Ένας διαχρονικός ύμνος για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον!
Γράφει και σχολιάζει ο Δρ. Θεόδωρος Κ. Γκαλέας
Με αφορμή τον εορτασμό των 200 χρόνων από την κήρυξη της Επανάστασης του 1821, γίνεται μια αναφορά στον Εθνικό μας Ύμνο, τον ύμνο στην Ελευθερία. Ο Εθνικός μας Ύμνος γράφτηκε στη Ζάκυνθο το 1823 και αποτελείται από 158 τετράστιχες στροφές. Πηγή έμπνευσης για τον εθνικό μας ποιητή, τον Διονύσιο Σολωμό, στάθηκε ο 7ετής αγώνας (1821-1827) για την απελευθέρωση της πατρίδας μας. Αυτό όμως που τον ώθησε να γράψει τον ύμνο ήταν ο ηρωισμός των υπερασπιστών του Μεσολογγίου κατά την πολυετή πολιορκία του από τους Τούρκους κατακτητές και οι συνεχείς κανονιοβολισμοί που ακούγονταν μέχρι τα Επτάνησα, και κατά συνέπεια στη Ζάκυνθο, όπου βρισκόταν. Μελοποιήθηκε από τον Νικόλαο Μάντζαρο μεταξύ 1828 και 1880. Το 1865 οι 24 πρώτες στροφές του ύμνου καθιερώθηκαν με πρωτοβουλία του Βασιλέως Γεωργίου Α΄ ως ο Εθνικός Ύμνος της πατρίδας μας. Ο ύμνος τυπώθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα στο πολιορκούμενο Μεσολόγγι, τον Ιούνιο του 1825. Η εκτύπωση έγινε σε λίγα αντίτυπα από τα οποία ελάχιστα σώζονται σήμερα στο τυπογραφείο, το οποίο έστειλε στο Μεσολόγγι η Φιλελληνική Επιτροπή του Λονδίνου.
Συνοπτικά καταγράφονται τα ιστορικά γεγονότα της Επανάστασης (1821-1827), όπως εξελίσσονται μέσα από τους στίχους. Αν και ολόκληρος ο ύμνος χαρακτηρίζεται από εξαιρετική ποίηση, επιλέγονται κάποιοι αντιπροσωπευτικοί που εκφράζουν τα γεγονότα.
- Χαιρετισμός προς την Ελευθερία (στροφές 1,2)
Οι δυο πρώτες στροφές που ακούγονται κατά την έπαρση και την υποστολή της σημαίας μας είναι ο Χαιρετισμός προς την Ελευθερία. Η προσωποποιημένη ιδέα της Ελευθερίας στην πραγματικότητα είναι ύμνος του ανδρείου ελληνικού στρατού.
1
Σὲ γνωρίζω ἀπὸ τὴν κόψι
τοῦ σπαθιοῦ τὴν τρομερή,
σὲ γνωρίζω ἀπὸ τὴν ὄψι,
ποὺ μὲ βιά μετράει τὴν γῆ.
2
Ἀπ’ τὰ κόκκαλα βγαλμένη
τῶν Ἑλλήνων τὰ ἱερά,
καὶ σὰν πρῶτα ἀνδρειωμένη,
χαῖρε, ὢ χαῖρε, Ἐλευθεριά!
- Τα Χρόνια της Σκλαβιάς. Προσπάθειες της θαμμένης Ελευθερίας «Ελευθερία ή Θάνατος» (στροφές 3-16)
Χρόνια με πόνους, στερήσεις, εξευτελισμούς, χρόνια κατά τα οποία ο λαός μας σκύβει το κεφάλι. Η ελευθερία πικραίνεται και ντρέπεται για την κατάντια των Ελλήνων. Τρομοκρατημένοι οι Έλληνες δεν βγάζουν μιλιά. Μόνη παρηγοριά των υποδούλων είναι η ένδοξη ελληνική ιστορία του μακρινού παρελθόντος. Στους υπόδουλους γίνεται πλέον σαφές ότι τίποτε δεν πρέπει να περιμένουν από τους ξένους. Την ελευθερία θα την αποκτήσουν με τα δικά τους τα χέρια.
10
Μοναχὴ τὸ δρόμο ἐπῆρες,
ἐξανάλθες μοναχή·
δὲν εἴν’ εὔκολες οἱ θύρες
ἐὰν ἡ χρεία τὲς κουρταλῇ.
- Η Έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης (στροφές 17-34)
Οι στροφές 17-34 αναφέρονται στην έκρηξη της ελληνικής επανάστασης, τη χαρά των Ελλήνων, και την εντύπωση στον κόσμο.
