Συγγραφέας: Θωμαΐς Παπαθανασίου – Φωτοπούλου
Εκδόσεις: Μπαρτζουλιάνος
Διάβασα -και ξαναδιάβασα ομολογώ- αυτό το σπάνιο και συναρπαστικό βιβλίο. Συγγραφέας του είναι η συμπατριώτισσά μας Θωμαΐς Παπαθανασίου – Φωτοπούλου, γεννημένη στο Δροσερό Τρικάλων και κάτοικος και Δικηγόρος Αθηνών. Ευχαριστώ δε εξαρχής τον ΞΕΝΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟ που μου δίνει το βήμα για να το σχολιάσω.
Το βιβλίο αναφέρεται σε ένα μνημειώδες ταξίδι της συγγραφέως, σε ένα μεγάλο τμήμα του Δρόμου του Μεταξιού, σε έναν δρόμο με πολυδαίδαλες διαδρομές και μονοπάτια, που εκκινούσε από τα Μεσογειακά λιμάνια και τις Ελληνικές ακτές ή από τις παρυφές της Ευρώπης ή τη Μαύρη Θάλασσα και κατέληγε στην Κίνα. Έναν δρόμο μυθικό, που κουβαλάει συγκλονιστικό ιστορικό φορτίο αιώνων, σε έναν αχανή τόπο της Κεντρικής Ασίας, όπου άφησε το ανεξίτηλο αποτύπωμά του και ο επικός Έλληνας στρατηλάτης, ο Μέγας Αλέξανδρος.
Η συγγραφέας πρωτοπορεί και εγκαινιάζει μία κατηγορία βιβλίου πρωτόγνωρη για τα Ελληνικά Γράμματα: βιβλίο λογοτεχνικό – βιβλίο ταξιδιωτικό – βιβλίο ιστορικό. Βεβαίως ταξιδιωτικά βιβλία γράφτηκαν πολλά και κάποια κορυφαίας λογοτεχνικής αξίας, όπως π.χ. «Τα ταξιδιωτικά» του Νίκου Καζαντζάκη. Αλλά βιβλία που να θεμελιώνονται στέρεα και στους τρεις αυτούς πυλώνες (Ταξιδιωτικό, Ιστορικό, Λογοτεχνικό) δεν υπάρχουν στην Ελληνική Γραμματεία εδώ και τουλάχιστον 100 χρόνια. Και αν κάνω λάθος ας με διορθώσουν οι πιο αρμόδιοι.Σ
Ας πλησιάσω όμως, το βιβλίο πιο κοντά
Και μόνον η σκέψη για μία πορεία χιλιάδων χιλιομέτρων μέσα στην αχανή άγνωστη Κινεζική ενδοχώρα μας ανατριχιάζει. Πεκίνο, πόλη Ξιάν (Κίτρινος ποταμός – χωριό Μπάνπο και ο μεγαλύτερος και παλαιότερος – 6.000 π.Χ. – νεολιθικός οικισμός του κόσμου, ο αρχαίος πήλινος στρατός – 3ος αιώνας π.Χ.).
Το Λαντσόου, η περιοχή με τις βαριές βιομηχανίες, τα διυλιστήρια και την πιο βαριά ρύπανση στην Κίνα. Το εθνικό πάρκο Ντάνξια, το γεωλογικό φαινόμενο «Ουράνιο τόξο», το θρυλικό Σινικό Τείχος (3ος αιώνας π.Χ.) και η στέπα και φοβερή έρημος Γκόμπι.
Η τεράστια έρημος Τακλαμακάν (1.000 χλμ. μήκος – 400 χλμ. Πλάτος- 50ο (θ) που το όνομά της σημαίνει «μπες μέσα και δε θα βγεις ποτέ»).
Το Ντουνχουάνκ, το Μογκάο και «οι χίλιες σπηλιές του Βούδα» με αγάλματα του Βούδα, εκατοντάδες τοιχογραφίες και ελληνοβουδιστικά στοιχεία.
