Hεκκλησία ως «σώμα Χριστού» και φανέρωση της χάριτος του Τριαδικού Θεού είναι ξένη προς κάθε αλλοίωση της όντως φύσεως. Δηλαδή δεν μπορεί να είναι ασθενής η φύσης της, ούτε κακή, ούτε να πάσχει. Για να γίνει κατανοητή η σημερινή προσέγγιση, να σημειωθεί πως εκείνο που πάσχει είναι ο άνθρωπος.
Ένας άνθρωπος που δεν μπορεί πλέον να αποποιηθεί τη δύναμη της αμαρτίας με τις δικές του αδύναμες χωμάτινες δυνάμεις. Δυνάμεις φθοράς και πτώσης. Με μία σημαντική επισήμανση. Ο άνθρωπος σαν μία ασθενής πλέον φύση που βέβαια εκ συνειδήσεως και φύσεως έχει την ροπή προς την αρχική εικόνα της δημιουργίας, με τη δική του ελευθερία αλλά και κίνηση προς την Α ή την Β επιλογή, διαμορφώνει και την κάθε φορά ιδιαίτερη πνευματική του κατάσταση. Μία κατάσταση που περιγράφει τον άνθρωπο, αλλά ποτέ δεν τον καταδικάζει. Αλλά και πάλι σε κάθε άνθρωπο ξεχωριστά, κάθε χρονική στιγμή που δεν είναι δεδομένη αλλά σε ερεθίζει να την κυνηγήσεις, η φύση του διαρκώς μεταβάλλεται. Ελευθερία, κίνηση, τρεπτότητα των πολυσήμαντων κοινωνικών εκφάνσεων και των ψυχοσωματικών μεταβολών. Έτσι λοιπόν «η φύση του ανθρώπου δεν είναι ομοιογενής για όλους τους ανθρώπους και σε όλους τους καιρούς» όπως θα μας πει ο Antonio Gramsci.
Αν και ο άνθρωπος όταν δημιουργήθηκε είχε την ελευθερία να επιλέξει με δική του θέληση την αναφορά ή μη της εικόνας του στο αρχέτυπο και να κινείται αντίστοιχα προς την τελειωτική δημιουργία ή τον εκμηδενισμό του, παρόλα αυτά συνηθίζει ο ίδιος να έχει εγωιστικά κίνητρα στη ζωή του. Από την γέννηση του ρέπει προς τη φθορά όπως σημειώνει ο άγιος Μάξιμος Ομολογητής. Κάνει τον εαυτό του θεό, επικρατώντας έτσι η φιλαυτία κατά τον ίδιο ιερό Πατέρα. Πρόκειται δηλαδή για μία αναφορά της ελευθερίας του ανθρώπου στον ίδιο του τον εαυτό. Δηλαδή μία αυτοαναφορά, μία φιλαυτία. Και η τάση αυτής της ύπαρξης του θείου χαρίσματος στην οριοθέτηση ενός έως και εωσφορικού εγκλωβισμού του προσώπου στην χαοτική εικόνα της δικαίωσης μου ως θεό του εαυτού μου, αποτελεί τάση με αυξητικές δυνάμεις. Με τον Μάξιμο Ομολογητή, θα συμφωνούσε μέχρι ενός σημείου πιστεύω και ο διανοητής της πολιτικής φιλοσοφίας ThomasHobbesμε αυτή την εγωιστική συμπεριφορά, σύμφωνα με τον οποίο το κύριο γνώρισμα της ανθρώπινης φύσης είναι ο εγωισμός (selfishsystem).
Έτσι γίνεται λόγος για μία φύση που χαρακτηρίζεται από ηθική φυσιοκρατία και ο εγωισμός λειτουργεί ως αυτοάμυνα, αυτοσυντήρηση και αυτοδικαίωση, μέσα από την απομυθοποίηση ενός εαυτού που γνωρίζει να ασθενεί περισσότερο, αρέσκεται μάλιστα στη συνήθεια αυτή και επιμένει να κυριαρχεί στο πείσμα της θέλησης για αντι-αναφορά κι όχι οικείωση με το σώμα της αγιαστικής φύσεως της εκκλησίας.Όταν λέμε πως η ψυχή ασθενεί, εννοούμε ακριβώς αυτή την ασθένεια του ανθρώπου που προβληματίζει τον Μάξιμο Ομολογητή και απογοητεύει τον ThomasHobbes. Νοσεί η θέληση μου, η σκέψη μου, αφού η ελευθερία μου έχει ως αρχή και τέλος τις επιθυμίες του εαυτού μου. Σαν μία αρχή Α’ που δεν κινείται προς τη δημιουργία και τελείωση της αρχέτυπης εικόνας Α, αλλά εμμένει στην ανάλωση εντός ορίων της δημιουργώντας έτσι μία εικόνα Β.
