Η φράση «Αἰωνία σου ἡ µνήµη, ἀξιοµακάριστε καὶ ἀείµνηστε ἀδελφὲ ( ή ἀδελφή) ἡµῶν» που εκφωνείται από τον ιερέα κατά την εξόδιο ακολουθία ή των επιμνημόσυνων δεήσεων και ψάλλεται τρείς φορές αντιφωνικά από τον χορό ή τον ιεροψάλτη «Αἰωνία ἡ µνήµη· αἰωνία ἡ µνήµη· αἰωνία αὐτοῦ (ή αὐτής) ἡ µνήµη, δεν σημαίνει την ανθρώπινη εγκεφαλική μνήμη – με την έννοια αυτήν την ακούμε συχνά σε επικήδειους λόγους, υποσχέσεις όπως «Καλό ταξίδι αγαπημένε μας, δεν θα σε ξεχάσουμε ποτέ θα είσαι πάντα στη μνήμη μας» – αλλά σημαίνει να είναι αιωνία η μνήμη αυτού του ανθρώπου στη μνήμη του Θεού, δηλαδή ο Θεός να τον “θυμάται” αυτό τον άνθρωπο και να μην τον “ξεχάσει”.
Όχι βέβαια με την έννοια ότι ο Θεός έχει μνήμη και κάποιους τους θυμάται ή κάποιους τους ξεχνάει! Αλλά με την έννοια να Τον “θυμηθεί” ο Θεός και να τον κατατάξει στους Δικαίους, αλλά και στην Βασιλεία Του, όπου δεν υπάρχει πόνος, λύπη, ή στεναγµός, αλλὰ «ζωὴ ἀτελεύτητος».
Συνεπώς όταν λέμε «αιωνία η μνήμη» αυτό είναι ταυτόσημο με τη σωτηρία.
Για τον Άγιο Συμεών Θεσσαλονίκης η φράση αυτή σημαίνει ότι ό απελθών αδελφός ανατίθεται στα χέρια του Θεού. Είναι δηλαδή μια ευχή και με τη έννοια αυτήν χρησιμοποιείται από την Εκκλησία. Το πρόσωπο του κεκοιμημένου αδελφού μας δεν έχει πλέων ανάγκη της ανάμνησης ή της υστεροφημίας αλλά έχει ανάγκη της προσευχητικής μνημόνευσής του, ώστε να βρεί το έλεος του Θεού.
Στο Μικρό Ευχολόγιο ορίζεται ότι το «Αἰωνία ἡ µνήµη», ψάλλεται μόνο όταν τα μνημόσυνα συνάπτονται στην Θεία Λειτουργία. Επομένως στα τρισάγια που τελούνται αυτόνομα ή σε συνδιασμό με τον Εσπερινό δεν ψάλλεται, αλλά εκφωνείται.
Επίσης ψάλλεται κατά την ανάγνωση του Συνοδικού της Ορθοδοξίας, κατά την στιγμή που γίνεται η λιτάνευση των ιερών εικόνων, αλλά και μετά την ίδρυση του Ελληνικού κράτους καθιερώθηκε να ψάλλεται και στις δοξολογίες των εθνικών εορτών δηλ. 25η Μαρτίου 28η Οκτωβρίου, κ.λ.π.
Aκόμη εκφωνείται και κατά την ακολουθία των εγκαινίων ναού, όπου το τυπικό ορίζει ο Αρχιερέας να εκφωνεί τρείς φορές « Αιωνία η μνήμη των κτητόρων του οίκου τούτου» και ο λαός να εκφωνεί «Αἰωνία ἡ µνήµη».
Η μελοποίηση όμως του «Αἰωνία ἡ µνήµη», είναι νεωτερισμός του 20ου αιώνα. Ο Ανδρέας Τσικνόπουλος το δημοσιεύει πρώτος μελοποιημένο, στο έργο του Νεκρώσιμος Ακολουθία και σε ήχο πλ. Δ΄ εκ του Γα, αλλά με ύφος που να αποκλίνει προς το εκφωνητκό. Οι περισσότερες μελωδίες που έχουν δημοσιευθεί μέχρι σήμερα είναι μελοποιημένες σε ήχο τρίτο. Ο ήχος αυτός φαίνεται ότι επιλέγει, κατά τον Χρύσανθο εκ Μαδύτων, λόγω του θριαμβευτικού του ύφους αλλά και επειδή έχει την δυνατότητα να προκαλέσει αισθήματα γενναιότητας και ελπίδας στοιχεία που πρέπει να χαρακτηρίζουν την όλη ατμόσφαιρα μιας κηδείας ή ενός μνημοσύνου.
Το «Αιωνία η μνήμη» το συναντούμε επίσης μελοποιημένο: α) Στην Υμνωδία του Ιωάννη Σακελλαρίδη σε ήχο πλ.α΄, β) στην Νεκρώσιμο Ακολουθία του Στυλιανού Χουρμουζίου σε ήχο Γ΄ και σε ήχο πλ. α΄, γ) στο Μουσικό Πεντηκοστάριο του ιερομ. Γαβριήλ Κουντιάδου σε ήχο Γ΄, δ) στην Λειτουργική Υμνολογία του Κλεόβουλου Αρτεμίδη σε ήχο Γ΄, ε) στη Θεία Λειτουργία του Σύρκα Αντ, σε ήχο πλ. α΄, στ) στην Ανθοδέσμη Εκκλησιαστικής Μουσικής του Πανά Κ. σε ήχο Γ΄,ζ) στον Εσπερινό του Νίκου Παπασάββα σε ήχο Γ΄και σε ήχο Β΄ Ο Παπασάββας, ο οποίος είναι Πρωτοψάλτης του Καθεδρικού Ναού Αγίας Νάπας Λεμεσού, κατακλείει τις μελωδίες με αναφορά σε πρόσωπο τρίτο πληθυντικό « Αιωνία αυτών η μνήμη», και αυτό γιατί στην Κύπρο τα μνημόσυνα τελούνται ομαδικά, το οποίο είναι και το ορθότερο σύμφωνα με τον Ιω. Φουντούλη.
Επίσης μελοποιήσεις του «Αιωνία η μνήμη», άφησαν ο Θρασύβουλος Στανίτσας ο Χρύσανθος Θεοδοσόπουλος, ο Αστέριος Δεβρελής, ο Γεωρ. Τσατσαρώνης, ο Χαρ. Ταλιαδώρος, κ.α.
Τελειώνοντας θα πρέπει να τονίσουμε ότι όλες οι μελωδίες του α΄ ήχου και του πλ.α΄, που αφορούν το «Αιωνία η μνήμη» έχουν εξωεκκλησιαστικά μελωδικά σχήματα, πολλές είναι επηρεασμένες από μουσικά ρεύματα του 20ου αιώνα και είναι δείγματα της αλλοιώσεως που υπέστη το εκκλησιαστικό μέλλος. Για να διατηρηθεί όμως μια ομοιομορφία θα πρέπει το «Αιωνία η μνήμη» να ψάλλεται μόνο σε έναν ήχο , τον Γ΄.
Αθανάσιος Δημητρίου
Πρόεδρος Ιεροψαλτών Ν. Τρικάλων
Msc Θεολογίας
