Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ.καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com
Τείνομε να εντάσσουμε ό,τι προσλαμβάνομε με τις αισθήσεις μας σε κάποια κατηγορία. Τους ανθρώπους τους εντάσσομε σε τάξεις, με ποικίλα κριτήρια, το γένος ή το έθνος, τη θρησκεία, τον πλούτο, την κατοχή γης ή μέσων παραγωγής, τη γλώσσα, το χρώμα του δέρματος, τις γνώσεις κλπ. Είναι πάντως κάτι το εύκολα αναγνωρίσιμο. Όταν εντάξουμε κάποιον σε μια προκατασκευασμένη τάξη μέσα μας, του συμπεριφερόμαστε όχι ανάλογα με τις πράξεις του ή με ό,τι μοναδικό είναι αυτός, αλλά ανάλογα με την τάξη στην οποίαν τον εντάσσομε. Αυτό ονομάζομε συλλήβδην ρατσισμό, που τον αποκρούομε με βδελυγμία, αλλά όλοι, λίγο ως πολύ τον έχομε μέσα μας είτε το καταλαβαίνομε είτε όχι. Αυτός ο ρατσισμός, η προκατάληψη μάς οδηγεί σε μεροληψίες και περιορίζει τις επιλογές μας. Είμαι Έλληνας, Χριστιανός ορθόδοξος, νέος, ερωτεύθηκα ένα κορίτσι. Μόνο που είναι Τουρκάλα, ή Εβραία ή μαύρη ή αμόρφωτη ή, τέλος πάντων, ανήκει σε κατηγορία διαφορετική από τη δική μου. Πέρα από τους προσωπικούς δισταγμούς μου, νοιώθω και την πίεση από το περιβάλλον μου. Πώς θα τη δεχθούν η οικογένεια και οι φίλοι μου, πώς θα με δεχθούν οι δικοί της στο δικό τους περιβάλλον; Ο ρατσισμός περιορίζει τις ελευθερίες μας, έστω και αν η κατηγορία που μας εντάσσει είναι προνομιούχος.
Οι πρόγονοί μας ήταν λιγότερο ρατσιστές, όχι όμως τελείως. Ενσωμάτωσαν σαν δικούς τους, δίνοντάς τους μάλιστα θέσεις περιωπής, ξένους. Ο Πέλοψ, γενάρχης του Αγαμέμνονα, ήταν Καυκάσιος. Ο Κάδμος, γενάρχης του Οιδίποδα ήταν Σύρος (Φοίνικας). Ο πανάρχαιος Ιαπετός (Ιάφεθ), γενάρχης του Προμηθέα, του Δευκαλίωνα, του Έλληνα, είχε έλθει από το Αραράτ. Ο Όμηρος εξυμνεί ισότιμα Έλληνες και Τρώες ήρωες. Και όλοι αυτοί οι μύθοι, όση αλήθεια και φαντασία κι αν περικλείουν, απηχούν τα συναισθήματα του ανώνυμου λαού. Στην κλασική περίοδο υπήρχε ρατσισμός πάνω σε τρεις κύριες κατηγορίες: Γλωσσική (Έλληνες και βάρβαροι) ταξική (ελεύθεροι και δούλοι), φυλετική του φύλου, (άντρες και γυναίκες). Το γενικό αίσθημα στο ρατσισμό είναι ότι ο φορέας της κατηγορίας του δεν μπορεί να απαλλαγεί από αυτόν. Ο ρατσισμός δεν είναι ίδιο της αμόρφωτης μάζας μόνο, αλλά και των υψηλά διανοητικά ιστάμενων ατόμων. Ο Αριστοτέλης πίστευε πως οι δούλοι (πλην των αιχμαλώτων) είναι “φύσει” δούλοι, παρότι γνώριζε πως άλλοι θεωρούσαν πως “νόμῳ γὰρ τὸν μὲν δοῦλον εἶναι τὸν δ΄ ἐλεύθερον οὺθὲν διαφέρειν. Διόπερ οὺδὲ δίκαιον. Βίαιον γὰρ…Καὶ πὰσα δουλεία παρὰ φύσιν ἐστὶ“, οι νόμοι κατασκεύασαν το δούλο και η δουλεία είναι παρά φύσιν. Εξίσου, “φύσει” θεωρούσε την ανωτερότητα του άντρα πάνω στη γυναίκα, μολονότι ο δάσκαλός του, ο Πλάτων, αναγνώριζε την ισοτιμία των δύο φύλων.
Ο φυλετικός (της φυλής) ρατσισμός κυριάρχησε τους τελευταίους αιώνες. Οδήγησε σε τρομακτικές γενοκτονίες, όπως εκείνη των ντόπιων ερυθροδέρμων από τους Ευρωπαίους μετανάστες και των Εβραίων, Ρομά, κομμουνιστών από τους ναζί Γερμανούς και άλλες. Δεν έλειψαν λίγο παλιότερα οι θρησκευτικοί ρατσισμοί, με την Ιερά Εξέταση, τη νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου, τις Σταυροφορίες, την εικονομαχία το θάνατο των απίστων. Οι ρατσισμοί συνεχίζονται, μολονότι οι επίσημες πολιτείες και οι νηφάλιες σκέψεις έχουν αναγνωρίσει το παράλογό τους και λαβαίνουν, υποτίθεται μέτρα για την εξαφάνισή τους. Κι αυτό διότι, το ρατσιστικό συναίσθημα, όταν αποκρούεται από τη λογική διακυβέρνηση, κυριαρχεί υποσυνείδητα στις συνειδήσεις της αδιαμόρφωτης μάζας του όχλου, διολισθαίνοντας και στις κρατικές νόμιμες δυνάμεις της βίας. Η δουλεία καταργήθηκε πιο νωρίς σ΄εμάς (Σύνταγμα 1822) παρά σε άλλους (Αγγλία 1833. ΗΠΑ 1865). Η πολιτική ισότητα των γυναικών άργησε (Φινλανδία, 1906. ΗΠΑ 1920. Ελλάδα 1956).