Ασθένεια της ανθρώπινης φύσεως είναι κάθε κατάσταση που δεν υπάρχει στην προσέγγιση του Θεού, στην γεύση της χάριτος του και στο βίωμα των ανατάσεων μέσα από τις συνεχόμενες και λογικές πτώσεις. Το άλογο στοιχείο δαιμονοποιεί το ζήτημα και το προσαρτά στην άρνηση. Ο ληστής, ο δολοφόνος, ο εγκληματίας, η πόρνη, ο μοιχός, η μοιχαλίδα, ο άθεος, ο άπιστος, ασθενεί. Είναι ένας άνθρωπος που ασθενεί, αλλά δεν καταδικάζεται. Νοσεί, πάσχει από πάθη που δεν θέλει ή και δεν μπορεί να ξεπεράσει. Ίσως να έμαθε να ενεργεί έτσι. Ίσως οι καταστάσεις να τον οδήγησαν να σκέφτεται και να πράττει έτσι. Ίσως οι συνθήκες που μεγάλωσε αν διαμόρφωσαν και τον ανάλογο χαρακτήρα. Κατανόηση λοιπόν. Κατανόηση στον εγκληματία, στον μοιχό, στην πόρνη, στη μοιχαλίδα. Τίποτε δεν είναι όπως φαίνεται. Και κανείς δεν έχει το δικαίωμα να κρίνει γιατί ποτέ δεν γνωρίζει για ποιο λόγο κάνει κάποιος κάτι. Ποιες είναι οι συνθήκες που μεγάλωσε, ποια είναι η οικογενειακή ατμόσφαιρα και πως οδηγείται στο να ενεργεί άλλοτε έτσι κι άλλοτε αλλιώς. Σημαντικό είναι να ζεις τη ζωή σου στην ηλικία σου. Γι’ αυτό και ο Decrolyέλεγε πως το παιδί έχει σωστή αγωγή στη ζωή του όταν ζει στην ηλικία του αυτά που από τη φύση της θα ζήσει.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν νοσεί το «σώμα της εκκλησίας», η άκτιστη χάρη, η αγιαστική ενέργεια, ο Τριαδικός Θεός, ο σαρκωθείς Λόγος, η θεία και πατερική διδασκαλία, η αγιοπνευματική φύση της εκκλησίας και η αγιαστική φύση των ιερών της μυστηρίων. Ο άνθρωπος νοσεί. Και νοσεί με μία αθεράπευτη ασθένεια. Μία αθεράπευτα άθεη ασθένεια. Την υποκρισία.
Υποκρισία δεν είναι να μην ορκίζεσαι στο ευαγγέλιο γιατί έτσι πιστεύεις. Υποκρισία δεν είναι να χαρακτηρίζεις τον εαυτό σου ως «αθεράπευτα άθεο» (Γ. Βαρουφάκης). Υποκρισία δεν είναι να λες «εγείρω εναντίον του χριστιανισμού τη δριμύτερη κατηγορία που δέχτηκε ποτέ» (F. Nietzsche). Υποκρισία δεν είναι να απιστείς και να συνάπτεις άλλες σχέσεις. Υποκρισία δεν είναι να ασκείς το επάγγελμα της πόρνης. Υποκρισία δεν είναι να λες «δεν νηστεύω» ακόμη κι όταν «θεωρείσαι» ή είσαι άνθρωπος που θρησκεύει και εκκλησιάζεται. Υποκρισία δεν είναι να συμπεριφέρεσαι άσχημα επειδή οι καταστάσεις που ζεις είναι άγνωστες και απλησίαστες στους αδιάφορους. Υποκρισία δεν είναι να μην εξομολογείσαι. Υποκρισία δεν είναι να μην «τρως Χριστό» και να «πίνεις Χριστό». Υποκρισία δεν είναι να ερίζεις με τον Χριστό, να αμφισβητείς το θέλημα Του, να Τον αρνείσαι όταν οι περιφερόμενοι πρωταγωνιστές της ζωής σου αγνοούν τα «πως», τα «γιατί», τα «πότε». Υποκρισία δεν είναι να αρνείσαι τη ζωή. Αυτό είναι αυτοκτονία.