31
Δυστυχιά του, ὦ, δυστυχιά του,
ὀποιανοὺ θέλει βρεθεῖ
στὸ μαχαίρι σου ἀποκάτου
καὶ σ’ ἐκεῖνο ἀντισταθεῖ.
- Τρομακτική περιγραφή της Άλωσης της Τριπολιτσάς (στροφές 35-47) Στις στροφές 35-47 περιγράφεται η τρομακτική άλωση της Τριπολιτσάς στις 23 Σεπτεμβρίου 1821. Η φρίκη της μάχης στο κατακόρυφο. Τα τουφέκια ακούγονται κούφια γιατί πυροβολούν εξ’ επαφής. Η ανάμνηση εκείνης της νυχτερινής μάχης έχει όλα τα στοιχεία του Άδη, ο οποίος περίμενε τους εχθρούς.
44
Ἀκούω κούφια τὰ τουφέκια,
ἀκούω σμίξιμο σπαθιῶν,
ἀκούω ξύλα, ἀκούω πελέκια,
ἀκούω τρίξιμο δοντιῶν
45
Ἅ, τί νύκτα ἦταν ἐκείνη
ποὺ τὴν τρέμει ὁ λογισμός!
Ἄλλος ὕπνος δὲν ἐγίνει
πάρεξ θάνατου πικρός.
- Επακόλουθα της Άλωσης της Τριπολιτσάς. Η Σφαγή όλων των Τούρκων. Η Τριπολιτσά ελεύθερη (στροφές 48-74)
Στις στροφές 48-74 το επακόλουθο της Άλωσης είναι η σφαγή όλων των Τούρκων και η απελευθέρωση της Τριπολιτσάς. Ο ποιητής, δικαιολογώντας τη σφαγή όλων ανεξαιρέτως των Τούρκων, εμφανίζει τις μυριάδες ψυχές των φονευθέντων Ελλήνων να ζητούν εκδίκηση. Οι ψυχές αγγίζουν με τα ψυχρά τους δάκτυλα τους πολεμιστές στα στήθη και έτσι τους αφαιρούν κάθε ευσπλαχνία. Η κυανόλευκος σημαία που κυματίζει στη θέση της ημισελήνου κάνει τον ποιητή να χαιρετίσει την Ελευθερία «Χαῖρε, ὦ Χαῖρε, Ἐλευθεριά».
72
Σὰν ποτάμι τὸ αἷμα ἐγίνη
καὶ κυλάει στὴ λαγκαδιά,
καὶ τὸ ἀθῶο χόρτο πίνει
αἷμα ἀντὶς γιὰ τὴ δροσιά.
- Η καταστροφή του Δράμαλη στα Δερβενάκια (στροφές 75-87)
Στις στροφές 75-87 η καταστροφή της πολυάριθμης στρατιάς του Δράμαλη στα Δερβενάκια και την Κόρινθο το 1822, έργο του στρατηγού Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, γεμίζει τον ποιητή με αγαλλίαση. Απαντά στον Λόρδο Βύρωνα που έλεγε ότι «βλέπει τις όμορφες Ελληνίδες που θα γεννήσουν σκλάβους και γεμίζουν τα μάτια του δάκρυα». Και λέει ο Σολωμός: «Κι εγώ βλέπω στη σκιά να χορεύουν Ελληνίδες, αλλά αυτή τη φορά δεν θα γεννήσουν ραγιάδες, αλλά παιδιά με φρόνημα φιλελεύθερο και ηρωικό.
78
Ὦ τρακόσιοι, σηκωθεῖτε
καὶ ξανάλθετε σέ μας·
τὰ παιδιά σας θέλ’ ἰδεῖτε
πόσο μοιάζουνε μέ σας.
- Η πολιορκία του Μεσολογγίου (στροφές 88-101)
Στις στροφές 88-101 ο ποιητής προσφέρει τους ωραιότερους και μεγαλοπρεπέστερους στίχους του Ύμνου. Οι στίχοι είναι εμπνευσμένοι από την πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου. Ο εχθρός ανήμερα των Χριστουγέννων του 1822 επιχειρεί έφοδο, η οποία ωστόσο αποτυγχάνει και καταλήγει σε συντριπτική ήττα. Κατά την έφοδο οι εκκλησίες είχαν κλεισθεί, όμως ο ποιητής δέχεται, όπως είχε διαδοθεί τότε, ότι οι εκκλησίες ήταν ανοικτές και επομένως ότι έγινε η λειτουργία.
88
Πῆγες εἰς τὸ Μεσολόγγι
τὴν ἡμέρα τοῦ Χριστοῦ,
μέρα ποὺ ἄνθισαν οἱ λόγγοι
γιὰ τὸ τέκνο τοῦ Θεοῦ.
