Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordress.com
Στην ορεινή Νάξο, την εποχή του πατέρα μου, υπήρχε ένας γιατρός, γνωστός αφενός για τις υπηρεσίες του στους αρρώστους μιας πολύ ευρείας περιοχής, αλλά και, ίσως ακόμη περισσότερο, για το χιούμορ του. Θα διηγηθώ δυο ανέκδοτά του. Μια φορά λοιπόν, καλοκαίρι, ανοικτά τα παράθυρα, όλος ο κόσμος στο χωριό άκουγε το ζευγάρι να τσακώνεται στο σπίτι του. “Αχ, που ήμουν ένα ρόδο και μ΄ έφαγες!” βόγκηξε εκείνη. Κι εκείνος: “Αχ, κι εγώ ήμουν μια σκ…ύλα και…μ΄ έφαγες!” Μια άλλη φορά, κατοχή ήταν, μεγάλη πείνα, το χωριό αποδεκατιζόταν. Ο γιατρός περπατούσε τσακισμένος από την κούραση να πάει από το ένα χωριό στο άλλο να δει ασθενή. Στο δρόμο συνάντησε ένα χωρικό που κρατούσε ένα καλάθι γεμάτο σύκα. Σύκα λιμπιστά, πελώρια. “Καλημέρα!” “Καλημέρα”. Αντάλλαξαν χαιρετισμό. “Τι ωραία σύκα κουβαλάς!” Θαύμασε ο γιατρός. “Μόνο ωραία; δυο-τρία να φας χορταίνεις!” παίνεσε την πραμάτεια του ο χωρικός. “Τι λες μωρέ; Εγώ στην καθισιά μου, τρώω όλο το καλάθι”, αντιλέει ο γιατρός. “Δεν μπορείς, γιατρέ!”, επέμενε ο συκάς. “Αν δεν μπορέσω να τα φάω, να με φτύσεις!”. Ο χωρικός δέχθηκε το στοίχημα. Ο γιατρός με την ησυχία του καθάρισε το πρώτο, το δεύτερο, τα έφαγε, έφθασε στο έκτο, χόρτασε. Ήσυχος γύρισε στο χωρικό. “Νίκησες! φτύσε με!” “Εγώ να σε φτύσω ή εσύ να με φτύσεις για τη βλακεία μου;”
Πολλές φορές θυμάμαι αυτή την ιστορία. Δεν είναι καθόλου σπάνιο να αναρωτιέμαι τι πραγματικά είναι το σημαντικό. Όταν πρέπει να συγκρίνω δυο πράγματα, ποιο είναι πιο βαρύ, το πράγμα είναι εύκολο, τα ζυγίζω. Όταν είναι να συγκρίνω δυο ποσότητες, πάλι είναι εύκολο. Όταν αγοράζω στη σουπερμάρκετ αγαθά, γυρίζω όσες έχω στη γειτονιά μου και αγοράζω το φθηνότερο. Με λίγο παραπάνω κόπο, συγκρίνω, τις ποσότητες και αποφασίζω. Η σύγκριση όμως δεν είναι πάντοτε εύκολη. Αν είμαι κατάκοπος, δεν μπορώ να γυρίζω από το ένα κατάστημα στο άλλο, αγοράζω όσο νάναι στο πιο γειτονικό μου. Πώς να συγκρίνω την κόπωσή μου με τα λεφτά που θα δώσω. Κι ακόμη, αν θέλω να αγοράσω κάτι, πώς να συγκρίνω το πόσο πολύ το θέλω, με τα λεφτά που θα δώσω; Πρέπει να αναλογισθώ, πως αγοράζοντάς το, θα στερηθώ άλλα πράγματα. Ποιά; Κι αν θέλω να συγκρίνω ένα ψυχολογικό, νοητό, ή ένα κοινωνικό αγαθό με ένα σωματικό, αισθητό, αγαθό, πώς να κάνω τη σύγκριση; Για να επιβιώσω εγώ και να ζήσω τα παιδιά μου, πώς να αρνηθώ την εγκατάλειψη κάποιων ηθικών αξιών που απαιτεί η ντροπιαστική δουλειά που μου προσφέρεται. Κι αν πεινάμε εγώ και η οικογένειά μου, πώς να μην κλέψω ένα καρβέλι ψωμί από το φούρνο, όπως έκανε ο Γιάννης Αγιάννης των Αθλίων του Ουγκώ; Κι όταν έρχομαι σε κοινωνικά θέματα ή πολιτικά, τι είναι πιο σημαντικό;
Οι πολιτικές αποφάσεις στηρίζονται σε πολλαπλά δεδομένα. Είναι οι άμεσες ανάγκες. Ο Τσολάκογλου βρέθηκε στο δίλημμα, να συνεχίσει τον, οπωσδήποτε άπελπι, αγώνα κατά των Γερμανών ή να κάνει μια ανακωχή να περισώσει ό,τι μπορούσε να σωθεί, προδίδοντας ιερές και όσιες παραδόσεις. Ο Λεωνίδας θα στεκόταν στις Θερμοπύλες ως το θάνατο όλων, όπως έκανε κι ο Παπαφλέσας στο Μανιάκι. Πέτυχε ο Τσολάκογλου να μην παρθεί ο στρατός μας αιχμάλωτος στα φρικτά ναζιστικά στρατόπεδα, σε όλα τα άλλα