Αρχαίες πόλεις ξεθαμμένες απ’ την άμμο, αρχαίες νεκροπόλεις και μαυσωλεία, αρχαία μοναστήρια. Πόλη Ουρούμσι και οι αρχαίες αινιγματικές μούμιες με ελληνιστικά στοιχεία. Μουσεία, ευρήματα και ο θρύλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου να πλανιέται σχεδόν παντού. Η πόλη Κασγκάρ και το «αρχαιότερο και μεγαλύτερο παζάρι του κόσμου». Η οροσειρά Παμίρ, τα Ουράνια βουνά, το κράτος του Κιργιστάν.
Αλλά και λαοί, φυλές, ράτσες, ήθη και έθιμα, θρύλοι και μύθοι, τελετές, φορεσιές, τοπικά χρώματα, μουσικές, τραγούδια και χοροί, μυρωδιές και γεύσεις.
Τόσα και τόσα… Τι να πρωτοθαυμάσω και τι να πρωτοδιαλέξω από τα όσα ο ταξιδιωτικός -περιηγητικός πυλώνας του βιβλίου αναφέρει. Όλα θαυμαστά και αξέχαστα. Όλα όσα το βλέμμα, το μυαλό, η ψυχή της συγγραφέως συλλαμβάνει και αποτυπώνει.
Αλλά επειδή ο ταξιδιωτικός πυλώνας (ταξίδι, σταθμοί και στάσεις στον αρχαίο Δρόμο του Μεταξιού, ευρήματα, μηνύματα, εικόνες, συναισθήματα) τροφοδοτεί αυτονόητα και τον ιστορικό πυλώνα του βιβλίου…, εδώ τα πράγματα είναι συγκλονιστικά.
Η ιστορία ενός αχανούς τόπου και δρόμου, ενός άγνωστου – γνωστού χώρου στην Κεντρική Ασία, έχει ιστορικό βάθος χαώδες (5000 π.Χ. έως σήμερα). Έθνη, λαοί, φυλές και ράτσες έδρασαν, πολέμησαν, έζησαν και πέθαναν σε αυτά τα ματωμένα χώματα του Δρόμου του Μεταξιού, όπως Ινδο-Ιρανοί, Σκύθες, Πέρσες, Μέγας Αλέξανδρος, Ελληνο – Βακτριανά βασιλεία, Ελληνο – Ινδικό Βασίλειο, Κουσάν, Τούρκοι, Άραβες, Κίνα, Μογγόλοι, Ρωσία, Σοβ. Ένωση, Λαοί του σήμερα.
Ναι, ακριβώς αυτό: το βιβλίο δεν είναι καθόλου μία επίπεδη, επιφανειακή περιηγητική περιγραφή ή μονοδιάστατη στον ενεστώτα χρόνο. Είναι μία πολυδιάστατη στο χωροχρόνο πρόσληψη και απόδοση δυσεύρετης και πολύτιμης ιστορικής γνώσης, με μία διαδρομή και ανίχνευση αιώνων. Είναι μία ιστορική έρευνα διεισδυτική, πιστοποιημένη και έγκυρη, στα βάθη του χρόνου, για να ζωντανέψει -για χάρη του αναγνώστη- περασμένες πραγματικότητες και να ζωγραφίσει νοηματικά τις εξελίξεις. Να δείξει τις κινητήριες δυνάμεις της ανθρωπότητας και της ιστορίας, το χρονολόγιο της αδιάκοπα κινούμενης ανθρωπογεωγραφίας, για να προβάλλουν με σαφήνεια οι κατακτητικοί πόλεμοι, οι επιδρομές, οι αιματοχυσίες, τα κίνητρα, ο έλεγχος, η οικονομία, το εμπόριο, η επέκταση. Για να μνημονευτούν οι αμέτρητες γενιές οδοιπόρων (εμπόρων, ερευνητών, ιεραποστόλων, καραβανιών), για να μνημονευτούν οι θρησκείες, οι θρύλοι (και του Μεγαλέξανδρου μαζί), το κλίμα, η τόσο σκληρή πραγματική γεωγραφία, για να εξηγηθεί η εξέλιξη των επιστημών, του πολιτισμού και των Τεχνών, οι κοινωνικές και άλλες εξελίξεις. Για να ερμηνευτούν τα λαμπρά και ματωμένα χνάρια.
Για να δει ο αναγνώστης, να νιώσει και να συνδέσει με το σήμερα έναν επί χιλιετίας αχαρτογράφητο κόσμο.