- Ο Πνιγμός του εχθρού στον Ποταμό Αχελώο. Η Ελευθερία στη μάχη είναι αδελφή της οργής του Θεού (στροφές 102-122)
Στις στροφές 102-122 οι εχθροί πνίγονται στον ποταμό Αχελώο κατά την προσπάθειά τους να μπουν στο Μεσολόγγι, αφού απέτυχε η έφοδος από τα τείχη. Η Ελευθερία στη μάχη είναι αδελφή της οργής του Θεού.
105
Κακορίζικοι, ποὺ πᾶτε
τοῦ Ἀχελώου μὲς στὴ ροῆ
καὶ πιδέξια πολεμᾶτε
ἀπὸ τὴν καταδρομὴ
106
νὰ ἀποφύγετε! τὸ κύμα
ἔγινε ὅλο φουσκωτό·
ἐκεῖ εὑρήκατε τὸ μνῆμα
πρὶν νὰ εὑρεῖτε ἀφανισμό.
- Η μεγάλη Επιτυχία του Κανάρη στις 6 Ιουνίου 1822. Ανατίναξη της ναυαρχίδας των Τούρκων (στροφές 123-138)
Στις στροφές 123-138 δύο μεγάλες επιτυχίες του Κανάρη. Στις 6 Ιουνίου ανατίναξε στη Χίο τη ναυαρχίδα των Τούρκων, φονεύοντας πάνω από 2000 Τούρκους, μεταξύ αυτών και τον ναύαρχο Καρά Αλή. Μετά από λίγους μήνες στις 27 Οκτωβρίου, ανατίναξε τη νέα ναυαρχίδα κοντά στην Τένεδο, φονεύοντας πάνω από 1600 ναύτες.
132
Πνίγοντ’ ὅλοι οἱ πολεμάρχοι
καὶ δὲν μνέσκει ἕνα κορμί·
χαίρου, σκιὰ τοῦ Πατριάρχη,
ποὺ σὲ πέταξαν ἐκεῖ.
- Πολιτικό Μάθημα. Όχι μόνο στους Επαναστάτες, αλλά και στους Έλληνες όλων των Αιώνων και τους Ευρωπαίους (στροφές 139-158)
Στις τελευταίες 139-158 στροφές ο Σολωμός αφήνει τη λύρα στους Έλληνες όλων των αιώνων. Το διορατικό του μάτι βλέπει τον κίνδυνο που διατρέχει η επανάσταση, πρώτα από την ευρωπαϊκή διπλωματία και μετά, κυρίως από την αρχομανία, τον εγωισμό και της συνεπεία αυτών διαίρεσης και εξασθένισης των δυνάμεων. Εν τη ενώσει η δύναμις. Παλαιά αλήθεια. Για να γίνει ο κίνδυνος που διέτρεχε το γένος πιο αισθητός, αφήνει την Ελευθερία να δώσει το μάθημα, αφού προηγουμένως σιωπήσει ο ποιητής. Δηλαδή, παραμερίζεται η ποίηση, η λύρα, η καρδιά, και το λόγο έχει ο νους, η σοφία.
144
Ἡ Διχόνοια ποὺ βαστάει
ἕνα σκῆπτρο ἡ δολερὴ
καθενὸς χαμογελάει,
«πάρ’ το», λέγοντας, «καὶ σῦ».
145
Κειο τὸ σκῆπτρο πού σας δείχνει
ἔχει ἀλήθεια ὡραία θωριά·
μὴν τὸ πιάστε, γιατί ρίχνει
εἱσὲ δάκρυα θλιβερά.
146
Ἀπὸ στόμα ὀποῦ φθονάει,
παλληκάρια, ἂς μὴν πωθεῖ,
πὼς τὸ χέρι σας κτυπάει
τοῦ ἀδελφοῦ τὴν κεφαλή.
147
Μὴν εἰποῦν στὸ στοχασμό τους
τὰ ξένα ἔθνη ἀληθινά:
«Ἐὰν μισοῦνται ἀνάμεσό τους
δὲν τοὺς πρέπει ἐλευθεριά».
Πηγές
- Ο Εθνικός Ύμνος. Γ. Παπαγεωργίου Εράλδυ. Έκδοση Θρησκευτικού Συλλόγου ο «Ελεήμων Σαμαρείτης», Τρίκκη 1939
- Ο Εθνικός μας Ύμνος. Πρωτοπ. Πολυκάρπου Γ. Τύμπα. Τύποις Φ. Τσιρώνη. Μονοτυπικά συγκροτήματα. Αθήνα 1971
