση, ώσπου ήλθε ο βαρύς χειμώνας, που οι Γερμανοί δεν είχαν φαντασθεί και στο Στάλινγκραντ άρχισε η αντιστροφή της πορείας του πολέμου. Εκατομμύρια τα θύματα της «δικτατορίας του προλεταριάτου».
Σχεδόν αμέσως με τη λήξη του πολέμου, άρχισε η αντιπαράθεση μεταξύ σοβιετικών και δυτικών πρώην συμμάχων τους. Οι δυτικοί είχαν την υπεροχή της ατομικής βόμβας, αλλά δεν τη χρησιμοποίησαν προφανώς φοβούμενοι τους δικούς τους πολίτες που είχαν ανδρωθεί με το μύθο των ηρώων σοβιετικών και μπορούσε να απειλήσουν τα δυτικά καθεστώτα. Εναντίον αυτών δεν ήταν δυνατό να χρησιμοποιηθεί η ατομική βόμβα. Ώσπου οι Σοβιετικοί ανακοίνωσαν τον Αύγουστο 1949 ότι είχαν κι αυτοί ατομική βόμβα. Ακολούθησε ο ψυχρός πόλεμος, ενώ βαθμιαία μειώθηκαν οι εξοντωτικές πολιτικές μέσα στη Σοβιετική Ένωση ως την κατάρρευσή της.
Μ΄ άλλα λόγια, δεν είμαι έτοιμος να καταδικάσω συλλήβδην εξίσου όλους τους τότε ολοκληρωτισμούς, των Hitler, Ста́лин, Mussolini, Franco, Salazar, Μεταξά (του ηπιότερου όλων).