Υποκρισία είναι όταν όλες οι παραπάνω καταστάσεις στα μάτια του κόσμου και χάριν της προσωπικότητας μας, κρύβονται για να μην στοχοποιηθούμε και τύχουμε μιας αρνητικής περιγραφής από τους άλλους. Και λέω περιγραφής διότι το δικαίωμα της κρίσης, ανήκει στον Τριαδικό Θεό και σε κανέναν άλλον. Όταν λοιπόν οι παραπάνω πολεμούν αυτό που οι ίδιοι στην ουσία πράττουν, εν γνώσει τους στην άγνοια των άλλων, όταν το προβάλλουν ως αμαρτία ενώ το επιδιώκουν, το βιώνουν και το αυξάνουν, όταν στα μάτια των άλλων κρύβουν αυτό που είναι και δείχνουν ότι δεν είναι, και μάλιστα όταν όλα αυτά μαζί εμπεριέχουν το συναίσθημα του ευσεβισμού και του ηθικισμού, τότε όλα αυτά είναι υποκρισία.
Θα χρησιμοποιήσω τις εύστοχες σημειώσεις του Μητροπολίτη Χαλκηδόνος κυρού Μελίτωνος που στο βιβλίο του «Λόγοι και Ομιλίαι» γράφει για την υποκρισία τα παρακάτω: «Αδελφοί μου, τίποτε δεν καυτηρίασε ο Κύριος τόσο πολύ, όσο την υποκρισία. Και ορθώς, εις αυτήν είδεν, ότι υπάρχει πάντοτε ο μεγαλύτερος παραπλανητικός κίνδυνος, δηλαδή το εωσφορικόν αγγελοφανές φως. Είναι πράγματι φοβερή η δύναμις της υποκρισίας. Τόσο γι’ αυτόν που τη ζή και την ασκεί, όσο και γι’ αυτούς που την υφίστανται. Και είναι επικίνδυνη ή υποκρισία, γιατί ανταποκρίνεται προς βαθύτατον ψυχολογικόν αίτημα του ανθρώπου. O άνθρωπος θέλει να φανή αυτός πού δεν είναι. Ακόμη και ενώπιον του εαυτού του και ενώπιον του θεού. Και έτσι ξεφεύγει από την αλήθεια και την απλότητα και φυσικά και από την μετάνοιαν και την σωτηρίαν».
Η υποκρισία είναι στάση ζωής. Είναι συνήθεια. Άρρωστη συνήθεια. Και όπως διαβάσαμε στο παραπάνω απόσπασμα, Ο Κύριος δεν καυτηρίασε τίποτε τόσο πολύ, όσο την υποκρισία. Την υποκρισία των Φαρισαίων, των Νομοδιδασκάλων, του Φαρισαίου στη γνωστή παραβολή του Τελώνη και Φαρισαίου. Θα μου επιτρέψετε να μιλήσω πιο «λαϊκά». Και τι τον νοιάζει τον άλλον αν εσύ νηστεύεις; Και τι τον νοιάζει τον άλλον αν εσύ προσεύχεσαι δύο και τρεις φορές τη μέρα. Και τι τον νοιάζει τον άλλον αν εσύ κάνεις ελεημοσύνη και στις εφημερίδες επιδιώκεις να φαίνεται το όνομα σου; Και τι τον νοιάζει τον άλλον τι είπε ο Γέροντας και τι είπε ο άλλος ο Γέροντας και τι είπε ο παραπέρα Γέροντας;
Και τι τον νοιάζει τον άλλον αν εσύ πας κάθε Κυριακή στην εκκλησία, αλλά και στις άλλες εορτές; Και τι τον νοιάζει τον άλλον αν εσύ έχεις πληθώρα πνευματικών παιδιών; Και τι τον νοιάζει τον άλλον αν δεν τρως λάδι Τετάρτη και Παρασκευή, αλλά βγάζεις το λάδι των άλλων; Και τι τον νοιάζει τον άλλον αν έχεις μεγάλο φιλανθρωπικό έργο και κοινωνικό στην ενορία σου και πασχίζεις να το διαφημίσεις; Και τι τον νοιάζει τον άλλον αν εσύ σαν ιερέας βγάζεις κηρύγματα τις Κυριακές, αλλά