Έτσι, η συγγραφέας δεν είναι μόνο μία ταξιδιώτισσα που -για χάρη μας- υπομένει μια κοπιώδη πορεία χιλιάδων χιλιομέτρων, ακραίες θερμοκρασιακές συνθήκες πολλές φορές, δίψα, πείνα, ασιτία, αϋπνίες και κινδύνους, δεν μας προσφέρει μόνο -και άκοπα κι ανώδυνα για μας- την περπατησιά της βήμα-βήμα στα χνάρια αρχαίων λαών και ηγετών ή το άγγιγμα των χεριών της σε αρχαία μνημεία, τείχη, κάστρα και ερείπια, αλλά και μας εξιστορεί την ιστορία κάθε σταθμού και κάθε τόπου, από τους αρχαίους χρόνους μέχρι σήμερα.
Μία φλογισμένη Μελετήτρια, λοιπόν, που οδηγείται από την υπευθυνότητά της και την εντιμότητά της απέναντι στον αναγνώστη και που πυρπολείται, από δίψα και αγάπη για το στόχο της. Μία «αρχαιολόγος»- ερευνήτρια, που με την πνευματική της σκαπάνη «σκάβει» βαθιά, ψάχνει επίμονα στα σκοτάδια του χρόνου, για ν’ ανακαλύψει και να βρει ευρήματα και στοιχεία, αρχαία και νεώτερα ιστορικά κείμενα, αρχαία χειρόγραφα, σπάνια και πολύτιμα ξένα συγγράμματα και μαρτυρίες. Μαρτυρίες για να πουν και να «μιλήσουν» για τα έγκατα του χρόνου και της ιστορίας, για πήλινους στρατούς, Σινικό τείχος, χαμένες Αλεξάνδρειες και τόσα άλλα. Μαρτυρίες «που μπορούν να σπάσουν τη σιωπή αιώνων», όπως λέει και η ίδια η συγγραφέας.
Και όλο αυτό, που δεν έχει καμία σχέση με κάποια «τουριστική» αμεριμνησία, όλο αυτό που απαιτεί κοπιώδη μελέτη και αφοσίωση, η συγγραφέας το πετυχαίνει και μας το δίνει με γλώσσα ζωντανή και ξεκούραστη για μας, με ένα βιβλίο, μ’ ένα κείμενο όμορφο και συναρπαστικό.
Και είμαι βέβαιος -το διαπίστωσα κιόλας- ότι και επιστήμονες -ιστορικοί με τις γνώσεις τους, το κύρος τους και τον μετρημένο λόγο τους, όχι μόνον αναγνώρισαν την εγκυρότητα και αξία του βιβλίου, αλλά και το υποδέχθηκαν με ειλικρινή ευαρέσκεια.
Αλλά είναι ώρα να μιλήσω λίγο και για λογοτεχνία, για τον τρίτο πυλώνα του βιβλίου, τον Λογοτεχνικό πυλώνα.
Το βιβλίο αυτό μπορεί να περιγράφει και να εξιστορεί, αλλά δεν είναι ένα βαρύ, καταπιεστικό ιστορικό βιβλίο. Έχει γλώσσα ζωντανή, έχει τέχνη αφηγηματική, έχει ροή, ρυθμό, ειρμό, εικόνες και χρώματα της μέρας και σκιές της νύχτας. Έχει λόγο απλό, άμεσο, εύληπτο, σχεδόν προφορικό, όχι όμως στεγνό, αλλά διαποτισμένο με εσωτερικότητα και συναισθήματα, έτσι που το κείμενο να ρέει, να κυλάει ξεκούραστα, να κερδίζει και να συγκινεί τον αναγνώστη.
Το μυαλό, η ψυχή, το βλέμμα σμίγουν. Και μεταφράζουν στο χαρτί χρωματιστά κι αισθαντικά. Και δίνουν ένα γοητευτικό αφήγημα με ζωντανό ταξιδιωτικό και ιστορικό στοχασμό.
Πόσες φορές δεν ξεπέζεψα κι ο ίδιος -σαν αναγνώστης- για να σταθώ νοερά λίγο παραπάνω και να χαρώ τις ολοζώντανες και πολύχρωμες περιγραφές και εικόνες, για κάποια ήθη και έθιμα αιώνων, για Κυριακάτικα και Ανατολίτικα παζάρια, για χειροτεχνίες, εξαίσια φιλοξενία και δείπνα, για όμορφες φορεσιές και όμορφους ανθρώπους και λαούς.
