Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com
Όταν ζυγίζω, συγκρίνω ποσοτικά δύο πράγματα· το ένα είναι ένα πρότυπο μέγεθος, που έχει συμφωνηθεί από, ιδανικά, όλους, το άλλο το αξιολογούμενο μέγεθος. Πρότυπα μεγέθη είναι π.χ. το μέτρο, το χιλιόγραμμο, το δευτερόλεπτο. Τα πρότυπα μεγέθη, οι μονάδες, προκύπτουν από φυσικά μεγέθη που, είτε είναι αυτόματα παγκοίνως αποδεκτά, π.χ. πόδι, δάχτυλο, μερονύχτιο κλπ ή είναι τέτοια η φύση τους που δεν γίνεται μικρότερη, χωρίς να αλλάξει η ουσία τους. Το μικρότερο άτομο είναι του υδρογόνου, του ελαφρότερου στοιχείου. Ονομάσαμε λοιπόν 1 τη μάζα του ατόμου του υδρογόνου. Όμως, η σύγκριση με άλλα στοιχεία δεν ήταν εύκολη, καθώς οι ενώσεις με άλλα στοιχεία δεν είναι πολλές. Πιο βολικό είναι το άτομο του οξυγόνου, που οξειδώνει σχεδόν τα πάντα και έχει μάζα 16 φορές μεγαλύτερη από του υδρογόνου. Έτσι, συμφωνήσαμε όλοι ότι μονάδα ατομικού βάρους είναι 1/16 του ατόμου του οξυγόνου. Με τη νέα συμφωνία όμως, το φυσικά πρότυπο άτομο του υδρογόνου έχει ατομική μάζα 1,008 και όχι 1!
Σύγκριση γίνεται μόνο μεταξύ ομοειδών πραγμάτων. Πώς ζυγίζομε όμως μια σύνθετη ολότητα, π.χ. έναν άνθρωπο; Με ποια πρότυπη μονάδα; ως προς ποια ιδιότητά του; Πρότυπο μέγεθος είναι βέβαια ο ίδιος ο άνθρωπος. Μπορούμε να πάρουμε λοιπόν το μέσο όρο των ανθρώπων. Οι άνθρωποι όμως έχομε τρεις υποστάσεις, το αισθητό, το νοητό και το κοινωνικό Εγώ μας. Ποιαν από τις τρεις;
Πρώτα είναι η εμφάνιση, το αισθητό Εγώ. Κάποιος είναι ψηλότερος ή κοντότερος, παχύτερος ή ισχνότερος, ωραιότερος ή ασχημότερος, ισχυρότερος ή ασθενέστερος από κάποιον άλλον κλπ. Για τέτοια αισθητά μεγέθη μπορούμε να χρησιμοποιούμε ως μονάδα το μέσο όρο τους για όλους ανθρώπους και μ΄ αυτό συγκρίνομε τον καθένα. Ο άνθρωπος όμως δεν είναι μόνον εμφάνιση.
Οι πράξεις των ανθρώπων μετρούν ιδιαίτερα, ιδίως όσον αφορά το κοινωνικό Εγώ. Γι΄ αυτές υπάρχει ένα γενικά παραδεκτό μέτρο: Πόσους και πόσο οι πράξεις κάποιου βοήθησαν και πόσους και πόσο έβλαψαν την κοινωνία; Με πολλές πηγές σφάλματος βέβαια. Ο Hitler πολλαπλασίασε την ευημερία των περίπου 75 εκατομμυρίων συμπολιτών του, ενώ εξόντωσε κάπου 6 εκατομμύρια Εβραίων, Ρομά και Κομμουνιστών. Τελικός απολογισμός; Το κοινωνικό Εγώ μπορεί να κριθεί και με άλλον τρόπο. Όχι ο μέσος όρος των πράξεων, αλλά η πλειοψηφία των γνωμών που έχει η κοινωνία για τον καθένα ή των γνωμών που έχουν κάποιοι τεκμηριωμένα αρμόδιοι. Ο Πρόεδρος Trump εκλέχθηκε από την πλειοψηφία του λαού που ψηφίζει στις ΗΠΑ, άρα τον αξιολογούμε πάνω από κάθε άλλον στον τόπο του. Ο H.A.Kissinger πήρε βραβείο Nobel ειρήνης, άρα τον δεχόμαστε ως έναν από τους πρωτεργάτες της ειρήνης σε όλο τον κόσμο. Το πλεονέκτημα του ζυγίσματος των ανθρώπων με βάση την κοινωνική τους αναγνώριση βρίσκεται στην αντικειμενικότητά του. Μπορεί να κρίνω εγώ κάποιον πολύ ψηλά, αλλά αν σύσσωμη η κοινωνία τον απορρίπτει, μάλλον εγώ σφάλλω παρά η κοινωνία. Τα μειονεκτήματα όμως είναι επίσης αρκετά. Υπάρχουν πάντοτε σφάλματα εκτίμησης, τα τυχαία, που είναι αναπόφευκτα σε οποιαδήποτε κρίση, αλλά και τα συστηματικά, που συνδέονται με τη μεθοδολογία της εκλογής, όπως είναι η άμεση ή έμμεση εξαγορά των κριτών.
