Του Κων/νου Β. Παυλάκου,
π. Σχολικού Συμβούλου Φιλολόγων
«Η απόρριψη της ξένης κουλτούρας είναι ένδειξη βαρβαρότητας, ενώ η κατανόηση της ξένης βαρβαρότητας είναι ένδειξη κουλτούρας» [Εβγκένι Κασέγιεφ, Σύγχρονος Ρώσος γνωμικογράφος]
Α) ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΗΡΟΔΟΤΟ
Ο Ηρόδοτος, εκτός του ότι αποκαλείται πατέρας της ιστοριογραφίας, ήταν ο πραγματικός εφευρέτης του κριτικού διαφωτιστικού χαρακτήρα της σύγκρουσης των πολιτισμών. Ο Ηρόδοτος γράφει στην Ιστορία του (III,38): «Στην εποχή της βασιλείας του, ο Δαρείος κάλεσε κάποτε τους Έλληνες που ήταν κοντά του, και τους ρώτησε πόσα (χρήματα) θα ήθελαν για να φάνε τους πατεράδες τους μετά τον θάνατό τους. Απάντησαν ότι τίποτε, μα τίποτε απολύτως δεν θα μπορούσε να τους φέρει σε αυτό το σημείο. Τότε ο Δαρείος φώναξε τους Καλλατίες, έναν λαό της Ινδίας, που συνήθιζαν να τρώνε τους πατεράδες τους, και τους ρώτησε μπροστά στους Έλληνες, που είχαν διερμηνέα, πόσα ήθελαν για να κάψουν στην πυρά τους πεθαμένους πατεράδες τους. Αυτοί φώναξαν από τη φρίκη τους δυνατά, και τον παρακάλεσαν να μην ξεστομίζει καν κάτι τόσο ανίερο! Έτσι έχουν τα πράγματα στον κόσμο».
Σχόλιο: Ο Ηρόδοτος διηγήθηκε στους Έλληνες συγχρόνους του το ανέκδοτο αυτό όχι μόνο με την πρόθεση να τους διδάξει να σέβονται ξένα έθιμα, παρά επίσης και με την πρόθεση να τους κάνει ικανούς να παίρνουν κριτική στάση απέναντι σε πράγματα που τους φαίνονταν αυτονόητα. Είναι σαφές ότι ο ίδιος είχε μάθει πολλά μέσω τέτοιων πολιτιστικών αντιπαραθέσεων. Και ήθελε να συμμετέχουν και οι αναγνώστες του.
Β) ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ
α) Ορισμένες ιθαγενείς φυλές της Αυστραλίας συνήθιζαν να θανατώνουν τους γέροντες· όλες οι ενδείξεις οδηγούσαν στο συμπέρασμα ότι ο θάνατος τούς προσφερόταν από φιλική διάθεση και αγάπη, γιατί σκοπός αυτής της χειρονομίας ήταν ν’ απαλλάξει τους «γέροντες» από τα βάσανα της μακρόχρονης αρρώστιας (τα γηρατειά τα θεωρούσαν αρρώστια).
Και πώς αντιμετώπισαν αυτήν την κατάσταση οι καθολικοί ιεραπόστολοι όταν είχαν μεταβεί στην Αυστραλία για να διαδώσουν τον χριστιανισμό; Στην περίπτωση αυτή δεν μπορούσε να ισχύσει η κατάσταση της «αμαρτίας» που διατυπώθηκε με μεγάλη ψυχολογική διορατικότητα, γιατί αυτή προϋποθέτει μία «ένοχη συνείδηση». [Σύμφωνα με τη θέση του Αβελάρδου Πέτρου (1079-1142), του φιλοσόφου και θεολόγου της Γαλλίας, «Non est peccatum nisi contra conscientiam» δηλ. δεν υπάρχει αμαρτία αν δεν υπάρχει συνείδηση]. Οι ιθαγενείς που αναφέραμε δεν είχαν όμως την παραμικρή τύψη για ό,τι έκαναν. Η ιεραποστολή, λοιπόν, θεώρησε καθήκον της να προκαλέσει μία αλλαγή στο σύστημα κανόνων των ιθαγενών. Αν πετύχαινε αυτόν τον σκοπό, τότε το παμπάλαιο έθιμο θα προκαλούσε συνειδησιακή σύγκρουση και έτσι θα μπορούσε να ισχύσει ο όρος «αμαρτία». Από την θεολογική σκοπιά υπάρχει εδώ και το ελαφρυντικό της «άγνοιας νόμου» που δεν την παραδέχονται τα κοσμικά δικαστήρια.