Το σημαντικό ερώτημα είναι: τι κάνομε; Το να ανήκεις σε μια μη προνομιούχο τάξη δημιουργεί φαύλους κύκλους που διαιωνίζουν ή επιτείνουν τις διαφορές. Ένας έγχρωμος στις ΗΠΑ μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον (γονείς, φίλοι, γείτονες κλπ) με κατώτερο μορφωτικό και οικονομικό επίπεδο από το μέσο ενός λευκού. Ένας τρόπος είναι η παροχή από το κράτος κάποιων προνομίων στις μη προνομιούχες τάξεις. Για την πρόσληψη κάποιου σε μια θέση, δίνει μόρια στις μη προνομιούχες τάξεις. Το εφάρμοσε ο L.Johnson, αν θυμάμαι καλά. Αλλά αυτή η πολιτική τοποθέτηση διαιωνίζει τη διαφοροποίηση, αφού για την εφαρμογή της στηρίζεται στην υπάρχουσα διαφορά. Ένας άλλος τρόπος είναι η αγελαία αντίδραση, αντιρατσιστικές, αντιφασιστικές κλπ οργανώσεις. Αλλά κι αυτές στηρίζονται όχι στην εξάλειψη της σημασίας της διαφοράς, αλλά στην επικράτησή της δικής τους κάστας. Προάγουν τη δημιουργία ρατσιστικών οργανώσεων, της Κου Κλουξ Κλαν, με επίταση και αυτοενίσχυση της βίας.
Η δημοκρατική αρχή, της επιλογής αρχόντων με κλήρο είναι μια λύση για όσες εξουσίες δεν χρειάζονται ειδικές προσωπικές ικανότητες. Δεν αρκεί όμως. Μια καταπιεζόμενη μειονότητα στην κοινωνία, θα είναι μειοψηφία και στα σώματα εξουσίας. Η παιδεία είναι το πιο σημαντικό από όλα. Είναι δύσκολο να εφαρμοσθεί, καθώς οι γονείς είναι ήδη προκατειλημμένοι. Σε μια τάξη, ο δάσκαλος είναι υποχρεωμένος να προσαρμόζει το επίπεδο της εκπαίδευσής του σε χαμηλότερο επίπεδο, εκείνο των μειονεκτικών παιδιών, σε βάρος του συνόλου. Η ευρύτητα των επιλογών του δασκάλου, που μπορεί να στρέφει την προσοχή του σε όσα παιδιά υστερούν, ανεξάρτητα από ρατσισμούς, μπορεί να βοηθήσει. Από τη μεριά του κράτους, εξάλλου, πρέπει να αποφευχθούν τα μαθήματα που διαχωρίζουν τα παιδιά. Το μάθημα των θρησκευτικών, δεν είναι υποχρεωτικό σε αλλόθρησκα παιδιά. Η παιδεία όμως που αποκομίζουν οι μαθητές είναι εξόφθαλμα διχαστική, σε παιδιά που παρακολουθούν ή δεν παρακολουθούν το μάθημα. Η αντικατάστασή του από υποχρεωτικό μάθημα θρησκειολογίας, που διδάσκεται από θεολόγους που οι ίδιοι ανήκουν σε οποιοδήποτε θρήσκευμα είναι μια λύση. Το μάθημα της ιστορίας είναι άλλη πηγή ρατσισμού. Τείνομε να υπερτονίζουμε τις δόξες για τις νίκες μας και τις κατάπτυστες πράξεις των άλλων εναντίον μας. Πριν από μερικά χρόνια, μια προσπάθεια να υποβαθμισθούν τα αίσχιστα που έχουν κάνει σε μας οι άλλοι, καταδικάστηκε από τη συνείδηση των πολλών ως “εθνομηδενιστική” παραποίηση της ιστορίας μας. Μια πιο σωστή στάση θα ήταν να προβληθούν το ίδιο με τις νίκες και οι ήττες μας· και το ίδιο με τα αίσχη των άλλων σε μας και όσα έχομε κάνει εμείς σ΄ αυτούς. Για παράδειγμα πόσοι έχουν συνειδητοποιήσει ότι, από την εποχή του Μαντζικέρτ (1071) ως σήμερα ποτέ δεν νικήσαμε τους Τούρκους, αλλά τα όποια (δίκαια) οφέλη συναποκομίσαμε, το πετύχαμε μαζί με συμμάχους ή προστάτες; “Το έθνος πρέπει να θεωρεί εθνικό ό,τι είναι αληθές” (Σολωμός). Στον εθνικό μας ποιητή δύσκολα θα μπορούσε να κολλήσει η ρετσινιά του εθνομηδενιστή.