απέτυχε και θεωρήθηκε από την επίσημη ιστορία προδότης. Σε κάθε κρίσιμη φάση είναι ενδεχόμενα τέτοια διλήμματα που ούτε η Ιστορία μπορεί να τους δώσει αξιόπιστη απάντηση. Τέτοιες συνθήκες όμως δεν γίνονται καθημερινά. Θυμάμαι, μου έλεγε ένας φίλος: “Σπάνια στη ζωή σου παρουσιάζονται ευκαιρίες να φερθείς σαν ήρωας. Καθημερινά όμως παρουσιάζονται ευκαιρίες να μη φερθείς μικροπρεπής”. Κι αυτό ισχύει όχι μόνο για τα άτομα, αλλά και για τα έθνη. Στις άμεσες ανάγκες περιλαμβάνονται η γεωγραφία, οι φυσικές καταστροφές, λοιμοί, λιμοί, καταποντισμοί, οι επιθέσεις των άλλων κι ένα σωρό άλλα. Υπάρχουν όμως και οι ιστορικές ανάγκες. Κάθε λαός, πάρα πολύ εμείς, είναι φορτωμένος με μια παιδεία κι αυτή μας δημιουργεί ένα μοναδικά Ελληνικό συναίσθημα, το Φιλότιμο. Πόσο ζυγίζει το φιλότιμο όταν είναι να ανταλλαγεί με άμεσες ανάγκες; Άσε που συχνά αυτή η παιδεία μας είναι παραμορφωμένη, μια πλύση εγκεφάλου, που επιβάλλεται στα παιδιά μας από γενιές ολόκληρες διαδοχικών συμφερόντων και η ανατροπή των εδραιωμένων πεποιθήσεων επισύρει την κατηγορία της εθνικής προδοσίας.
Στις έκτακτες συνθήκες ενός πολέμου, κάθε παράβαση είναι προδοσία. Κι όμως κάθε παράβαση μπορεί να είναι ρεαλιστική ανάγκη. Τέτοιες έκτακτες συνθήκες όμως είναι οι σπάνιες ευκαιρίες να φερθείς σαν ήρωας. Στις συνηθισμένες καταστάσεις όμως, πώς δεν θα φερθείς μικροπρεπής; Η απάντηση είναι βέβαια η δημοκρατία. Ολόκληρος ο λαός αποφασίζει, τελικά με δημοψήφισμα. Αυτή είναι όμως η εύκολη, όχι η ρεαλιστική, απάντηση. Στις συνηθισμένες συνθήκες προηγείται μακρά περίοδος μυστικών συζητήσεων. Γιατί μυστικών; Διότι, αν είναι ανοικτές, οι φωνακλάδες, οι δημαγωγοί, θα επηρεάσουν το ευέξαπτο πλήθος, τον όχλο, να επιβάλει όχι την πιο έλλογη, αλλά την πιο φανταχτερή, ενδεχομένως επιζήμια, λύση. Μια καλύτερη λύση είναι, μετά την ολοκλήρωση των αναγκαστικά μυστικών συζητήσεων, να τεθεί το θέμα σε μια περιορισμένη ομάδα, όπου θα συζητηθούν, και τότε μόνο, με εισήγηση αυτής της ομάδας να τεθεί στην κρίση του δήμου. Αμέσως μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, ο Θεμιστοκλής ζήτησε από τους Αθηναίους επειγόντως να ενεργήσει όπως νομίζει, για να τους κάνει ηγέτες όλου του Ελληνισμού, αλλά δεν μπορεί να τους εξηγήσει το σχέδιό του, επειδή, για να επιτύχει, δεν πρέπει να μαθευτεί. Η εκκλησία του δήμου δίστασε. Κι αποφάνθηκε: να πει το σχέδιό του ο Θεμιστοκλής στον πολιτικό αντίπαλό του, τον Αριστείδη. Αυτός τους είπε, ότι ο Θεμιστοκλής ήταν σωστός κι αν έκαναν ό,τι τους έλεγε, οι Αθηναίοι θα γίνονταν απόλυτοι ηγέτες όλων των Ελλήνων. Ταυτόχρονα όμως θα ντρέπονταν σε όλες τις επερχόμενες γενιές για τη συμπεριφορά τους. Οι Αθηναίοι δεν δέχθηκαν την πρόταση του Θεμιστοκλή, που διέρρευσε αργότερα. Καθώς ο στόλος όλων των Ελλήνων ήταν συγκεντρωμένος σε μια μεριά κι όλοι πανηγύριζαν για τη νίκη κατά των Περσών, να πάνε και να κάψουν τα Ελληνικά καράβια, πλην των Αθηναϊκών. Αυτή μου φαίνεται η σωστή διαδικασία. Οι μυστικές συνομιλίες είναι απαραίτητες ως την ολοκλήρωσή τους. Η ανοικτή συζήτησή τους από μια μικρή ομάδα, όπως είναι η βουλή ή ένα συμβούλιο αρχηγών οφείλει να ακολουθήσει. Και η βούληση του δήμου να πάρει τότε την απόφασή του.