β) Οι κοσμικές αρχές της Βρετανικής Αυτοκρατορίας ήρθαν σε άμεση σύγκρουση με ορισμένα έθιμα των Ινδών, π.χ το έθιμο σύμφωνα με το οποίο έκαιγαν μαζί με το πτώμα του νεκρού και (ζωντανή) τη χήρα αυτού στην ίδια πυρά.
Ινδία : Όταν οι χήρες ρίχνονταν στην πυρά…οικειοθελώς
γ) Στον σχετικισμό των κοινωνικών αξιολογήσεων ακόμη και το Τρίτο Ράιχ απέδωσε έναν εκπληκτικό φόρο υποτέλειας στην περίπτωση της ομοφυλοφιλίας ασιατικών μελών της Βέρμαχτ (από το Τουρκεστάν και το Αζερμπαϊτζάν). Μία πράξη που για τους Γερμανούς στρατιώτες θα είχε φοβερές συνέπειες, έμενε εντελώς ατιμώρητη μέσα σε μία μικτή εθνικά στρατιωτική ομάδα εθελοντών· μάλιστα στις ομάδες αυτές το φαινόμενο ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένο.
Γ) ΑΛΛΑ ΠΑΡΑΞΕΝΑ ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ
Στο βιβλίο Σουμερικός και Βαβυλωνιακός Πολιτισμός (Σειρά Πανεπιστημιακών Παραδόσεων υπό του καθηγητού Σπύρ. Μαρινάτου), Αθήναι 1949 συναντούμε και τα εξής:
α) Χαρακτηριστικώτατο των Αρίων είναι το περίφημο ποτό soma, το οποίον ήτο μεθυστικόν και εξήγετο από τα κλαδιά κάποιου φυτού των ορέων, το οποίον δεν κατωρθώθη να ταυτισθή ακόμη. Το ποτόν τούτο είναι θεμελιώδες χαρακτηριστικόν του πολιτισμού και της θρησκείας των Αρίων. Εκτός τούτου υπήρχε και το κοινόν δι’ όλους τους Ινδογερμανούς παμπάλαιον μεθυστικόν ποτόν το οποίον παρεσκευάζετο εκ μέλιτος και ωνομάζετο MEDHU. Το μέθυ ηδύ του Ομήρου είναι προφανώς της αυτής καταγωγής έκφρασις.
Το soma συνεδέθη τόσον πολύ προς την θρησκευτικήν και λοιπήν ζωήν των Αρίων, ώστε είναι το σημαντικώτερον στοιχείον του πολιτισμού των. Ίχνη του πράγματος παρατηρούμεν και εις άλλους Ινδογερμανικούς λαούς, λ.χ. τους Έλληνας με την λατρείαν του Διονύσου και τους Γερμανούς, οι οποίοι πίνοντες ελάμβανον σπουδαίας αποφάσεις. Ούτω δυνάμεθα να νοήσωμεν καλύτερον την είδησιν από τον Ηρόδοτον (Ι, 133) κατά την οποίαν οι Πέρσαι Ιράνιος λαός Αρίας καταγωγής, ήσαν τόσον αφωσιωμένοι εις τον οίνον, ώστε πίνοντες ελάμβανον τας σπουδαιοτάτας των αποφάσεων, εξήλεγχον δε ταύτας την ακόλουθον πρωίαν νήφοντες (ξεμέθυστοι).
