Στον κόσμο των Ιεροψαλτών ήταν ιδιαίτερα γνωστός ο Χαρίλαος Ταλιαδώρος. Άρχων Πρωτοψάλτης της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας. Οφίκιο που του είχε απονείμει το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.
Πρωτοψάλτης επί σειρά ετών του Ιερού Ναού της του Θεού Σοφίας Θεσσαλονίκης. Η συμβολή του, η προσφορά του, μεγίστη. Στη διάδοση και της, στους νέους, μεταλαμπάδευσης της πατρώας Βυζαντινής Μουσικής, που αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του Ελληνικού ή, αν θέλετε, του Ρωμαίικου πολιτισμού. Πιστά, κατά την εκτέλεση των ύμνων, τηρώντας το βυζαντινό ύφος ο Χαρίλαος Ταλιαδώρος δίδαξε και παρέδωσε τη Βυζαντινή Μουσική, ανόθευτη από ξενικές επιδράσεις στους επιγενομένους. Εσχάτως ο Χαρίλαος Ταλιαδώρος εκοιμήθη.
Στις 11 Ιανουαρίου του 2021. Πλήρης ημερών. 95 ετών. Η είδηση του θανάτου του μεγάλη προκάλεσε θλίψη στον Ιεροψαλτικό κόσμο. Τιμώντας τον, δικαίως, ο Σύλλογος Ιεροψαλτών Τρικάλων, την περασμένη εβδομάδα, τέλεσε στην Αγία Επίσκεψη Τρισάγιο για την ανάπαυση της ψυχής του. Αλλά η είδηση του θανάτου του Χαρίλαου Ταλιαδώρου συνετέλεσε ώστε το μυαλό μου, μαζί με την καρδιά μου, να γυρίσουν πολλά χρόνια πίσω. Τότε που ήμουν φοιτητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Ήταν ο καιρός όπου στο ιεροψαλτικό στερέωμα της συμπρωτεύουσας, με αποφασιστική όμως επίδραση στην Ελλάδα όλη και όχι μόνο, κυριαρχούσαν οι τρεις μεγάλοι, οι τρεις κορυφαίοι μαΐστορες της ψαλτικής τέχνης.
Ο Χρύσανθος Θεοδοσόπουλος, στον Άγιο Δημήτριο. Ο Αθανάσιος Καραμάνης στον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά, τον και Μητροπολιτικό Ναό. Ο Χαρίλαος Ταλιαδώρος στην Αγία Σοφία. Τελευταίος αυτός ακολούθησε τους άλλους δύο στη γειτονιά των Αγγέλων… Και των τριών χαρακτηριστικό γνώρισμα ήταν το πάθος τους με τη Βυζαντινή Μουσική. Το συγγραφικό-μουσικό τους έργο απαράμιλλο.
Με φωνές ηγεμονικές που καθήλωναν τον κόσμο, απέδιδαν τους ύμνους κατά το βυζαντινό, πατριαρχικό, πολίτικο ύφος. Το οποίο, δια των, ανά την Ελλάδα, χιλιάδων μαθητών τους, διέδωσαν παντού. Σαφώς είναι σημαντική η γνώση της Βυζαντινής Μουσικής. Εξ ίσου όμως σημαντική, είναι η απόδοσή της κατά το πατριαρχικό ύφος. Πλείστοι όσοι ψάλτες σήμερα, στην Πατρίδα μας και έξω από αυτήν, ψάλλουν, έχοντας στο αναλόγιο οδηγό, τα μουσικά βιβλία αυτών των τριών κορυφαίων δασκάλων της τέχνης του ψάλλειν.
Είναι αυτοί που θαρρώ πως κατέστησαν ψαλτομάνα τη Θεσσαλονίκη. Την πόλη που είναι βεβαίως η πρωτεύουσα της μιας και Ελληνικής Μακεδονίας, συνάμα δε και συμπρωτεύουσα. Όχι σε σχέση με την Αθήνα, αλλά σε σχέση με την Κωνσταντινούπολη, την εσαεί πρωτεύουσα του Ρωμαίικου, απ’ την οποία και πηγάζει το πατριαρχικό, το βυζαντινό ύφος.
Ο τρόπος τουτέστιν απόδοσης των ψαλλόμενων. Που συνδυάζει την απλότητα, τη δωρικότητα, με τη μεγαλοπρέπεια της εκτέλεσης. Αναδεικνύεται έτσι η αρχοντιά της Ρωμιοσύνης. Για να δίδεται η δυνατότητα στον λαό του Θεού να μετέχει στα, κατά τη Θεία Λατρεία, τελούμενα, ευφραινόμενος και με κατάνυξη προσευχόμενος. Με το άκουσμα λοιπόν της κοίμησης του Χαρίλαου Ταλιαδώρου, “εμνήσθην ημερών αρχαίων”. Και των τριών αυτών αστέρων του ιεροψαλτικού, εκκλησιαστικού, στερεώματος, στα φοιτητικά μου χρόνια, υπήρξα τακτικός ακροατής.