Όλα τα παραπάνω όμως αγνοούν, φοβάμαι, την ουσία του ανθρώπου, που είναι το νοητό Εγώ του, οι σκέψεις, τα συναισθήματα, η βούλησή του. Όλα αυτά είναι ερμητικά κλεισμένα στον εαυτό του και κανείς δεν μπορεί να τα εκτιμήσει, αν ο ίδιος δεν ανοίξει τα παράθυρα του νου του στους άλλους. Για όσους πιστεύουν, δεν υπάρχει πρόβλημα. Τον εσωτερικό μας κόσμο τον γνωρίζει ο “ἐτάζων καρδίας καὶ νεφροὺς Θεός” (Ψαλμός). Αλλά και χωρίς την πίστη στο Θεό των Ιουδαίων, υπάρχει κάποια μυστηριώδης δύναμη που βλέπει τον εσωτερικό μας κόσμο και μας κρίνει: “Ἒστι δίκης ὀφθαλμὸς ὃς τὰ πάνθ’ ὁρᾷ ” (Μένανδρος). Είναι η λατινική Αλήθεια, η Veritas, που, κόρη του Κρόνου, καταπίνεται από τον αδηφάγο πατέρα της το Χρόνο, αλλά στο τέλος αυτός πάντοτε την ξερνά. Έστω και μεταφυσικά, αυτές οι κρίσεις γίνονται έξω από εμένα. Υπάρχει όμως και μια κρίση μέσα μου ευμενής ή δυσμενής (π.χ. τύψεις συνείδησης). Αυτή είναι η πιο γνήσια κρίση. Συγκρίνω τον εαυτό μου με τον εαυτό μου! Δεν είναι καινοτόμο αυτό που λέω. Ο Ιησούς ως μονάδα σύγκρισης θεώρησε τον ακέραιο άνθρωπο: “ Ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτὸν ” (Μάρκος). Και αυτή είναι η μόνη απόλυτη μονάδα σύγκρισης κάθε ανθρώπου, ο εαυτός του, αφού χωρίς αυτήν, δεν υπάρχει.
Το καθαυτό είναι πάντοτε δύσκολο να κατανοηθεί. Η αγάπη είναι ο μοναδικός τρόπος να έλθουν σε επαφή δύο νοητά Εγώ που είναι βασικά άβατα. Στις πρότυπες αγάπες, στα ζευγάρια μητέρας-τέκνου και γυναίκας-άντρα, η ίδια κοινή πράξη συνεπάγεται τα ίδια ηδονικά συναισθήματα και στα δύο μέλη τους. Και η αγάπη επεκτείνεται πέρα από τη βιολογική επαφή, μεταξύ ποικίλων ατόμων. Τώρα όμως προκύπτει ένα άλλο πρόβλημα: η αγάπη μπορεί να γίνει κτητική. Που σημαίνει πως Έχω το αγαπώμενο πρόσωπο ή αντικείμενο και μπορώ να το κάνω ό,τι θέλω, ακόμη και να το καταστρέψω. Αγαπώ το αρνάκι που έχω, το σφάζω και το τρώω. Πάλι γίνεται αφομοίωση δύο υπάρξεων σε μία (αγάπη), αλλά με θυσία της ταυτότητας του ενός από τα δύο μέλη.
Ακόμη κι έτσι, υπάρχει πρόβλημα με τη χρήση του εαυτού μου ως μονάδας μέτρησης στην εκτίμηση των άλλων. Τους ζυγίζω με μονάδα το δικό μου ή το δικό τους εαυτό; Όταν εκτιμώ καθένα με τον εαυτό του, στην ουσία αξιολογώ τη συνέπεια και συνέχειά του. Ενεργεί σύμφωνα με αυτό που είναι. Αν είναι παλιάνθρωπος, συμπεριφέρεται με συνέπεια σαν παλιάνθρωπος. Αν, αντίθετα, τον συγκρίνω με τον εαυτό μου, είναι προφανής η υποκειμενικότητα, η μεροληψία επομένως, της κρίσης μου. Πάντα όμως παραμένει η δυνατότητα της σύγκρισης ενός ακέραιου ανθρώπου με τις πράξεις του. Ο Λεωνίδας, ο Κανάρης ήταν ήρωες. Χρησιμοποίησαν τον εαυτό τους ως εργαλείο της πράξης τους για το καλό της κοινωνίας τους.
Τελικά, χωρίς προδιαγεγραμμένο κριτήριο (π.χ. καταλληλότητα για συγκεκριμένο ρόλο), δεν είναι δυνατό να ζυγίσω αξιόπιστα έναν άνθρωπο. Οπωσδήποτε, η όποια κρίση μου θα γίνει αναγκαστικά με βάση τις πράξεις του, που απηχούν τον εσωτερικό του κόσμο, πόσο κατάλληλες είναι για τον συγκεκριμένο ρόλο και, εφόσον ο ρόλος έχει επιλεγεί ως σκοπός από αυτούς τους ίδιους, πόσο αυτός συνάδει με το συμφέρον του περιβάλλοντός του και τις δικές μου προσωπικές επιθυμίες.