Ή πόσες φορές άνοιξα «το μέσα μου», καθώς η συγγραφέας, σε τόσες και τόσες σελίδες, στιγμές και πινελιές, λευτερώνει στοχαστικά το λόγο της, ακουμπάει στο χαρτί την ψυχή της και «ζωγραφίζει» φύση, ηλιοβασίλεμα, σούρουπο, αυγή, πουλιά, φτερουγίσματα, σπίτια, βουνά, ποτάμια, ερημιά και ερήμους, παιδιά, μανάδες, γέρους, σκιές, χρώματα, μουσικές και συναισθήματα.
Ή πόσες φορές η συγγραφέας μας μεταφέρει εκφραστικά την ανατριχίλα της καθώς διαβαίνει και ακουμπάει αρχαία μνημεία και αρχαίους ίσκιους Μεγάλων Ηγετών.
Ή πως να μην σταθεί ο αναγνώστης εκεί όπου η συγγραφέας μιλάει σε πρώτο πρόσωπο χωρίς προσποίηση και εξωραϊσμούς για τον εαυτό της και μονολογεί για την μοναξιά της, τον πανικό της, τη λύπη της. Μια εκφραστική φυσικότητα και ειλικρίνεια, μια εξομολόγηση, ένα λογοτεχνικό ήθος που κάνει τον αναγνώστη να νιώσει δικό της άνθρωπος, να νιώσει φίλος της.
Όλο αυτό -όλες οι σελίδες του βιβλίου- είναι Λογοτεχνία. Μια λογοτεχνία καθαρή, χαμηλόφωνη, σεμνή, όχι μεγαλόστομη. Κάτι σαν τις καθάριες παιδικές εικόνες, κάτι σαν το κρυστάλλινο νερό που κυλούσε και μας ξεδίψαγε, στο όμορφο χωριό, στο Δροσερό των παιδικών μας χρόνων.
Τέλος, από τον ΠΡΟΛΟΓΟ του βιβλίου, το οποίο προλογίζει ο έγκριτος πανεπιστημιακός Καθηγητής, Διανοητής και Στοχαστής Γιώργος Κοντογιώργης, παραθέτω σχετικό απόσπασμα:
«Το οδοιπορικό στον «Δρόμο του Μεταξιού» της Παπαθανασίου – Φωτοπούλου αποτελεί μία γοητευτική περιδιάβαση στην ιστορία αρχαίων πολιτισμών, στις επιβιώσεις τους στην εποχή μας, στις πραγματικότητες που συνθέτουν οι αντιθέσεις που ύφανε η συνάντηση της ιστορίας με την εποχή μας στην ασιατική ενδοχώρα. Η διήγηση της είναι γλαφυρή, αυθεντικά παραστατική, πλημμυρισμένη από τα συναισθήματα που προκαλεί στον «οδοιπόρο» η διαρκής εναλλαγή των παραστάσεων του δρώντος κόσμου με τον κόσμο της ιστορίας. Ο αναγνώστης στο τέλος της διαδρομής που θα πραγματοποιήσει με όχημα την πένα της συγγραφέως, θα έχει την ικανοποίηση ότι βίωσε με μια ανάσα το πανόραμα μιας μοναδικής σύνθεσης ενός ανεπανάληπτου παρελθόντος με ένα παρόν δαιδαλώδες και πολυσήμαντο που άλλοτε παραμένει βυθισμένο στη στασιμότητα και άλλοτε κινείται με ταχείς ρυθμούς προς το μέλλον. – Γ. Κ.»
Προσωπικά, κλείνοντας τα σχόλιά μου, προσθέτω τον επίλογό μου, έχοντας επίγνωση ότι έκανα μόνο μία ελάχιστη προσέγγιση στον πλούτο του βιβλίου.
Εκφράζω τον σεβασμό μου και τη βαθειά μου εκτίμηση προς τη συγγραφέα για το βιβλίο της. Εύγε στην αξία και σεμνή συμπατριώτισσά μας, στην κυρία Παπαθανασίου – Φωτοπούλου.
Χριστόφορος Σαργιώτης
(Αναδημοσίευση από το περιοδικό “ΞΕΝΙΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΣ”