Πότε πήγαινα στον Αγ. Δημήτριο, πότε στον Αγ. Γρηγόριο, πότε στην Αγ. Σοφία. Δεν ξέρω. Μπορεί όμως και να ‘ναι οι τελευταίοι των γιγάντων της ψαλτικής τέχνης. Δεν μπορώ να ξεχωρίσω κάποιον. Ήταν και οι τρεις ισάξιοι. Κολοσσοί. Καθηλωτικοί. Ο καθένας στον τρόπο του ψάλλειν, πέρα απ’ την ακριβή απόδοση των ύμνων, έβαζε την προσωπική του σφραγίδα, που ταίριαζε στου καθενός την ιδιαιτερότητα της φωνής.
Επιτρέψτε όμως, εν προκειμένω, να επισημάνω τούτο. Και οι τρεις, στους Ναούς όπου διακονούσαν, δεν έψαλλαν μόνοι τους. Είχαν και οι τρεις τις χορωδίες τους, τους χορούς τους. Άλλοι συνέψαλλαν, άλλοι ισοκρατούσαν. Το άκουσμα ήταν θεσπέσιο για τους πιστούς. Αυτοί, εκπροσωπούμενοι απ’ τους χορούς, που πάντα ψάλλουν αντί του λαού και υπέρ του λαού, μετέχουν της Θείας Λατρείας. Και κάτι ακόμα. Η συμμετοχή κάποιου σε χορωδία σημαίνει υπέρβαση του εγώ, σημαίνει ταπείνωση. Ο χορωδός δεν αυτενεργεί αλλά υπακούει στον έναν, στον χοράρχη. Δεν φροντίζει να διακρίνεται σε σχέση με τους άλλους. Αυθαιρεσίες και εγωισμοί σ’ ένα χορωδιακό, ψαλτικό, σύνολο, δεν επιτρέπονται. Είναι συμπεριφορές ασύμβατες με το πνεύμα του συνόλου, όπου σαφώς το εγώ γίνεται εμείς. Είναι ακριβώς το πνεύμα που πρέπει να διέπει μια χορωδία, έναν χορό ψαλτών. Θα ήταν ευχής έργο, βέβαια, στους Ναούς μας να υπήρχαν χορωδίες. Κατά κανόνα αυτές λείπουν και όχι μόνο τούτες τις μέρες της πανδημίας…
Ουκ ολίγοι πάντως απ’ το εκκλησίασμα πήγαιναν στους Ναούς των τριών μεγάλων Δασκάλων, κρατώντας στα χέρια τους, μαγνητόφωνα, για να τους ηχογραφήσουν. Πολλές φορές δε, κατά τη διανομή του αντιδώρου, όταν αυτοί οι τρεις μέγιστοι ψάλτες, έψαλλαν τα λεγόμενα κρατήματα, με τεριρέμ συνδυαζόμενα, ώστε και δι’ αυτών αγγελικά να υμνείται ο Τριαδικός Θεός, ή έψαλλαν άλλους ύμνους σε πιο αργό χρόνο, τότε ο κόσμος δεν έφευγε. Καθόταν εκεί να τους ακούσει και να τους ηχογραφήσει.
Μέσα είναι βαθιά χαραγμένα και των τριών τα ακούσματα. Ουδέποτε διαγράφονται απ’ την καρδιακή μνήμη μου κάποιοι πανηγυρικοί Εσπερινοί, Δοξολογίες, Όρθροι, Λειτουργίες, Χαιρετισμοί, Ακάθιστοι Ύμνοι… Ή και συναυλίες στη Ροτόντα ή στο Θέατρο της Εταιρίας Μακεδονικών Σπουδών.
Η Βυζαντινή, η Ρωμαίικη Μουσική, σ’ όλο της το μεγαλείο. Ο Θεός κατεβαίνει στη γη κι ο άνθρωπος ανεβαίνει στον ουρανό. “Τα άνω τοις κάτω συνεορτάζει, τα κάτω τοις άνω συνομιλεί”. Ιδού η Βυζαντινή Μουσική ως μέσο μετοχής του ανθρώπου στη Θεία Λατρεία. Αυτό ακριβώς κατάφεραν να προσφέρουν οι τρεις μεγάλοι Μαΐστορες της ψαλτικής τέχνης. Ο Χρύσανθος Θεοδοσόπουλος, ο Αθανάσιος Καραμάνης, ο Χαρίλαος Ταλιαδώρος. Αιωνία τους η μνήμη…
ΖΑΧ. Γ. ΖΑΧΟΣ