στην ενορία σου μιλάς με τόσο θράσος και αναίδεια στους πιστούς; Και τι τον νοιάζει τον άλλον αν εσύ δείχνεις στους πιστούς ότι είσαι ευσυνείδητος χριστιανός, αλλά όταν κοινωνείς με Σώμα και Αίμα σαν ιερέας τους χριστιανούς τους φωνάζεις και τους μιλάς με απαράδεκτο και θρασύτατο τρόπο; Τι τον νοιάζει τον άλλον αν εσύ φέρεσαι σωστά στον κοινωνικό περίγυρο και στους άλλους, τη στιγμή που έχεις σταυρώσει εκείνον που σε ευεργέτησε και σε ανέδειξε;
Έχω την ισχυρή πεποίθηση πως η αμαρτία είναι ευλογία. Πώς οι δρόμοι του γκρεμού, το σώμα και η ψυχή του αίματος, τα δάκρυα των σιωπών, οι κατηφόρες της αυτοκαταστροφής, αναδύουν ευλογία. Αλλά εδώ υπάρχει ένα μυστικό. Ο «τακτοποιημένος» και αναίσθητος χριστιανός δεν γνωρίζει τι σημαίνει αυτό για τη ζωή του, μα περισσότερο αν είναι ιερέας δεν μπορεί να κατευθύνει τους άλλους στο δρόμο προς το Γολγοθά. Δεν είναι θέμα πείρας. Δεν είναι θέμα ηλικίας. Είναι θέμα εμπειρίας. Μάλλον εμπειριών. Και οι πνευματικές κατολισθήσεις στον ανθρώπινο βίο, ενεργοποιούν την άμεση προστασία της ψυχής από κάθε τι ξένο που θέλει μόνο να την απομακρύνει από τη ζωή της εκκλησίας, τη ζωή του Χριστού. Είναι τεράστιο το όφελος της συνεχούς ρήξης με τον εωσφόρο που αν και δυστυχώς αρκετοί πιστεύουν στην ανυπαρξία του, εκείνος δεν σταματά δευτερόλεπτο να χτυπά τον άνθρωπο. Τον κάνει έρημο, μόνο, αποξενωμένο από τη γνώση του εαυτού του, την επίγνωση της σχέσης κοινωνίας με τον Θεό και τους συνανθρώπους του και εν τέλει αφού τον απογυμνώσει πνευματικά και ηθικά τον εγκαταλείπει να ζήσει μόνος. Και φυσικά υπενθυμίζοντας του πως δεν υπάρχει για εκείνον σωτηρία. Και πρώτος υποκριτής είναι ο εωσφόρος. Και ιδίως για όσους δεν πιστεύουν ότι υφίσταται. Τότε το έργο της ανομίας είναι πιο άνετο για εκείνον.
Δεν υπάρχει πιο ευχάριστη ομορφιά από το αν σου υπενθυμίζει ο Χριστός πως η σωτηρία είναι διαρκής αγώνας. Δεν σταματάει σε δεδομένη χρονική στιγμή, δεν υπάρχει για δεδομένο και απόλυτο χώρο. Δεν εγκλωβίζεται, δεν ξεγελιέται, δεν αναλώνεται. Η σωτηρία της ψυχής είναι μία πάλη μέχρι να συνεχίσουμε στη χώρα της αληθινής και ποθητής ζωής. Αλήθεια είναι πως ο Θεός εργάζεται για τη σωτηρία των ανθρώπων. Αλήθεια είναι πως κάθε ασθένεια έχει ίαση. Κάθε πνευματικό καρκίνωμα έχει το δικό του πνευματικό φάρμακο. Κάθε παρεκτροπή έχει το δικό της σωτήριο δρόμο. Κάθε λάθος τη διόρθωση του. Κάθε απομάκρυνση από τον Θεό, τη δική της επιστροφή. Όμως η υποκρισία είναι θάνατος. Είναι αυτοκτονία. Ψυχονευρωτική εμμονή στην επιβίωση του αντι-εαυτού. Άρνηση του εαυτού που δεν θέλει Θεό. Άρνηση του άλλου. Άρνηση του Θεού. Άρνηση της ζωής.
Ηρακλής Αθ. Φίλιος
(iraklisf@theo.auth.gr)