β) Οι Μασσαγέται ευρίσκοντο εις κατάστασιν της λεγομένης γυναικοκρατίας και η ελευθέρα επικοινωνία μετά των γυναικών ησκείτο αναφανδόν. (σελ. στ)
γ) Εις τους Σαυρομάτας αι παρθένοι ελάμβανον μέρος συντεταγμέναι εις τας μάχας – έθιμον κατ’ εξοχήν βάρβαρον και πρωτόγονον, του οποίου απήχησιν έχομεν εις τους μύθους των Αμαζόνων (σελ. στ)
δ) Συχνάκις εμφανίζεται και το φαινόμενον της απαλλαγής από γερόντων και αδυνάτων. Θυσία και καταβρόχθησις των γερόντων αναφέρεται και εις τους Μασσαγέτας και εις άλλους λαούς του Ιράν και τον Ινδιών, Αρίους ή μη (σελ. ζ)
ε) Εις το Ανατολικόν Ιράν οι νεκροί εξετίθεντο εις τους κύνας και τα όρνεα, υπό την αιγίδα της Ζωροαστρικής θρησκείας (σελ. ζ)
στ) Εις τας Ινδίας απέρριπτον τους νεκρούς εις την έρημον ή εις το δάσος ή έρριπτον τούτους εις τον ιερόν ποταμόν, τον Γάγγην, έθιμον το οποίον και σήμερον ακόμη ασκείται. (σελ. ζ)
ζ) Εις τους Σημιτικούς λαούς της Αραβίας η προσωπική ελευθερία του άρρενος επεκτείνεται και εις τα τέκνα, αλλά μόνον εφόσον είναι άρρενα. Τα θήλεα τουναντίον θεωρούνται απλή ιδιοκτησία, και προς διεξαγωγήν των οικιακών εργασιών και προς ενθυλάκωσιν της προικός, την οποίαν πληρώνει ο μνηστήρ. Ανεπιθύμητα θήλεα δια τούτο εκτίθενται ή θανατώνονται δι’ ενταφιασμού ευθύς ως γεννηθούν (σελ. ια)
η) Πολλά άλλα έθιμα των Σημιτών πηγάζουν από τας θρησκευτικάς αντιλήψεις. Η γενετήσιος επαφή λ.χ. θεωρείται ιερά πράξις. Δια τούτο ορισμένοι εκ των μη νομάδων Σημιτών ανέπτυξαν την ιεράν πορνείαν (Βαβυλώνιοι, Φοίνικες, οπόθεν και οι Έλληνες παρέλαβον κάποια στοιχεία της λατρείας της πανδήμου Αφροδίτης). Πάσαι αι παρθένοι ώφειλον να δώσουν την παρθενίαν των εις την μεγάλην θεότητα του έρωτος. Ανεπτύχθη εκ παραλλήλου και η ανδρική πορνεία και τα έθιμα της εκτομής και της περιτομής, ίσως όμως να υπάρχη ενταύθα και επίδρασις μη Σημιτικών λαών (σελ. ιβ – ιγ).
Συμπέρασμα; Περιπλανηθήκαμε σε ποικίλα κοινωνικά δρώμενα και δοξασίες. Και διερωτώμαστε «τί έστιν αλήθεια;» [Κατά Ιωάννην, ιη΄,38]. Και ποιός μπορεί να την εύρει;
«Διαλέγουμε απ’ όλες τις πλάνες μιαν, εκείνη που περισσότερο ταιριάζει με μας, και την ανακηρύχνομεν Αλήθεια»
(Νικ. Καζαντζάκης)
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1) Ηροδότου Ιστορία
2) Καρλ Πόππερ: Όλοι οι άνθρωποι είναι φιλόσοφοι, Εκδόσεις Μελάνι, Ελληνική Έκδοση 2004
3) P. Hofstatter (Πέτερ Χόφστάτερ) : Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία, Πρόλογος-Επιμέλεια Ελληνικής Μετάφρασης Βασίλης Φίλιας, Εκδόσεις ΑΝΤ. ΛΙΒΑΝΗΣ και ΣΙΑ Ε.Ε. «ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ», Αθήνα 1978
4) Κων/νου Σπετσιέρη, καθηγητού της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Η ΨΥΧΙΚΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, Αθήναι 1961.
5) ΣΟΥΜΕΡΙΚΟΣ και ΒΑΒΥΛΩΝΙΑΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (Σειρά Πανεπιστημιακών Παραδόσεων υπό του καθηγητού Σπύρ. Μαρινάτου) Αθήναι 1949 [το εδιδάχθηκα ως δευτεροετής φοιτητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών το ακαδημαϊκόν έτος 1965- 1966, από τον ίδιον καθηγητήν]
